Як расійскія салдаты катавалі грамадзян Украіны ў Беларусі — расследаванне БРЦ

Журналісты Беларускага расследавальніцкага цэнтра (БРЦ) сумесна з "Радыё Свабода", "Кіберпартызанамі" і міжнароднай арганізацыяй The Reckoning Project правялі маштабнае расследаванне і высветлілі месцазнаходжанне фільтрацыйнага лагера, у якім расіяне дапытвалі салдат і мірных жыхароў Украіны.

У пачатку поўнамаштабнага ўварвання яго разбілі расійскія вайскоўцы на тэрыторыі Беларусі. Гэтае месца, паводле сведчаннях відавочцаў і праваабаронцаў, стала сімвалам жаху і жорсткасці. Палонныя — як украінскія цывільныя, так і вайцоўцы — падвяргаліся жорсткім катаванням. 

Еўрарадыё пераказвае асноўныя моманты з апублікаванага журналісцкага матэрыялу.

Сыны ў палоне: ад Кіеўскай вобласці да Нароўлі

У сакавіку 2022 года расійскія вайскоўцы захапілі двух братоў, жыхароў вёскі Аранае ў Кіеўскай вобласці. 16-гадовы Уладзіслаў і яго старэйшы брат былі затрыманыя акупацыйнымі ўладамі. Уладзіслаў пазней расказваў, што іх вывозілі ў аўтазаку з завязанымі вачыма. Ён зразумеў, што апынуўся ў Беларусі, калі памежнікі пацвердзілі: гэта Нароўля, горад у Гомельскай вобласці.

Палонных трымалі на тэрыторыі, якая нагадвала закінуты калгас. Уладзіслаў успамінаў збіццё і здзекі: “Старэйшага білі мацней. Бітамі... Ён расказваў, што, магчыма, у яго нават зламаныя рэбры”.

Падобнае апісанне даў украінскі вайсковец Віктар, які трапіў у палон прыкладна ў той жа час. Ён таксама казаў пра тэрыторыю, падобную на буйны калгас, запоўненую ваеннай тэхнікай, у тым ліку танкамі і савецкімі зенітнымі ўстаноўкамі.

Катаванне арыштаваных

Нароўля, невялікі горад на поўдні Беларусі, ператварыўся ў месца, дзе катаванні сталі звычайнай справай. Праваабаронцы адзначаюць: сюды масава звозілі палонных украінцаў. 

Юрыстка Юлія Палехіна з праваабарончай групы “СІЧ” расказвала пра 24-гадовага хлопца, якога затрымалі разам з бацькам. Яны трапілі ў Нароўлю, дзе зазналі жорсткія допыты.

Журналіст-расследавальнік Дзмітрый Джулай падкрэслівае: Нароўля стала першым пунктам для палонных з Кіеўскай вобласці. У фільтрацыйным лагеры, паводле яго словаў, асаблівую жорсткасць дэманстравалі да цывільных, у тым ліку жанчын і дзяцей.

У ліпені 2022 года экспертка Генштаба Украіны Ірына Баданава заяўляла, што ў Нароўлі адбываюцца страшныя здзекі з цывільных закладнікаў і што Беларусь будзе прыцягнутая за гэта да адказнасці.

Каардынаты катоўні

Журналісты БРЦ, выкарыстоўваючы спадарожнікавыя здымкі Planet Labs, знайшлі некалькі лакацый у Нароўлі, дзе канцэнтравалася расійская тэхніка. Сярод іх — тэрыторыі дзяржпрадпрыемстваў, такія як “Нараўлянская перасоўная механізаваная калона № 107” і “Прыпяцкі альянс”.

Ключом да разгадкі сталі кадры расійскага тэлеканала НТВ. На відэа відаць будынак з разбураным дахам, палаткі і КАМАЗы. Супаставіўшы гэтыя звесткі з апісаннямі палонных, журналісты пацвердзілі, што лагер знаходзіўся на тэрыторыі “Прыпяцкага альянсу”.

На гэтай жа тэрыторыі былі чуваць крыкі людзей, якіх, паводле былога палоннага Багдана Лысенкі, “білі да страты прытомнасці”. Лысенка ўспамінае, што цывільныя пакутавалі больш за ўсіх: “А цывільных там білі дай божа... То-бок там пастаянна былі чуваць крыкі”.

Адказнасць рэжыму і міжнароднае права

Факт вывазу ўкраінскіх цывільных і іх утрымліванне ў лагерах на тэрыторыі Беларусі парушаюць Жэнеўскую канвенцыю. Юрыст Кацярына Дэйкала тлумачыць: "Прымусовае перамяшчэнне цывільных з акупаваных тэрыторый — гэта міжнароднае злачынства. Асабліва калі гаворка пра дзяцей. Такія дзеянні ніяк не могуць быць апраўданыя”.

Эксперты The Reckoning Project заяўляюць, што цывільныя і вайскоўцы не могуць утрымлівацца ў адных лагерах, а самі ўмовы знаходжання ў Нароўлі цягнуць на ваеннае злачынства.

Праваабаронцы ўскладаюць адказнасць за тое, што адбываецца, на Аляксандра Лукашэнку. Як падкрэслівае юрыстка Юлія Палехіна, “стварэнне фільтрацыйных лагераў немагчымае без згоды ўладаў. Калі людзей катуюць і не аказваюць меддапамогі — гэта злачынства, за якое павінныя адказаць як выканаўцы, так і арганізатары”.

БРЦ спрабаваў атрымаць каментар ад прадстаўнікоў беларускіх уладаў, але адказу не дачакаўся.

Лёс вязняў нараўлянскага лагера

Ларыса Ягадзінская, маці дваіх братоў з сяла Аранае, дагэтуль чакае вяртання старэйшага сына. Ён знаходзіцца ў расійскай калоніі і лічыцца сведкам. Сустрэча з ім застаецца пад пытаннем, як і лёс многіх іншых людзей, якія прайшлі праз фільтрацыйны лагер у Нароўлі.

З моманту затрымання мужчыны прайшло ўжо больш за два гады.