Дзярждэп ЗША апублікаваў даклад пра парушэнні правоў чалавека ў Беларусі і свеце

Штогадовы даклад аб правах чалавека ў свеце апублікавала Бюро дэмакратыі, правоў чалавека і працы Дзярждэпартамэнту ЗША. У дакладзе даецца агляд сітуацыі ў 198 краінах. Раздзел, прысвечаны Беларусі, — адзін з самых вялікіх.

Гэты даклад супрацоўнікі Дзярждэпу штогод складаюць для Кангрэса ЗША. "Справаздачы змяшчаюць фактычную, аб'ектыўную інфармацыю, заснаваную на дакладных справаздачах аб падзеях, якія адбыліся на працягу 2022 года", — падкрэсліваюць у Дзярждэпе.

Ужо ў прэамбуле Беларусь згадваецца як адна з краін з найбольш маштабнымі парушэннямі правоў чалавека. Горш за Беларусь, на думку аўтараў даклада, сітуацыя ў Расіі (якая здзяйсняе ваенныя злачынствы ва Украіне), Кітаі (генацыд уйгураў), Бірме, Афганістане, Іране, Паўднёвым Судане і Сірыі.

Даклад аб парушэннях у Беларусі займае 85 старонак тэксту. Для параўнання: часткі пра Бірму ці Кубу — 42 старонкі, Афганістан — 47, Венесуэлу — 66, Расію — 74, Іран — 75. Больш за Беларусь займаюць толькі справаздачы пра Кітай (87), Сірыю (94), Украіну ў сувязі з вайной (96) і Турцыю (102 старонкі).

Нідзе ў тэксце даклада Аляксандра Лукашэнку не называюць прэзідэнтам адносна яго цяперашняга кіравання. Беларусь характарызуецца як аўтарытарная дзяржава.

"Улады на ўсіх узроўнях, як правіла, дзейнічалі беспакарана па ўказанні Лукашэнкі і звычайна не рабілі крокаў для судовага пераследу або пакарання службовых асоб ва ўрадзе або сілавых структурах, якія ўчынілі парушэнні правоў чалавека", — пішуць аўтары дакладу.

За 2022 год адзначаюцца такія значныя парушэнні ў галіне правоў чалавека:

незаконныя або адвольныя забойствы з боку сілавых структур;
катаванні або жорсткае, бесчалавечнае, прыніжальнае для годнасці абыходжанне ці пакаранне з боку сілавых структур;
цяжкія і небяспечныя для жыцця ўмовы ўтрымання ў турмах;
адвольныя арышты і затрыманні;
палітычныя зняволеныя і затрыманыя;
транснацыянальныя рэпрэсіі супраць асоб у іншых краінах (напрыклад, крымінальны пераслед апазіцыянераў, якія пакінулі Беларусь, сачэнне, пагрозы, ціск праз арышт сваякоў, разгром кватэр, канфіскацыя маёмасці, экстрадыцыя, адмова ў консульскіх паслугах);
сур'ёзныя праблемы з незалежнасцю судовай сістэмы;
адвольнае або незаконнае ўмяшанне ў прыватнае жыццё;
пакаранне чальцоў сям'і за меркаваныя правапарушэнні сваякоў;
сур'ёзныя злоўжыванні ў сувязі з саўдзелам Беларусі ў расійскай вайне супраць Украіны (прадастаўленне сваёй тэрыторыі для расійскіх войскаў, навучанне вайскоўцаў РФ, матэрыяльна-тэхнічная падтрымка);
сур'ёзныя абмежаванні свабоды слова і СМІ, у тым ліку гвалт або пагрозы гвалту ў дачыненні да журналістаў, неабгрунтаваныя арышты і пераслед журналістаў, цэнзура і прымяненне законаў аб крымінальнай адказнасці за паклёп з мэтай абмежавання свабоды слова;
сур'ёзныя абмежаванні свабоды інтэрнэту;
істотнае ўмяшанне ў свабоду мірных сходаў і свабоду асацыяцый, уключаючы празмерна абмежавальныя законы ў дачыненні да арганізацыі, фінансавання або дзейнасці няўрадавых арганізацый і арганізацый грамадзянскай супольнасці;
немагчымасць для грамадзян мірна змяніць свой урад шляхам свабодных і сумленных выбараў;
сур'ёзныя і неабгрунтаваныя абмежаванні на ўдзел у палітычным жыцці;
значная карупцыя ва ўрадзе, у тым ліку льготы, прэферэнцыі, дзяржкантракты для людзей, звязаных асабіста з Лукашэнкам, у абмен на фінансаванне і падтрымку рэжыму;
сур'ёзныя абмежаванні або пераслед урадам унутраных і міжнародных праваабарончых арганізацый;
абвяшчэнне незалежных прафсаюзаў па-за законам і значныя абмежаванні свабоды аб'яднання работнікаў;
абмежаванне свабоды перамяшчэння і магчымасці пакінуць краіну ў палітычна матываваных выпадках пры адначасовым выкарыстанні мігрантаў з трэціх краін для стварэння міграцыйнага крызісу на мяжы, у тым ліку арганізацыя такой міграцыі;
недастатковы ўзровень расследавання і адказнасці за гендэрнае гвалт, уключаючы хатні гвалт і гвалт з боку сэксуальнага партнёра, сэксуальны гвалт (напрыклад, у шлюбе) і іншыя формы гвалту;
злачынствы, звязаныя з гвалтам або пагрозамі гвалту ў дачыненні да лесбіянак, геяў, бісэксуалаў, трансгендэраў, квір-персон або інтэрсэксуалаў;
сістэмная этнічная дыскрымінацыя, напрыклад, у дачыненні да польскай меншасці і прадстаўнікоў народа рома;
гандаль людзьмі;
дыскрымінацыя людзей з інваліднасцю, людзей з ВІЧ.

У дакладзе згадваецца, што многія палітвязні сядзяць у СІЗА доўгі час, хаця закон дае на гэта толькі 18 месяцаў. Каб падоўжыць тэрмін, выстаўляюцца новыя абвінавачванні. Як прыклад згадваецца зняволенне Эдуарда Бабарыкі, які без суда сядзіць за кратамі ўжо больш за 33 месяцы.

Палітвязні застаюцца без належнай адвакацкай абароны, бо іх кантакты з адвакатамі абмежаваныя і адбываюцца пад наглядам, а самі адвакаты зазнаюць рэпрэсіі. За 2022 год дзясяткі адвакатаў засталіся без ліцэнзій і як мінімум сямёра былі арыштаваныя па палітычных матывах.