Трэнд развярнуўся. У эканоміку ўпершыню за 2 гады ідуць людзі — што гэта значыць

У кастрычніку ў Беларусі раптам вырасла колькасць грамадзян, занятых у эканоміцы. Паводле статыстыкі Белстата, іх стала 4195,6 тысячы чалавек. Гэта на сціплыя 1,2 тысячы больш, чым у верасні — тады налічылі 4194,4 тысячы.
 

Аднак гэта першы прырост паказчыка занятасці за доўгі час. Увесь мінулы і гэты год працоўных у Беларусі рабілася менш. Факт цікавы, калі ўлічыць, колькі апошнім часам звольнілі людзей паводле палітычных матываў, колькі бізнесаў закрылася або сышло ў іншыя краіны. Ды і беларусаў у пошуках лепшага жыцця пераехала за мяжу нямала. Хоць афіцыйная статыстыка кажа, што ў студзені-верасні 2022 года за межамі Беларусі (да 1 года) працавала ўсяго 95 тысяч чалавек. І 60,1% з іх працавалі ў Расіі.

Дык што ж тут у нас: статыстыка хітруе або трэнд і праўда развярнуўся? Мы вырашылі паглядзець, як сёлета мяняўся ўзровень беспрацоўя, колькі вакансій прапануюць у Беларусі, а таксама спыталі ў работнікаў розных сфер, ці лёгка цяпер уладкавацца на працу і як насамрэч ідуць справы з найманнем новых супрацоўнікаў.

Колькасць работнікаў падае, але занятасць расце
 

Лічбы адносна занятасці, колькасці беспрацоўных у Беларусі даволі займальныя. Рост колькасці працоўных у нас у кастрычніку адзначаецца ўпершыню за два гады. А за папярэднія дзевяць месяцаў 2022 года — са студзеня па верасень — эканоміка страціла больш за 50 тысяч работнікаў.

У працэнтах жа ўсё выглядае больш аптымістычна. У II квартале гэтага года ўзровень занятасці ў працаздольным узросце ў нас быў 84%, а ў III квартале — ужо 84,4%. Гэта значыць, быў рост. Пры гэтым зніжаўся ўзровень беспрацоўя — з 3,6% у II квартале да 3,4% у III.

Фактычна беспрацоўнымі ў студзені-верасні ў краіне былі 180,1 тысячы чалавек. Але афіцыйна непрацаўладкаванымі, паводле звестак Мінпрацы, у канцы верасня было ўсяго 6 тысяч — гэта ў 30 разоў менш. Гэта значыць, афіцыйнае беспрацоўе — усяго 0,1%. Такая лічба відавочна грэе чыноўнікаў у іх кабінетах.

Такая велізарная розніца паміж афіцыйным беспрацоўем і рэальным атрымліваецца праз розныя правілы падліку — паводле прынятых у Беларусі (гэта згодна з імі выходзіць 0,1%) і паводле метадалогіі Міжнароднай арганізацыі працы. Фактычнае беспрацоўе — гэта працэнт выпадковых людзей ад 15 да 74 гадоў сярод усяго працаздольнага насельніцтва, якія самі сябе лічаць беспрацоўнымі. Уласна, гэты паказчык і адлюстроўвае больш-менш аб'ектыўную карціну.

А афіцыйнае беспрацоўе — гэта працэнт людзей, якія стаяць на біржы працы. Звычайна на біржу людзі ў Беларусі ідуць ад безвыходнасці, і іх вельмі мала. Большасць аддае перавагу самастойнаму пошуку працы.

Вакансій робіцца больш, але кадравага голаду па-ранейшаму няма

Цяпер у агульнарэспубліканскім банку — сто з лішнім тысяч прапаноў працы. На 1 лістапада іх было 98,7 тысячы. А ў пачатку верасня — крыху больш за 97,3 тысячы. Гэта значыць, колькасць расце. Пры гэтым у кастрычніку павялічылася колькасць занятых. Аднак чыноўнікі рапартуюць, што дэфіцыту кадраў няма і ў цэлым у нас усё ў парадку.

У жніўні ў банку вакансій з'явілася каля 2000 прапаноў працы для педагогаў, настаўнікаў і выхавальнікаў. Аднак акрамя Мінгарвыканкама пра недахоп кадраў у адукацыі ніхто і не згадвае.

Чыноўнікі вялікі адток кадраў са сферы раней тлумачылі спецыфікай фармавання штатнага раскладу. Маўляў, ён фармуецца не раз на год, як у іншых арганізацыях, а два разы: у студзені і верасні, калі зразумела, колькі навучэнцаў будзе і колькі работнікаў неабходна. Гэта значыць, калі будуць патрэбныя спецыялісты, тады і набяром. Але вось да канца падыходзіць першае паўгоддзе, а з тых часоў закрылі толькі прыкладна чвэрць вакантных месцаў.

Для настаўнікаў адкрытыя 353 вакансіі, а на запыт "педагог" пашукавік знаходзіць аж 1258.

Міністэрства аховы здароўя ў пачатку кастрычніка таксама выступіла з досыць аптымістычнымі заявамі: кадраў менш не стала, колькасць спецыялістаў — на леташнім узроўні. Ведамства апублікавала статыстыку па камплектацыі дактарамі сваіх устаноў. Там гаворыцца, што яна складае 94,2%. Хапае і сярэдніх медработнікаў — імі сістэма аховы здароўя ўкамплектаваная на 97%. На той момант у сферы аховы здароўя працавала больш за 48 тысяч дактароў і 112,5 тысячы сярэдняга медперсаналу.

Наўрад ці з тых часоў лічбы моцна змяніліся. Таму можна груба ацаніць, ці адпавядаюць заявы Міністэрства аховы здароўя рэчаіснасці.

На запыт "доктар-спецыяліст" пошукавая сістэма банка выдае 4604 вакансіі. На запыт "доктар" — яшчэ больш: 6279. Але туды ўваходзяць і дактары-ветэрынары. На запыт "медыцынская сястра" пошукавік выдае 3524 вакансіі, а для фельчараў адкрыта 1370 вакансій.

Паводле нашых падлікаў, з лічбаў, заяўленых чыноўнікамі, і колькасці вакансій выходзіць, што недаўкамплектаванасць дактарамі нават паводле самага аптымістычнага сцэнарыя складае прыкладна 9% (а не 5,8%, як казала Міністэрства аховы здароўя). Таксама не хапае 4,2% сярэдняга медперсаналу. І гэта мы палічылі толькі медсясцёр і фельчараў. Але ў гэтую катэгорыю ўваходзяць і іншыя медработнікі, для якіх адкрытыя вакансіі. Да прыкладу, зубны тэхнік, медыцынскі рэгістратар, інструктар ЛФК і іншыя.

"Усе цяпер хочуць чалавека з досведам, каб узваліць на яго як мага больш, а заплаціць як мага менш"

Беларусы, якія працуюць у розных сферах або цяпер шукаюць працу, адзначаюць, што сітуацыя на рынку працы сапраўды ўскладнілася.

— Вакансій мора, але ўладкавацца на добрую працу з нармальным заробкам усё роўна складана, — расказвае мінчук Яўген. — Я лінгвіст, ведаю некалькі замежных моў. Але пакуль без пытанняў на працу мяне бяруць толькі ў школу настаўнікам англійскай мовы. А навошта мне школа з заробкам 1200 рублёў і пякельнымі нагрузкамі? Я два гады таму адтуль звольніўся. Працаваў і працую рэпетытарам. Паралельна вучыўся на тэсціроўшчыка. А як вывучыўся, аказалася, што яны не так патрэбныя ў нас, як раней. І заробак прапануюць 500 долараў максімум. Можа, вядома, толькі мне так шанцуе, але я быў на 5 сумоўях, больш не прапаноўвалі.

Хлопец кажа, што “ўсе хочуць цяпер чалавека з досведам. Каб узваліць на яго як мага больш, а заплаціць як мага менш".

— У вакансіі часта заяўленыя адны патрабаванні да кандыдата, прыходзіш, а трэба ўмець яшчэ гэта, гэта і гэта. І навучаннем займацца не вельмі хочуць.

Аляксей, які працуе ў IT ужо 6 гадоў, кажа, што цяпер кампаніі сапраўды бяруць людзей на працу не вельмі актыўна. Замоў стала менш, а працаваць на ўнутраны рынак нявыгадна.
 

— Калі раней і заробак актыўна людзям падымалі, каб не губляць кадры, і са старту прапаноўвалі нямала, то цяпер начальства эканоміць, — расказвае праграміст. — На асобныя праекты, калі было мала людзей, хутка дабралі яшчэ. Цяпер робім усё сваімі сіламі: ноччу, у выхадныя, калі тэрміны гараць, але самі. Сказаць, што за гэта добра даплачваюць, нельга.

Таццяна працуе ў бальніцы ў абласным цэнтры. Яна гаворыць, што выдатна разумее, чаму чыноўнікі кажуць, быццам моцнага дэфіцыту кадраў у ахове здароўя няма.

— Тое, што ў нас людзі на дзве стаўкі працуюць і з перапрацоўкамі — гэтага ніхто не ўлічвае. Што тры чалавекі закрываюць працу, якую павінны рабіць чатыры. Дзесьці падмяніць выйдзеш, дзесьці лішнюю змену возьмеш. Вось так і закрываем. На заробку гэта мала адбіваецца. Але начальства любіць урачыста сказаць: "Мы вам у гэтым месяцы цэлую базавую прэміі налічылі!" 32 рублі? Адзін раз у краму схадзіць па прадукты. Азалаціў!

Суразмоўца расказвае, што медработнікі часта сыходзяць з адной бальніцы ў іншую ў надзеі, што на новым месцы будзе лепей. Але сярод яе знаёмых ёсць і тыя, хто за апошнія два гады з'ехаў за мяжу і цяпер жыве і працуе там.

Эканаміст: Катастрофы з кадрамі пакуль няма, а вось негатыўныя тэндэнцыі ёсць

Доктар эканамічных навук Леў Львоўскі рост занятасці, зніжэнне беспрацоўя, але ў той жа час змяншэнне колькасці занятых у эканоміцы ў другім і трэцім кварталах 2022 года тлумачыць тым, што не ўсе, хто сышоў з рынку працы, робяцца беспрацоўнымі.

— У Беларусі такое можа адбывацца двума шляхамі. Першы — чалавек сыходзіць на пенсію. Тады, з аднаго боку, змяншаецца колькасць рабочых, з другога — не павялічваецца беспрацоўе. Другі — людзі з'язджаюць з краіны. Яны звальняюцца, але гэта зноў жа не павялічвае беспрацоўе, — тлумачыць эканаміст.

Апошнія некалькі гадоў у Беларусі з рынку працы сыходзіла каля 1% людзей у год.

— Гэта натуральнае рух. Большая частка з іх сыходзіць на пенсію, некаторыя паміраюць. Але сёлета ў нас колькасць работнікаў зменшылася на 3%. 1% мы спісваем на натуральнае рух. А вось астатнія 2%, мы мяркуем, з'ехалі, раз беспрацоўе ў нас не павялічылася. Перш за ўсё гэта тычыцца самых мабільных прафесій. Першая ў гэтым спісе — айцішнікі. Другая па ступені мабільнасці — будаўнікі.

У нас дэмаграфічныя праблемы ніколі не бываюць вострымі, нельга ўбачыць рух, скажам, на 10% у год. Дэмаграфія заўсёды складваецца павольна. Але ў нас цяпер, мякка кажучы, яна складваецца не на нашу карысць. У нас паступова старэе насельніцтва, змяншаецца. І змяншаецца колькасць людзей працаздольнага ўзросту. А цяпер гэта яшчэ і пагаршаецца адтокам у іншыя краіны.

Леў Львоўскі адзначае, што ў сярэднім па краіне адток невялікі. Але чым больш мабільная галіна, тым у ёй гэтыя працэсы прыкметнейшыя.

— Сярод айцішнікаў Белстат фіксуе 14 тысяч чалавек, звольненых на чыстай аснове. Звольнілі на 14 тысяч больш, чым прынялі. Гэта не роўна 14 тысячам беспрацоўных айцішнікаў. Гэта значыць, што яны з'ехалі. І для канкрэтнай галіны гэта вялікая лічба. Таму што айцішнікаў не так шмат і было — прыкладна 90 тысяч. І гэтыя лічбы не поўныя, бо ёсць людзі, якія з'язджаюць, але працягваюць лічыцца ў Беларусі. То бок, не звальняюцца пакуль.

Эканаміст мяркуе, што катастрофы з кадрамі ў Беларусі пакуль няма.

— А вось негатыўныя тэндэнцыі ёсць. Гэта нармальна, што ёсць адкрытыя вакансіі, ёсць людзі, якія шукаюць працу. Гэта натуральная беспрацоўе. Сам па сабе факт, што адкрыта 10 тысяч вакансій, да прыкладу, у ахове здароўя, нічога негатыўнага не значыць. У нас няма такога, што бальніцы зусім стаяць без дактароў, а заводы — без рабочых.

І ў кожны асобны год зыход з рынку 1-2% работнікаў — гэта не праблема. Але гэта ж назапашваецца. І краіна жыве не адзін год, а стагоддзі. І да сярэдзіны стагоддзя ўсё гэта прывядзе да сур'ёзных праблем, калі нічога не рабіць.

У нас ужо цяпер бюджэт Фонду сацабароны дэфіцытны. А да 2055 года ў Беларусі сярэдняя колькасць пенсіянераў на аднаго працоўнага вырасце ў 1,5 раза. Калі нічога не зменіцца, то давядзецца альбо плаціць у 1,5 раза меншыя пенсіі ў рэальным выяўленні, альбо збіраць у 1,5 раза больш унёскаў у ФСАН.
 

1 студзеня 2022 года завяршылася паэтапнае павышэнне пенсійнага ўзросту. Цяпер мужчыны сыходзяць на пенсію ў 63 гады, а жанчыны — у 58. Эканаміст кажа, што гэтая рэформа трохі выправіла сітуацыю з дэфіцытам ФСАН, але не вырашыла пытанне.

— У нас у ФСАН заўсёды дакідваюць значныя сумы з бюджэту. І дзякуючы рэформе ў нас цяпер не такі вялікі дэфіцыт у фондзе, як мог бы быць. Але рост колькасці пенсіянераў на аднаго працоўнага будзе працягвацца. Можна, вядома, бясконца адсоўваць пенсійны ўзрост, але тады людзі будуць не рады, што ў іх забіраюць пенсію. Ці трэба рабіць сапраўдную рэформу і пераходзіць на змешаную пенсійную сістэму — назапашвальную і салідарную.

Але пакуль мы не бачым, каб урад думаў пра праблемы, якія з'явяцца у сярэдзіне стагоддзя. Ён думае на месяц наперад, у найлепшым выпадку — на паўгода.

Таксама Леў Львоўскі пракаментаваў разбежку ў лічбах па ўкамплектаванасці аховы здароўя кадрамі і колькасцю вакансій.

— Я магу растлумачыць гэта так. Калі Белстату ў нас няма падставы не давяраць, ён ніколі не быў заўважаны ў падробцы звестак або хлусні, толькі часам хавае звесткі, якія не хоча публікаваць, то Міністэрства аховы здароўя вядомае любоўю да публікацыі ілжывых звестак. Гэта павялося за ім мінімум з пачатку пандэміі каранавіруса. Таму канкрэтна гэтаму ведамству я б не давяраў.

Акрамя таго, наш суразмоўца адзначыў, што на рынак працы ўплываюць і больш жорсткія праверкі кадраў на няўдзел у пратэстах пасля выбараў. Некаторыя з тых, хто ўладкоўваецца на працу, кажуць, што наймальнікі запытваюць такія звесткі.

— Уявіце: ёсць шэраг вакансій, якія патрабуюць нейкіх пэўных навыкаў, і ёсць людзі з рознымі талентамі і досведам. У нармальных эканамічных умовах імкнуцца максімальна эфектыўна злучыць работнікаў і вакансіі. Для гэтага ў людзей павінна быць магчымасць выбіраць працу, шукаць тую, якая ім падабаецца. Ну і, уласна, для гэтага, акрамя ўсяго іншага, трэба, каб людзі не галадалі ў перыяд пошуку, каб у іх была дапамога па беспрацоўі.

Для найбольш эфектыўнага пошуку людзей на пэўныя вакансіі трэба, каб не было дыскрымінацыі паводле няпрофільных якасцяў чалавека. Калі мы на нейкую працу бяром, напрыклад, толькі жанчыну ці мужчыну, то 50% патэнцыйных кадраў мы не разглядаем. І самы таленавіты кандыдат можа аказацца іншага полу. Ці, як бывае ў Беларусі, з запісам аб удзеле ў мітынгах. Гэта зніжае эфектыўнасць нашага рынку працы.

Як сёння праходзіць прыём на працу?

Пра гэта Еўрарадыё расказала чытачка, якая працуе ў аддзеле кадраў дзяржпрадпрыемства:

— Пасля ўсіх гутарак у чалавека бяруць пашпартныя звесткі, якія правярае ў галаўным прадпрыемстве намеснік гендырэктара па бяспецы. Калі чалавек прайшоў праверку — мы пішам запыты на характарыстыку. Менавіта наймальнік. Калі апошняе месца працы кандыдата — дзяржпрадпрыемства, то запыт адпраўляецца толькі туды. А калі прыватнае — то за апошнія 5 гадоў альбо да дзяржпрадпрыемства, дзе працаваў кандыдат.

За невыкананне тэрмінаў выдання характарыстыкі і дакладнасці — крымінальная адказнасць. Самыя важныя пункты там — 8 і 9. А калі прыйшлі ўсе характарыстыкі, нам яшчэ неабходна ўзгадніць прыём у галаўным упраўленні. На ўсё гэта сыходзіць ад трох тыдняў.