Сінкевіч: Антырасійскіх радыкалаў у Беларусі можа выкарыстаць ФСБ

Даведка Еўрарадыё: Аляксандр Сінкевіч — інжынер-эканаміст, палітычны аналітык, дырэктар кансалтынгавай кампаніі "Sinkevich Technologies". Працаваў у Беларусі, Расіі і Украіне. Выкладчык Інстытута сертыфікаваных фінансавых менеджэраў ICFM, Вялікабрытанія. Сузаснавальнік “Праекта “Цытадэль”.

Еўрарадыё: Падзеі ва Украіне падзялілі беларускае грамадства, палітыкаў, экспертаў на два лагеры: адны за Майдан і супраць дзеянняў сепаратыстаў ды Расіі на ўсходзе Украіны і ў Крыме, іншыя супраць Майдана, вітаюць анексію Крыма і “вызваленчы рух” на Данбасе. А вы на якім баку?

Аляксандр Сінкевіч: Падзел у грамадстве сапраўды ёсць: ён рэзкі і часам нават агрэсіўны. Пасля “крымскай аперацыі” сімпатыі беларусаў да Расіі рэзка ўзраслі — гэта традыцыйная і нават гістарычная плынь. А падтрымка Майдана хутчэй выкліканая палітычным заўзеннем. Гэта палітычныя актывісты, якія збольшага маюць скептычны погляд на Расію і ў крайніх пазіцыях нават звальваюцца ў русафобію. Яны спрабуюць даць выйсце свайму эмацыйнаму запалу праз падзеі ва Украіне, спрабуюць знайсці нейкія спадзяванні для Беларусі ў іх. Я са свайго боку не бачу, каб ва Украіне адбывалася супрацьстаянне драпежніцкай імперыялістычнай Расіі і дэмакратычнай Украіны. Гэта прыгожы прапагандысцкі штамп. У тым, што адбылося ва Украіне, віна выключна алігархічных кланаў. Яны спрабавалі вырашыць праблемы з так званай сям’ёй Януковіча, які пачынаў адціскаць іх актывы, і распачалі гэты працэс. Але супрацьстаянне алігархічных плыняў узбудзіла палітычна актыўных грамадзян.

Трэба адзначыць, што ва Украіне дзяржава так і не склалася. Бо тыя эліты, якім украінцы дазволілі прыйсці да ўлады на пачатку 1990-х, разбурылі эканоміку, а палітычную сістэму цывілізаванай краіны ператварылі ў феадальныя лапікі. Гэта краіна, якая не склалася, проста чакала, калі нехта запаліць першую запалку, і адразу выбухнула. Шмат хто чакаў гэтых людзей, шмат гадоў там абмяркоўваліся пытанні рэвалюцыі, бунтаў, анархіі па-ўкраінску. Гэтыя настроі выбухнулі, на іх Майдан зрынуў Януковіча, і адбылася ператасоўка фігур наверсе: адны алігархічныя кланы змянілі іншыя, перадзялілі актывы. А патрыятычныя ўкраінцы ліюць кроў. Яны па-рознаму разумеюць будучыню сваёй краіны: адны абапіраюцца на заходнеўкраінскія традыцыі, іншыя — на савецкую свядомасць, якая паўстала на Данбасе. У іх сваё бачанне дзяржавы. І яно падобнае да таго, што будуецца ў Беларусі цягам апошніх 20 гадоў. Для іх гэта пэўны ідэал. Абодва бачанні маюць права на жыццё, іх можна было б абмяркоўваць, але іх сутыкнулі ілбамі, і браты ліюць кроў. Трэба знайсці магчымасці суцішыць гэтыя жарсці, а не заўзець за тое, каб адны ўкраінцы перарэзалі іншых. І гэта найгоршае палітычнае заўзенне, што я назіраю ў беларускім сеціве за апошняе дзесяцігоддзе.

Еўрарадыё: Вы лічыце, што віна выключна на мясцовых алігархах?

Аляксандр Сінкевіч: Галоўная віна на алігархах, на іх гульнях. Але гэтым скарысталіся вельмі моцныя сілы. Цяпер вядуцца вялікія дыскусіі на тэму, куды пойдзе Заходняя Еўропа, якая апынулася ў крызісе, бо еўразона дагэтуль ніяк не можа ачуняць. Ёсць дзве прапановы: Еўраатлантычная зона свабоднага гандлю, якая паходзіць з Амерыкі, і “інтэграцыя інтэграцый”, агучаная Пуціным і падтрыманая часткай правых у Еўропе. Гэтая канкурэнцыя ідэй праявілася ва Украіне, Сірыі і іншых месцах.

Еўрарадыё: Такім чынам, украінскія алігархі, а не далёкія геапалітычныя планы Крамля сталі прычынай анексіі Крыма, узброенага супрацьстаяння на ўсходзе краіны?

Аляксандр Сінкевіч: Не ведаю, як у афіцыйным істэблішменце Расіі, але ва “ўра-патрыятычных” колах ідэя далучэння Крыма і ўсходу Украіны да Расіі даўно абмяркоўвалася. Але гэта не праблема Расіі на самай справе: калі дзяржава склалася, калі яна паспяховая і стабільная, то яна мусіць паспяхова адбіваць вонкавыя атакі. Украіна ведала, што ёсць ворагі ў Маскве, злева-справа, але нейтралізаваць гэтыя пагрозы не здолела. Таму асноўная праблема ў самой Украіне: яна дапусціла алігархізацыю, стварэнне практычна незалежных рэгіёнаў адпачатку. Той жа Крым з пачатку 1990-х гадоў кантраляваўся бандытамі, а Аксёнаў — удзельнік тых бандыцкіх груповак. На Данбасе практычна тое ж адбывалася, і ўся “сям’я Януковіча” была моцна павязаная з крыміналам. Гэтая алігархізацыя адбывалася ў часы Леаніда Кучмы, і таму асноўны рахунак неабходна выстаўляць яму. Ён заклаў тую сістэму ва Украіне, якая прывяла да абвалу і Майдану. Гэтай унутранай, вельмі безадказнай у дачыненні да ўласнага народа палітыкай, скарысталіся вонкавыя актары. Такія, як Еўропа, якая вельмі няўдала і ў няўдалы час зайшла ва Украіну, Амерыка — усе, акрамя ўкраінскага народа. Я не ўпэўнены, што самі ўкраінскія алігархі выйгралі ад гэтай сітуацыі, але яны нічога не могуць зрабіць. Яны працягнуць раздзіраць краіну, ствараць прыватныя арміі і ліць кроў украінцаў пад патрыятычнымі лозунгамі з абодвух бакоў

Еўрарадыё: Вы кажаце, што шмат беларусаў вітала анексію Крыма Расіяй. Чаму?

Аляксандр Сінкевіч: Скажу пра ўласныя назіранні: беларусы, якія станоўча паставіліся да крымскіх падзей, на самай справе кажуць пра гэта з прыкрасцю, бо гэта непрыгожа. З іншага боку, у беларусаў моцны ген парадку, яны хочуць, каб існавала зразумелая ўлада і зразумелыя стасункі ў соцыуме. Падзеі ва Украіне не ўкладаліся ў галаву беларусаў, гэта “Гуляй-Поле”, а Расія зрабіла рашучы крок, і гэта спадабалася беларусам — наводзіцца нейкі парадак. На гэта наклалася тое, што традыцыйна беларусы — вельмі русафільская нацыя, больш за палову беларусаў маюць сваякоў у Расіі і больш за 68% беларусаў ставяцца з сімпатыяй да рускіх. Таму чакаць антырасійскіх настрояў у беларусаў не выпадае. Але яшчэ больш беларусам не падабаецца тое, што далей адбылося на ўсходзе Украіны. Бо грамадзянская вайна закранае другі ген генетычнай памяці беларусаў. Беларуская грамада сёння ў пэўным ступары: дапамагчы Украіне яны не ў стане, у іх не такая геапалітычная вага, каб неяк уздзейнічаць на гэтыя працэсы. Ім бы захаваць спакой і стабільнасць у сваім краі. Як гэта зрабіць, беларусы не ведаюць і знаходзяцца ў стане роспачы.

Еўрарадыё: Сацыёлагі адзначаюць рост прарасійскіх настрояў у беларусаў ў выніку падзей ва Украіне. Нават вядомы расійскі паліттэхнолаг Ігар Мінтусаў бачыць у гэтым небяспеку незалежнасці Беларусі. А вы яе бачыце?

Аляксандр Сінкевіч: Думаю, беларусы за гады незалежнасці ўсвядомілі суб’ектнасць і каштоўнасць сваёй краіны. Сёння шмат беларусаў не хоча ні ў Расію, ні ў Еўрасаюз — яны хочуць жыць у сваёй незалежнай краіне. У той жа час прарасійскія настроі я б не лічыў перадумовай уваходжання Беларусі ў склад Расіі ці стварэнне перадумоваў для расійскай агрэсіі тут. Хутчэй гэта ўсведамленне таго, што свет падзяліўся на Захад і Усход, а мы стаім на мяжы “халоднай вайны”: На нашых межах — войскі NATO, на нашай зямлі — расійскія базы. І беларусы ў такой абвостранай сітуацыі будуць абіраць бок Расіі, бо моцныя гістарычныя і цывілізацыйныя сувязі, а эканамічна мы без Расіі ў адзін момант ператворымся ў Паўночную Малдову. Пакуль свет мірны, беларусы абіраюць інтэграцыю і з Еўропай, і з Расіяй на роўных партнёрскіх асновах. А калі свет стаў на мяжы глабальнай вайны, беларусы абяруць прыналежнасць да так званага “рускага свету”.

Еўрарадыё: Не ўсе гэты выбар падтрымаюць, а частка беларусаў будзе гэтаму выбару актыўна супраціўляцца. Ці магчымае ў нас з гэтай нагоды паўтарэнне ўкраінскіх падзей?

Аляксандр Сінкевіч: Украінскага сцэнару ў Беларусі дакладна не будзе. У нас няма неабходных для гэтага перадумоваў, няма свайго Львова і заходняй і ўсходняй Украіны, дзе палова грамадства глядзіць на Захад, а палова на Усход. У нас грамадства збольшага прарасійскае. Нагадаю, на самым піку незалежніцкай хвалі ў 1994 годзе, падчас першых прэзідэнцкіх выбараў, скептычна настроеныя да Расіі Шушкевіч і Пазняк разам не набралі і 25% галасоў. Што казаць пра сённяшні дзень! Іншая рэч, што пры неабходнасці выбух у грамадстве можна стварыць на роўным месцы. У нас не настолькі вялікія эканамічныя, ваенныя магчымасці, каб супрацьстаяць такім пагрозам. Каб гэта выбухнула, дастаткова больш-менш працяглай эканамічнай дэпрэсіі. А цяпер мы назіраем эканамічную стагнацыю — Беларусь стаіць на адным месцы не першы год. А далей дастаткова нейкага бытавога выпадку, якім могуць скарыстацца пасіянарныя групы. Такая пагроза ёсць для кожнага грамадства, і гэта неабходна ўсведамляць. Як характэрны для кожнага грамадства і падзел на “полюсы”: ёсць людзі, абыякавыя да палітычнай дзейнасці, а ёсць актыўныя няўрымслівыя людзі, якія хочуць нечага дасягнуць і якія ў сваю чаргу дзеляцца на канструктыўных і дэструктыўных. Апошнія могуць ствараць розныя дэструктыўныя сітуацыі ў краіне. Каб гэтага пазбегнуць, ЗША, да прыкладу, пастаянна вядуць невялічкія войны, выпускаюць дурную кроў. Беларусь не ваюе, нават у міратворчых аперацыях не ўдзельнічае, таму ў нас назапашваецца патэнцыял людзей з незадаволенымі амбіцыямі. Дзяржава павінная ствараць умовы для таго, каб гэтыя людзі ішлі на “канструктыўны полюс”, рухалі краіну наперад. А тыя, хто на гэта не ідзе і застаецца на дэструктыўным полюсе, павінныя быць на маргінэсе, кантралявацца, каб не стваралі небяспекі для ўсяго народа. Пакуль у Беларусі гэта даволі ўдала атрымліваецца.

Еўрарадыё: Прэвентыўныя затрыманні актывістаў апазіцыі напярэдадні хакейнага чэмпіянату ў Мінску можна лічыць “кантраляваннем уладай дэструктыўнага полюса”?

Аляксандр Сінкевіч: Гэта прыклад няўклюдных дзеянняў улады, калі яны не спраўляюцца сродкамі “мяккай сілы”. Тое ж мы назіраем у паводзінах Пуціна — ён не справіўся “мяккай сілай” ва Украіне, не здолеў уздзейнічаць канструктыўна на краіну, і давялося ўводзіць свае войскі, “зялёных чалавечкаў”, у Крым. Гэта відовішча на ўвесь свет, і яны будуць гэтую сітуацыю расхлёбваць яшчэ не адзін год. Такія ж памылкі на дробным узроўні робяцца і беларускай уладай. Такая жорсткая нейтралізацыя можа быць толькі тады, калі адбываецца парушэнне крымінальнага кодэксу. Напрыклад, ідзе распальванне нацыянальнай варожасці ці заклікі да вайны. Дарэчы, гэтага цяпер у сеціве хапае — там нянавісці поўныя сацсеткі, а рэакцыі на гэта ніякай няма. Такія ж прэвентыўныя затрыманні могуць толькі яшчэ больш азлобіць насельніцтва, якое будзе глядзець, што дыктатура робіць няўклюдныя крокі. Трэба кіраваць больш мякка. Людзей трэба пераводзіць у канструктыўную нішу. А хто не пераводзіцца, павінны існаваць толькі ў сеціве і кантралявацца ў сваіх радыкальных групоўках.

Еўрарадыё: Вы лічыце, што ў нас так шмат радыкалаў, што яны здольныя ў пэўных умовах разгайдаць сітуацыю ў Беларусі па ўкраінскім сцэнары?

Аляксандр Сінкевіч: Трэба разглядаць радыкалаў з розных бакоў. Я шмат назіраю людзей, якія проста люта ненавідзяць Расію. Гэта вялікі выклік, чырвоная ануча, якой махаюць перад носам у Пуціна. І таму я не выключаю, што гэтых антырасійскіх радыкалаў скарыстоўвае тое ж ФСБ. Ці можа патэнцыйна скарыстаць. З іншага боку, ёсць радыкалы прарасійскія. Яны цалкам адмаўляюць існаванне беларускага народа, беларускай мовы, маўляў, гэта “наречие”, адмаўляюць існаванне беларускай дзяржавы і лічаць неабходным уваходжанне ў Расію. З гэтага боку таксама жорсткая небяспека. Ёсць радыкальныя плыні, хоць і не такія вялікія, якія лічаць, што нам неабходна вяртацца ў Рэч Паспалітую ці яшчэ куды. Гэта таксама разгойдванне сітуацыі — можна згуляць на нейкіх зацікаўленасцях польскай меншасці. І трэба кантраляваць гэтыя плыні, не даваць ім праводзіць прапаганду гвалту, нянавісці. Пакуль што яны знаходзяцца толькі ў сеціве, але раптам імі зацікавяцца сур’ёзныя сілы, спецслужбы няважна з якой краіны, можна стварыць сур’ёзныя праблемы. І выбухі, якія ўчынілі Канавалаў і Кавалёў, пададуцца кветачкамі.

Еўрарадыё: Тое, што нашы спецслужбы ўважліва сочаць за дзеяннямі заходніх калег, мы бачым па прыкладах справы Андрэя Гайдукова ці ксяндза Лазара. А вось дзеянні ў Беларусі расійскіх калег…

Аляксандр Сінкевіч: Андрэя Суздальцава дэпартавалі з Беларусі, а гэта агент уплыву ліберальнай імперыі, я так бы сказаў. Вельмі жорстка ставяцца да такіх арганізацый, як “Рускі дом” Герашчанкі з Віцебска. Былі яшчэ дэпартацыі журналістаў і актывістаў у Расію, таму нельга сказаць, што ў нас не звяртаюць увагі на дзейнасць расійскіх спецслужб. Але трэба памятаць, што цяпер Расія ў Беларусі працуе не столькі палітычна, колькі эканамічна: практычна адбываецца рэйдарскі ўціск на беларускія прыбытковыя актывы, блакітныя фішкі. Прыклад — “адціснуты” Белтрансгаз і леташняя атака на Беларуськалій Сулеймана Керымава. Гэта таксама была ўзгодненая з палітычным кіраўніцтвам Расіі акцыя. Беларусь больш-менш удала гуляе на супярэчнасцях расійскіх кіроўных груповак: вышлі на Сечына, адбілі атаку на Беларуськалій, прымусілі прадаць Уралкалій Керымава. Не трэба баяцца спецслужбаў — яны ёсць ва ўсім свеце, і можа, у нас працуе і Масад ці якая-небудзь мазамбікская выведка. Трэба самім гуляць на апярэджанне на тых пляцоўках, якія ўяўляюць цікавасць ці патэнцыйную пагрозу для Беларусі. Трэба шукаць, у каго з кім якія супярэчнасці, і на гэтым будаваць сваю гульню. Пакуль мы гэта даволі паспяхова робім.

Еўрарадыё: “Адцісканні” Расіяй беларускіх “блакітных фішак” — ці вялікая ў гэтым небяспека для незалежнасці нашай краіны?

Аляксандр Сінкевіч: Страта незалежнасці, можа, не ў найбліжэйшай будучыні, але яна досыць рэальная. Трэба памятаць, што абсалютнай незалежнасці ніколі не існавала, а цяпер тым больш не будзе існаваць. Свет інтэгруецца ў розныя прасторы: Еўразійскі саюз, Еўрапейскі саюз. І ў межах гэтых саюзаў краіны дэлегуюць частку свайго суверэнітэту наверх — так жыць танней і бяспечней. Беларусь не захавае абсалютнай незалежнасці ні ў выпадку інтэграцыі з Расіяй, ні ў выпадку інтэграцыі з ЕС. Але пры гэтым неабходна захоўваць тыя рысы незалежнасці і суверэнітэту, якія мусяць быць непахіснымі.

Еўрарадыё: Ці не час у такім разе ўладзе, з памкненняў самазахавання, актыўна адраджаць мову, развіваць нацыянальную культуру, вяртаць “Пагоню” і бел-чыровна-белы сцяг? А то ў нас з нацыянальнай ідэяй не вельмі неяк…

Аляксандр Сінкевіч: Афіцыйная Беларусь робіць крокі ў падтрыманні нацыянальнай ідэі, усведамлення нацыянальнай гісторыі і каштоўнасцяў нацыянальнай дзяржавы, што выклікае жорсткую рэакцыю з боку расійскіх нацыяналістаў, якія цяпер маюць пэўны трэнд у ідэалагічным полі Расіі. “Літвіны заселі наверсе, якія ствараюць русафобскую істэрыю”, — і прозвішчы пералічваюць, і кажуць, што нібыта Лукашэнка прадаўся на Захад і будзе тут будаваць нейкую Заходнюю Украіну. Беларускія ўлады ведаюць пра гэта, і таму я не думаю, што будуць рэзкія зрухі ў актывізацыі беларускай культурніцкай працы. Ды і самі беларусы не саспелі для гэтага — павіннае змяніцца не адно пакаленне, насаджэнне зверху плёну не дасць, і будзе толькі адмоўны эфект. Такое мы назіраем на Данбасе: там толькі пачалі казаць, што не “будет русского языка”, і, хоць да гэтага нават не даходзіла, адразу пачаўся выбух. Але ў беларусаў апроч мовы, гісторыі і культуры ёсць дзве рысы для ўсведамлення сябе: культура працы і прага да парадку. Беларусы могуць не толькі ствараць парадак у сваёй хаце і краіне — яны здатныя экспартаваць гэтыя рэчы.

Еўрарадыё: Што вы чакаеце ў палітычным сэнсе ад выбараў 2015 года?

Аляксандр Сінкевіч: Паглядзеўшы на тое, як кулі лёталі на Майдане, ліецца кроў, беларусы дакладна не хочуць паўтарэння гэтага ў сваёй краіне. Думаю, беларускі народ будзе кансалідаваны на гэтых выбарах, і калі не будзе нейкіх надзвычайных падзей, то Аляксандр Лукашэнка пераможа чыста і без дапамогі выбарчых камісій.

Еўрарадыё: Можа, варта ў такім разе выканаць усе ўмовы апазіцыі і БДІПЧ АБСЕ ды дэманстратыўна, чыста ды прыгожа выйграць выбары?

Аляксандр Сінкевіч: Думаю, акурат цяпер крокі ў гэтым кірунку робяцца. Нездарма пасля ўкраінскіх падзей актывізаваліся кантакты паміж беларускімі і еўрапейскімі палітыкамі. Брусель зразумеў, што ва Украіне яны страцілі ўсю сваю гульню, і Беларусь застаецца адзіным востравам спакою, які яны мусяць берагчы. Праз нас ідзе транзіт нафты і газу, і спакой тут жыццёва патрэбны. Еўропа зацікаўленая, каб тут была стабільнасць і легітымная ўлада, таму, хутчэй за ўсё, гэтыя крокі будуць зробленыя. Будуць зробленыя крокі да таго, каб сітуацыю ў Беларусі прывесці ў больш легітымны стан у вачах Захаду. І калі мы здолеем утрымацца ад хваляў, якія распаўсюджваюцца з украінскага крызісу, то мы маем усе шансы ператварыцца ў аазіс стабільнасці, развітай індустрыі. І ёсць усе шансы на тое, каб стварыць аазіс дабрабыту, які будзе ўплываць на свой рэгіён і несці свае эканамічныя, палітычныя ідэі на Усход, на Расію.

Фота: Змітра Лукашука