Расследаванне: бізнесмен данаціў у фонды і атрымаў ВНЖ у Еўропе

Бізнесовец-клінер Эдуард Апсіт выбудаваў свой бізнес у тым ліку на сумніўных дзяржаўных падрадах, але змог атрымаць для сям'і від на жыхарства ў Літве. Як стала вядома Беларускаму расследавальніцкаму цэнтру ад літоўскай праваабарончай арганізацыі, у прашэнні аб ВНЖ гаварылася, што Апсітам можа пагражаць небяспека ў Беларусі. У якасці пацверджання ўказвалася, што бізнесмэн ахвяраваў фонду, створанаму для дапамогі рэпрэсаваным беларусам.

Пры гэтым на момант падачы прашэння Эдуард Апсіт меў від на жыхарства ў Аб'яднаных Арабскіх Эміратах, таксама яны з жонкай з'яўляюцца грамадзянамі Кіпра.

Гэтым расследаваннем БРЦ пачынае дыскусію аб тым, дзе ляжаць межы супрацоўніцтва грамадзянскай супольнасці з бізнесам, да дзейнасці якога ёсць пытанні ў тым ліку ў еўрапейскіх праваахоўнікаў.

Выратаванне дабрачынца або камерцыйныя адносіны

У канцы траўня БРЦ апублікаваў расследаванне аб бізнесе клінінг-паслуг Эдуарда і Алены Апсіт. У Беларусі справа мужа і жонкі развівалася сярод іншага за кошт хабараў чыноўнікам і маніпуляцый на таргах. У Расіі звязаныя з брэндамі Апсіта кампаніі выкрылі ў змове са структурамі Яўгена Прыгожына, а ва Украіне расследавалі магчымыя махінацыі на тэндарах. Мяркуецца, што заробленыя грошы Эдуард Апсіт выводзіў у ЕЗ праз ABLV Bank, праз што трапіў у поле зроку латвійскіх следчых. Яны лічаць, што звязаныя з бізнесмэнам кампаніі адмылі 73 млн еўра. Разбіральніцтва па гэтай справе не скончана.

Журналісты даведаліся аб новай дэталі з жыцця Апсітаў: чальцы іх сям'і атрымалі гуманітарныя віды на жыхарства ў Літве. Бацькі Алены — да канца снежня 2022 года, маці Эдуарда — да сярэдзіны ліпеня 2023 года.

Муж і жонка таксама падавалі прашэнне, хоць з Літвой іх, на першы погляд, нічога не звязвае. Невідавочная і неабходнасць легалізацыі ў ёй: Алена з 2018 года валодае "залатым пашпартам" Кіпра, як і Эдуард, у якога да таго ж ёсць від на жыхарства ў ААЭ. У Літве ж, паводле звестак БРЦ, у мужа і жонкі няма бізнесу або нерухомасці.

БРЦ знайшоў тлумачэнне. Падаць прашэнне на атрыманне віду на жыхарства ў Літве Апсіту дапамаглі некаторыя дэмакратычныя сілы. У распараджэнні журналістаў апынуўся ліст адной з юрыдычных асоб фонду BYSOL. У ім гаворыцца, што Эдуард Апсіт ахвяраваў грошы арганізацыі праз фонд Stichting Belarus Solidarity Foundation. Агульная сума падтрымкі з лютага 2021 года па май 2022-га — крыху больш за 94 тысячы еўра. З ліста таксама вынікае, што з сакавіка 2022 года бізнесовец фінансава дапамагаў украінцам, якія пацярпелі ад вайны.

На просьбу БРЦ пракаментаваць сітуацыю кіраўнік фонду BYSOL Андрэй Стрыжак адказаў, што не можа ні пацвердзіць, ні абвергнуць гэтую інфармацыю:

— Мы не раскрываем імёны нашых донараў праз пагрозу іх крымінальнага пераследу ў Беларусі за садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці. Асобна хачу адзначыць, што мы не робім абмежаванняў для донараў. Любы чалавек можа задонатить ў BYSOL і быць упэўненым, што яго дадзеныя не будуць раскрытыя.

Палітычная пазіцыя або фінансавыя злачынствы

БРЦ сцвярджае, што ў распараджэнні рэдакцыі таксама ёсць довады, што сузаснавальнік Фонду BYSOL Яраслаў Ліхачэўскі звяртаўся ў літоўскі офіс праваабарончай арганізацыі Freedom House за рэкамендацыйнымі лістамі для Апсітаў, паказваючы, што бізнесовец з'яўляецца іх донарам.

Падчас размовы з расследвальнікамі БРЦ Ліхачэўскі не раскрыў інфармацыю пра ахвярадаўцаў, і паведаміў, што не памятае пра данатаў ад Эдуарда Апсіта як ад фізічнай асобы. Пры гэтым ён не выключыў, што грошы маглі паступаць праз юрыдычную асобу, якой валодае бізнесовец. Ён таксама адзначыў, што прозвішча Апсіт яму "ні пра што не кажа".

З BYSOL Эдуарда Апсіта звязала прадпрымальніца, знаёмая з ім асабіста, даведаўся БРЦ ад крыніц, якія пажадалі застацца ананімнымі. Мы не называем імя жанчыны ў мэтах бяспекі: яе сям'я знаходзіцца ў Беларусі. У размове з БРЦ яна заявіла, што не можа выдаваць інфармацыю пра вядомых ёй донараў, але, паколькі некаторыя дэталі ўжо сталі нам вядомыя, пракаментавала дабрачынную дзейнасць Апсіта.

Са слоў прадпрымальніцы галоўнай мэтай супрацоўніцтва BYSOL з бізнесоўцам было атрыманне грошай на падтрымку палітвязняў:

— Насамрэч, маліліся на гэтага Апсіта, бо калі запускалі зборы на палітвязняў, то большую частку закрываў ён.

Яна лічыць, што "правіннасці" Апсіта ў бізнесе не трэба змешваць з яго "палітычнай пазіцыяй".

— Адна справа, калі ты вядзеш бізнес, іншая справа — твая палітычная пазіцыя. Не варта змешваць у кучу адно і іншае. Дапусцім, дзесьці там ёсць у цябе парушэнні ў бізнесе, але ў цябе ёсць выразная палітычная пазіцыя. І чаму, калі там ты правініўся ў адным, то давай — пакутуй за ўсё, — распавяла прадпрымальніца. І дадала, што Апсіт дапамагаў не толькі BYSOL.

Праверка або абарона донара

У BYSOL не была выбудаваная сур'ёзная сістэма праверкі ахвярадаўцаў, паведаміў БРЦ Яраслаў Ліхачэўскі:

— Калі трапляліся донары, пра якіх былі негатыўныя публікацыі ў медыя, тады мы, вядома, звярталі на гэта ўвагу. Калі чалавека прывёў супрацоўнік або супрацоўніца фонду, якім мы давяралі, то ён па змаўчанні лічыўся даверанай крыніцай.

Журналісты звярнуліся да Эдуарда Апсіта па каментар аб яго супрацоўніцтве з дэмакратычнымі сіламі Беларусі, але на момант публікацыі не атрымалі адказу.

Праблемны кейс — заява БРЦ

У каманды БРЦ узнікла некалькі пытанняў да супрацоўніцтва Эдуарда Апсіта з беларускімі дэмакратычнымі сіламі.

Першы — ці карэктна такое ўзаемадзеянне? Сям'я Апсіта атрымала магчымасць легалізавацца ў краіне Еўрасаюза ўзамен на яго ахвяраванні дэмакратычным сілам Беларусі. Пра тое ж ён прасіў для сябе і жонкі. Такія адносіны паміж бізнесмэнам і фондамі выходзяць за рамкі дабрачыннасці, іх можна трактаваць як камерцыйныя: паслуга наўзамен на ахвяраванні.

Другое пытанне, нават некалькі — этычнага характару. Ці можа чалавек ахвяраваннямі дэмакратычным сілам загладзіць віну за верагоднае адмыванне грошай? Ці дастаткова гэтага, каб грамадзянскія ініцыятывы дапамагалі яму з легалізацыяй у ЕС? Асабліва, калі ён мае права знаходзіцца ў краінах, дзе яму не пагражае пераслед беларускага рэжыму. У цэлым, ці могуць дэмакратычныя сілы аказваць паслугі бізнесменам з неправеранай рэпутацыяй узамен за ахвяраванні? І калі так, які іх прымальны памер?