Што рабіць, калі настаўнік не дае здаваць іспыт па-беларуску

“На пачатку XX стагоддзя ў Расійскай імперыі адзін з акадэмікаў сказаў: “Забараняць размаўляць на роднай мове — тое самае, што забараняць дыхаць, бо мова — гэта свет”, — прыгадвае эксперт у сферы навукі, адукацыі і інавацый Андрэй Лаўрухін.

Днямі Еўрарадыё паведамілі, што ў адной з мінскіх школ вучню забаранілі здаваць іспыт па гісторыі Беларусі на беларускай мове. Гэта зрабіў не рускі акупант, а звычайны беларускі настаўнік. У нашым інтэрв’ю Андрэй Лаўрухін кажа, чаму педагог не мае права на такія забароны і чым на іх можна адказваць нават у наш рэпрэсіўны час.  

“Паводле закона ў Беларусі дзве мовы”

Усе, хто адказвае за адукацыю, кажуць, што ў нас няма ніякай забароны і абмежаванняў на мову. У гэтым сэнсе, калі настаўнік ці адміністрацыя школы кажуць слова “нельга”, яны займаюцца супрацьпраўнай дзейнасцю і павінны быць прыцягнутыя да адказнасці.

Трэба абавязкова зафіксаваць гэты факт і паспрабаваць разабрацца. Было б істотна атрымаць зваротную сувязь ад тых, хто прыняў такое рашэнне і забараніў вучню здаваць іспыт па-беларуску.

Па-другое, тое, што адбылося з гэтым іспытам, — сімптом усяго таго, што адбываецца ў сістэме адукацыі агулам, я маю на ўвазе палітычны кантэкст — варожасць да беларускай мовы, якая ператвараецца ў “знак бяды” для грамадзян.

Калі самі беларусы забараняюць выкарыстоўваць беларускую мову іншым беларусам — гэта сімптом таго, што палітыка цкавання суграмадзян паводле моўнага пытання перайшла на больш паўсядзённы ўзровень, на ўзровень звычайных адносін у школе.

Калі рэакцыі няма — атрымліваецца, што ўжо ўсё зусім не паводле закона. Кожны будзе выстаўляць свае правілы. Нейкі настаўнік будзе збіваць ці тыкаць вучняў указкай, маўляў, маю права. Тады не трэба здзіўляцца, калі пачнецца хаос. Нехта можа прынесці ў школу выбухоўку, бо таксама будзе лічыць, што мае права.

Таму зразумела, што павінна быць нейкая мяжа. Калі ёсць закон — давайце прытрымлівацца яго, калі не да законаў — чакайце, што будзе адпаведная рэакцыя з усіх бакоў: настаўнікаў, вучняў і іх бацькоў. Улада гэта таксама разумее.

Не ведаю, мо раптам ужо і з’явіліся законы, што вучні не могуць здаваць залікі па-беларуску. Тады хай іх нам пакажуць.

Раней так не ціснулі

Калі я вучыўся у 90-я, у мяне былі апантаныя беларускай мовай выкладчыкі, і ніякіх праблем праз гэта я не памятаю. Ведаю, што, наадварот, да іх ставіліся з вялікай пашанай. Калі я працаваў у ВНУ, таксама гэта адчуў.

Быў час, калі я выкладаў якраз гісторыю Беларусі ў школе. Падручнікі тады былі яшчэ беларускія. Памятаю, што часам іх крытыкавалі праз тое, што яны доўгія і складаныя для ўспрымання вучнямі, але не праз мову. З гэтага пункта гледжання час быў больш свабодны.

Іншая справа, што часам у 90-я, калі студэнты даведваліся, што іх выкладчыкі прыехалі з Расіі, яны маглі ім казаць нешта накшталт: “Чамадан — вакзал — Расія”. З гэтым сутыкнуліся мае бацькі, памятаю, як ім было крыўдна.  

Тым не менш, мы разумеем, што такога эксклюзіўнага нацыяналізму, звязанага з мовай, ужо даўно няма і сёння дзіўна забараняць беларусам размаўляць па-беларуску. Тое, што гэта робяць самі беларусы, — крыўдна ўдвая.