"У духу дзяржідэалогіі" — эксперт параўнаў статуты польскай і беларускай школы

— З soft-skills кампетэнцый прапісваецца толькі "падрыхтоўка да самастойнага жыцця, фармаванне маральнай эстэтычнай культуры і сямейных каштоўнасцяў". Пры гэтым, усе гэтыя кампетэнцыі даюцца вельмі абстрактна, дамінуюць выхалашчаныя фармулёўкі без канкрэтызацыі. Статут беларускай школы арыентаваны на выхаванне грамадзяніна нелюдзімага, ізаляванага ад грамадства, дзе рамку задае дзяржаўная ідэалогія. У польскім статуце патрыятызм, наадварот, больш касмапалітычны і арыентаваны на выхаванне агульначалавечых каштоўнасцяў.
 

Другі момант: структура кіравання

— У абодвух дакументах гаворыцца, што дырэктар — галоўная адказная асоба школы. Аднак, згодна з польскім статутам, паўнамоцтвы педагагічнага складу значна шырэйшыя, чым у педагогаў у Беларусі.

У прыватнасці, кажа Лаўрухін, у польскай школе выкладчыкі ўдзельнічаюць у выбары дырэктара. 

Педсавет тут дэлегуе двух прадстаўнікоў у выбарчую камісію і вылучае кандыдата на пасаду дырэктара.

— Гэта значыць, педагогі фактычна ўплываюць на выбары дырэктара. І выбраць кіраўніка школы без згоды настаўнікаў нельга. У Беларусі ж дырэктара прызначае заснавальнік: Міністэрства адукацыі і іншыя дзяржаўныя структуры. Гэта значыць, яго проста ставяць, не прымаючы да ўвагі меркаванне саміх настаўнікаў. Працэдура выбару і прызначэння дырэктара шмат у чым вызначае характар адносін паміж адміністрацыяй і настаўнікамі, а затым і паміж вучнямі і настаўнікамі ўнутры школы. Адна рэч, калі дырэктара выбіраюць, іншая — калі яго прызначаюць. Гэта адносіны падпарадкавання, калі вы ні на што не можаце ўплываць і проста без пярэчання падпарадкоўваецеся. У адным выпадку маюць месца адносіны актыўнага саўдзелу і ўзаемнай адказнасці, у іншым — адносіны падпарадкавання і пакоры лёсу. 
 

Трэці пункт — бацькоўскі савет

На думку эксперта, бацькоўскае самакіраванне — гэта вельмі важны орган. У беларускай версіі школьнага статута наогул няма такога паняцця.

— У польскай жа гэтаму органу прысвечаны цэлы параграф. У прыватнасці, бацькоўскі савет можа звяртацца да дырэктара, прапаноўваць праграмы навучання і развіцця, выказваць меркаванне і ўплываць на рэалізацыю адукацыйнага працэсу. Прымаючы фінансавы план школы, дырэктар абавязаны атрымаць адабрэнне бацькоўскага савета. Бацькоўскі савет таксама дае заключэнне аб якасці працы настаўнікаў. Усе гэтыя паўнамоцтвы якраз і з'яўляюцца маркерамі наяўнасці сацыяльнага партнёрства — калі бацькі таксама ўплываюць на ўсё, што адбываецца ў школе. У Беларусі такога няма зусім: у Кодэксе аб адукацыі фармулюецца тэарэтычная магчымасць стварэння бацькоўскіх саветаў, але ў статутах пераважнай большасці беларускіх школ яны нават не згадваюцца.
 

Чаго дакладна няма ў беларускіх школах — вучнёўскі савет

Андрэй Лаўрухін заўважыў, што ў польскім школьным статуце вучні таксама актыўна ўдзельнічаюць у адукацыйным працэсе і ствараюць свой прадстаўнічы орган — вучнёўскі савет. Савет можа ўносіць прапановы і педагагічнаму савету, і дырэктару, і бацькоўскаму савету. Таксама яны вывучаюць праграму, ацэньваюць яе. У беларускім статуце няма нават такога паняцця.
 

І яшчэ нешта

У польскім статуце, заўважае выкладчык, добра арганізаваная прафарыентацыя. Яна нацэленая на тое, каб дзіця выбірала, кім яно хоча стаць не толькі ў старэйшых класах, але на працягу ўсёй вучобы.

— Ясна, што ў беларускіх школах таксама ёсць прафарыентацыя, але ў статуце гэта ніяк не адлюстроўваецца. У Беларусі яна не ўбудоўваецца ў адукацыйную палітыку самой школы. А дзецям жа вельмі важна шукаць сябе на працягу ўсяго навучання, а не толькі пад канец.
 

Што ўрэшце?

Згодна са статутам польскай школы можна зрабіць выснову, што яна нацэленая на фармаванне крэатыўнай, рознабакова развітай асобы, выхаванай на аснове агульначалавечых каштоўнасцяў і змацаванай з суайчыннікамі повязямі салідарнасці, узаемадапамогі і супрацоўніцтва на карысць усяго грамадства.

Статут беларускай школы мае падкрэслена дысцыплінарны характар і арыентаваны на выхаванне грамадзяніна ў духу дзяржаўнай ідэалогіі. Пры гэтым, у сілу знарочыстага фармалізму і абстрактнасці нормаў і каштоўнасцяў, незразумела, якім мэтам служыць сама гэтая дзяржава: яна можа быць як прыязнай, так і варожай у адносінах да навакольных краін-суседак і ўласных грамадзян.

Таксама, адзначае Лаўрухін, у польскім статуце арыентацыя на органы самакіравання задае фармат, калі адукацыю разумеюць як агульнае дабро, дзе кожная група (вучні, бацькі, настаўнікі і дырэктар) уносяць сваю лепту ў агульную справу.

— Вельмі важна, каб гэтыя групы знайшлі агульную мову і дзякуючы сумесным намаганням прымножылі кумулятыўны эфект развіцця адукацыі. Усе гэтыя групы, актары і структуры розныя, у кожнай з іх сваё бачанне, але іх аб'ядноўвае агульная арыентацыя на камунікацыю і супрацоўніцтва, на ўзаемадзеянне і падтрымку. 

У выпадку з беларускай школай існуе строга вертыкальная мадэль: тут ёсць дырэктар, якога садзяць на яго месца, усе яму падпарадкоўваюцца, настаўнікі вучаць, як могуць, а ўсе астатнія трываюць працэс адукацыі. 

Ніякага ўплыву з боку бацькоў, і тым больш з боку вучняў, не прадугледжваецца. 

— Кожны сам за сябе, у школе церпяць адзін аднаго толькі па прычыне знешняга прымусу і ўстаноўленага ўладамі парадку вертыкальных іерархічных адносін.