Вільня vs Прыпяць: як здымалі нашумелы серыял пра Чарнобыльскую АЭС

Летам мінулага года ў Літве праходзілі здымкі міні-серыяла HBO "Чарнобыль". На сённяшні дзень гэта самы буйны кінапраект, зняты ў гэтай прыбалтыйскай краіне. Сюжэт разгортваецца ў савецкай Прыпяці адразу пасля выбуху на Чарнобыльскай АЭС.

60 з 88 здымачных дзён серыяла праходзілі ў Вільні. Кіраўнік Кінацэнтра Літвы Раландас Кветкаўскас растлумачыў рашэнне HBO здымаць міні-серыял у тым ліку ў Вільні проста: "У нас у Літве ёсць вопытныя людзі са сферы кіно, якія аказваюць якасныя паслугі, а дзеючы падатковы стымул сябе апраўдаў". Не апошнюю ролю адыгралі і савецкія лакацыі, якіх у Вільні засталося нямала.

Горад Прыпяць: раён Фабіёнішкес

Віленскі раён Фабіёнішкес, які мясцовыя часта называюць Фабамі, у серыяле "Чарнобыль" стаў савецкай Прыпяццю. У рэальным жыцці Фабіёнішкес не выглядае настолькі савецкім, як на экране, — тут ёсць і новыя дамы, дзе-нідзе вісяць сцягі Літвы, чуваць літоўская гаворка. У той жа час, тут пераважае савецкая забудова, а дзе-нідзе нават захаваліся адрасныя паказальнікі на рускай.

Здымкі ў Фабіёнішкес праходзілі летам мінулага года. Адна з самых запамінальных сцэн, знятых тут, — эвакуацыя Прыпяці.

Жыхар раёна Зігмундас, які адпачывае ў двары, расказвае, што падчас здымак мясцовых моцна не трывожылі: папрасілі толькі не пакідаць машыны на некаторых паркоўках. Паводле яго слоў, самі здымкі занялі дні два-тры. Але падрыхтоўка да іх пачалася раней: у дварах развесілі расцяжкі з савецкімі лозунгамі, прыгналі "Масквічы" і "Волгі". Пляцоўку каля мясцовай крамы ачысцілі ад машын — там стаяла апаратура здымачнай групы.

"Раён застаўся задаволены. Для фільма пасадзілі некалькі дрэў, усё клумбы былі ў кветках, — расказвае Зігмундас, праходзячы міма пустой кветачніцы. — Адтуль ішлі піянеры з гальштукамі. Там віселі лозунгі, нешта пра камунізм. Крыху далей збіралі масоўку, інструктавалі, там жа і разлічваліся за здымачныя дні".

Падчас здымак на дзвярах дамоў у Фабіёнішкес павесілі аб'явы з прапановай прыгнаць старыя аўтамабілі. "Я з аднаго знаёмага доўга смяяўся, у яго былі Жыгулі, а я ўсё пытаўся, калі ж ты іх прадасі. А потым ён мне расказвае: вось, зарабіў на здымках «Чарнобыля»", — кажа Зігмундас.

Сцэна, знятая ў Фабіёнішкес, увайшла ў трэйлер фільма — на ёй можна ўбачыць дом, размешчаны па адрасе Станевічус, 92.

Тлумачачы выбар менавіта гэтага раёна, прадзюсар Ёнас Шпокас, які быў адказным за падбор лакацый у Літве, кажа: "Гэта сімвалічны і кінематаграфічны раён. У ім выдатна адбілася ідэя Прыпяці — ідэалістычнага савецкага горада будучыні. Фабіёнішкес сіметрычны, адлюстроўвае моду, стыль і архітэктуру таго часу: форма раёна агрэсіўная, пераважае шэрасць і бетон".

Зрэшты, прадзюсар дадаў, што такія лакацыі можна знайсці практычна ў любым аддаленым ад цэнтра раёне Вільні.

Палац культуры і спорту МУС Літвы: рэстаран гасцініцы і адбор добраахвотнікаў

Будынак Палаца культуры і спорту Міністэрства ўнутраных спраў Літвы быў пабудаваны ў 1982 годзе. Зараз у ім арандуюць памяшканні некаторыя музычныя і танцавальныя студыі. Тут таксама размяшчаецца аркестр МУС Літвы.

У палацы здымалася сцэна пошуку добраахвотнікаў-вадалазаў і сцэна ў рэстаране гасцініцы, дзе спыняўся акадэмік Лягасаў.

Трапіць у палац дастаткова проста: замест вахцёра тут паказаны толькі яго кантактны нумар. Праўда, зайсці ў залу, дзе здымалі пошукі добраахвотнікаў, без суправаджальніка не атрымаецца. Для здымак залу трохі пераабсталявалі: уздоўж сцяны паставілі старыя дзверы, перасцялілі дыван. "Здымачная група прынесла іншы дыван, які выглядаў бы больш аўтэнтычна. Дыван быў аддрукаваны, зусім свежы і смярдзеў фарбай. Пасля здымак каманда пакінула нам гэты дыван. Мы пацярпелі два дні і патэлефанавалі ім, папрасілі забраць — гэты пах немагчыма было трываць", — расказвае мастацкі кіраўнік і дырыжор аркестра Эймантас Анскайціс.

Здымкі ў палацы ішлі каля тыдня. Сцэну ў рэстаране здымалі проста ў фае палаца. Ролю барнай стойкі адыграў былы гардэроб.

Па словах Анскайціса, будынка Палаца культуры і спорту магло б ужо не быць. "Будынак стаіць практычна ў цэнтры горада, і многія марылі даўно яго знесці, такі будынак-прывід", — кажа ён. Але стары напаўпусты савецкі будынак размяшчаецца побач з паркам Тускулену, дзе былі пахаваны ахвяры КДБ. Улады Літвы ствараюць калумбарый, дзе, па падліках гісторыкаў, павінны быць астанкі каля тысячы ахвяр. З іх знайшлі каля васьмісот чалавек — яшчэ двухсот не хапае. З усяго відаць, іх астанкі знаходзяцца пад будынкам. "Гэта ратуе палац, археолагі не дазваляюць яго зносіць, таму што застаецца надзея знайсці астанкі загінулых", — расказвае дырыжор аркестра МУС.

Затрыманне Хамянюк і размова з Лягасавым: музей КДБ

Сцэна размовы затрыманай фізіка Ульяны Хамянюк і акадэміка Лягасава была знятая ў музеі КДБ у Вільні, у камеры пад нумарам 14. Усяго ў распараджэнні музея — 19 камер былой турмы КДБ.

Гэтая камера ў часы СССР была допытнай. Тут дапытвалі тых, хто па стане здароўя не мог падняцца па лесвіцы, каб прайсці да следчага. Адсюль — прыкручаныя да падлогі крэслы і стол: гэта было зроблена для таго, каб зняволены не напаў на следчага.

Здымкі ў былой турме КДБ у Вільні ішлі ў выхадныя для музея дні, таму экспазіцыю не прыйшлося закрываць. Па словах старшага супрацоўніка музея Віктараса Аўгуліса, у музеі КДБ у Вільні здымаюць часта, таму маштаб падзеі — здымак HBO — супрацоўнікі музея зразумелі толькі пасля выхаду серыяла.

"Каманда HBO працавала хутка і акуратна: памяшканне музея пакінулі ў тым жа выглядзе, у якім яно было да здымак", — расказвае Ащгулис. Для здымак прыбралі інфармацыйную таблічку перад камерай, з памяшкання вынеслі радыё, якое выкарыстоўваецца для інсталяцый. Пасля здымак усё вярнулі на месца. У будынку музея здымалі не шмат сцэн: па сутнасці, толькі момант зняволення фізіка Ульяны Хамянюк і яе размову з акадэмікам Лягасавым, а таксама праход герояў па калідоры турмы.

Падчас здымак каманда HBO разбіла палатачны лагер ва ўнутраным дворыку музея. Кіношнікі папрасілі на дні здымак не паркаваць там машыны — і гэта была адзіная просьба з боку каманды. "У іх былі свае кансультанты, свае касцюмы. Звычайна, калі здымаюць кіно, у нас просяць савецкую корачку КДБшніка або наручнікі савецкага ўзору. HBO нічога такога не прасілі", — расказвае супрацоўнік музея. Для здымак у памяшканні былога карцара паставілі сваю лямпу, якую пасля замянілі на тую, якая была.

Віктарас Аўгуліс шкадуе, што супрацоўнікі музея не вельмі ўнікалі ў працэс. "Я зразумеў, наколькі гэта маштабная, добрая праца, толькі калі паглядзеў міні-серыял", — расказвае ён.

Калекцыі музея не былі задзейнічаны ў якасці рэквізіту, не лічачы мэблі, якая знаходзіцца ў камеры. Аўгуліс тлумачыць, што ў музеі і няма нічога, што адносілася б менавіта да Чарнобыля — спецыфіка музея іншая, і літоўскія супрацоўнікі КДБ не былі дужа ўцягнутыя ў пытанні Чарнобыльскай АЭС.

Тур па месцах здымак міні-серыяла

Агенцтва Vilnius with locals пачало вадзіць турыстаў па маршрутах здымак серыяла пасля прэм'еры карціны. Спачатку гіды прапаноўвалі толькі прыватныя туры — так агенцтва правярала, наколькі наогул падобны маршрут будзе папулярным сярод турыстаў. Пасля вырашылі зрабіць пастаянны тур, які каштуе 39 еўра з чалавека. Сузаснавальніца агенцтва Рамінта Матаніце расказвае, што чарнобыльскі тур не прыносіць шмат грошай, але і не стаў стратным.

"У нас ужо быў тур, прысвечаны савецкім часам, які мы праводзілі 3-4 гады. Калі HBO вырашыла здымаць "Чарнобыль" у Літве, мы падумалі, што было б выдатна ладзіць туры па месцах здымак фільма. Зараз у нас два туры: стары па савецкіх месцах і новы па месцах здымак фільма. Другі засяроджаны менавіта на здымках — мы паказваем звязаныя з імі месцы і расказваем, як праходзілі здымкі, але таксама спыняемся на савецкіх часах у Літве ў цэлым", — кажа Матаніце.

У працэс здымак серыяла былі ўцягнутыя больш за 5 тысяч чалавек, аднак ніхто з гідаў не ўдзельнічаў у здымках непасрэдна. Большую частку інфармацыі для складання тура даў віленскі турыстычны офіс.

"Мы працуем толькі з замежнікамі, наш тур папулярны сярод амерыканцаў, англічан і ірландцаў — гэта асноўная наша мэтавая аўдыторыя", — кажа сузаснавальніца агенцтва. Яна дадае, што іншыя кампаніі факусуюцца на жыхарах Літвы — з савецкіх часоў прайшло ўжо дастаткова часу, каб звязаныя з СССР туры маглі зацікавіць мясцовых.

Наведвальнікаў тура водзяць па месцах, куды трапіць можна і без гіда. З сакрэтных месцаў маршруту — балкон, з якога адкрываецца від на раён Фабіёнішкес, дзе здымалі сцэны Прыпяці.

Яна Ляшковіч, "Новая газета — Балтия"