Меркаванне. Захад не прыярытэтызуе вызваленне беларусаў, пакуль мы супраць

02/08/2024 - 08:54

Таццяна Хоміч (злева) і Марыя Калеснікава (справа)

Таццяна Хоміч (злева) і Марыя Калеснікава (справа) / фота з асабістага архіва Таццяны Хоміч

Сястра Марыі Калеснікавай, Таццяна Хоміч, радуецца за людзей, якія трапілі ў спісы на абмен зняволенымі паміж Расіяй і Захадам. Радуецца за іх родных і калегаў, якія так доўга чакалі гэтага абмену.

Але не можа не задавацца пытаннямі пра лёс беларусаў, якія ў спіс не трапілі. Так, гэта называюць абменам паміж спецслужбамі — Расія дастае з турмаў сваіх шпіёнаў. Але ж у спісы ўключылі яшчэ і больш за дзесяць расійскіх палітзняволеных.

Вось некалькі высноваў, над якімі нам прапануе падумаць Таццяна Хоміч.

1. Камунікацыя з пасыламі "не гандлю палітвязнямі" не прывяла да выніку

— Я задаюся пытаннем, чаму ў спісе вызваленых няма нобелеўскага лаўрэата 2022 года Алеся Бяляцкага, які ўжо 3 гады ў турме. Чаму няма Марыі Калеснікавай — і многіх іншых палітзняволеных.

Мяркуючы з усяго, Беларусь таксама была часткай гэтага складанага абмену, бо з кастрычніка 2023-га тут у закладніках быў грамадзянін Германіі. У абмене ўдзельнічаў шэраг краінаў, якія лічацца партнёрамі беларускіх дэмсілаў. Гэта ЗША, Нарвегія, Польшча. Не кажучы ўжо пра Германію. У іх сілах было ўключыць беларусаў у абмен. Але, мабыць, прасцей вылучыць сродкі на "барацьбу з наступствамі" і вызваліць грамадзянаў іншых краін.

З майго гледзішча, адна з прычынаў адсутнасці беларусаў у абмене — гэта тое, што так і не атрымалася прыярэтызаваць пытанне палітзняволеных для заходніх партнёраў.

Камунікацыя з пасыламі "не гандлю палітвязнямі", "ніякіх перамоваў з рэжымам", "спачатку вызваленне ўсіх — потым перамовы і новыя выбары" — не прывяла да патрэбнага выніку.

І такая пазіцыя вельмі выгадная заходнім краінам: не трэба напружвацца, шукаць шляхі і магчымасці. Можна рабіць гучныя заявы аб падтрымцы і заклапочанасці, перыядычна ўводзіць санкцыі, падтрымліваць арганізацыі грамадзянскай супольнасці.

2. "Абмены цывільных магчымыя, а не толькі "вайскоўцаў на вайскоўцаў"

— Не лічу цяпер важным шукаць вінаватых. Нам трэба зрабіць высновы: што дэмакратычныя сілы, праваабаронцы, сваякі і астатнія могуць рабіць, каб не знікаць з парадку абмену. Як у далейшым спрыяць вызваленню беларусаў.

Неабходна, каб наступны раз, калі магчымасць абмену з'явіцца, пытанне беларускіх палітзняволеных усё ж было на стале.

А такія магчымасці будуць.

Рана ці позна будуць ісці перамовы па Украіне. У беларускіх турмах сядзяць некалькі дзясяткаў грамадзянаў Украіны і беларускіх актывістаў, якіх пасадзілі за іх пазіцыю і падтрымку Украіны.

І літаральна месяц таму пяць палітзняволеных грамадзянаў Украіны выйшлі з беларускіх турмаў і трапілі ў абмен ваеннапалоннымі паміж Украінай і Расіяй. Значыць, і такія абмены цывільных магчымыя, а не толькі "вайскоўцаў на вайскоўцаў".

У цэлым такія перамовы і развязка вайны створаць прастору для зменаў у рэгіёне, а значыць, Лукашэнка будзе спрабаваць заняць месца ў гэтым новым "пасляваенным" свеце.

Наперадзе беларускія прэзідэнцкія выбары — у 2025 годзе. Відавочна, Лукашэнка застаецца ва ўладзе, змены рэжыму не прадбачыцца. Лукашэнка ў той ці іншай ступені будзе спрабаваць наладжваць адносіны з Захадам, хоць там далёка да легітымізацыі і ад працэсаў 2015 года.

Гэта толькі тыя падзеі, якія будуць адбывацца самі па сабе, з намі ці без нас, у якія нам трэба шукаць магчымасць убудавацца са сваёй позвай, самім або праз пасярэднікаў. Ці змогуць беларускія дэмсілы выкарыстоўваць усе гэтыя магчымасці?

3. "Ніякая нават самая вялікая ідэя не вартая аднаго чалавечага жыцця. А мы ўжо спазніліся на шэсць"

— Заходнія краіны не будуць прыярытэтызаваць гэтае пытанне, пакуль яно не ў прыярытэце ў нас. Гэта павінна зрабіцца прыярытэтам для беларусаў. Ці гатовыя дэмсілы па-сапраўднаму прыярытэтызаваць гэтае пытанне?

Апошнія дні да мяне звярталіся замежныя калегі і знаёмыя з пытаннем, а чаму нічога не кажуць пра беларусаў у гэтым абмене? Усе расійскія медыі, і незалежныя, і прапагандысцкія, апошнія дні пісалі пра абмен. Нямецкія і амерыканскія медыя гаварылі пра абмен. А каментары беларусаў гэтымі днямі нагадваюць пра тую самую вывучаную бездапаможнасць, якую атрымалася пераадолець у 2020-м.

У нас некалькі гадоў ідуць абмеркаванні, ці варта весці перамовы за вызваленне людзей, якая саступка будзе прымальнай, а якая не. Ёсць меркаванне, што змена рэжыму — годная цана за знаходжанне ў турме гадамі. Прычым гэтую цану плацяць іншыя, у большасці сваёй не тыя, хто такую пазіцыю агучвае.

Ніякая нават самая вялікая ідэя не варта аднаго чалавечага жыцця. А мы ўжо спазніліся на шэсць. Ніякая ідэя не можа патрабаваць ахвяраў, інакш гэта аўтарытарны падыход да каштоўнасці чалавечага жыцця, як у савецкія часы.

Ва ўмовах, калі няма перспектывы змяніць рэжым, наша асноўная задача — зрабіць так, каб людзі выходзілі на волю. Калі не ўсё, то хоць бы частка, бо многія пасля 3-4 гадоў з цяжкімі хваробамі могуць проста не дажыць да вызвалення па тэрміне ці таго самага падзення рэжыму.

4. Сваякоў палітзняволеных недастаткова добра чуюць нават самі беларусы

— Мая пазіцыя не мяняецца ўжо некалькі гадоў, таму мы аб'ядналіся ў Асацыяцыю родных і блізкіх палітзняволеных. Арганізавалі слуханні па палітзняволеных на базе КР. Выснова — нас недастаткова чуюць. Прычым самі беларусы.

Патрэбная падтрымка і актыўныя дзеянні шырокага кола палітычных груп, арганізацый, беларусаў у дыяспарах. Я спадзяюся, што іншыя актывісты таксама зробяць высновы і зменяць свае прыярытэты і падыходы.

Улады абвясцілі амністыю да канца 2024-га, куды ўпершыню за некалькі гадоў трапляюць і палітзняволеныя. За ліпень раней за тэрмін выйшла як мінімум 19 чалавек.

І ці зможам мы скарыстацца гэтай магчымасцю, паставіўшы вызваленне ў прыярытэт? Важна данесці да Захаду, што цяпер, магчыма, наступіў момант, калі вызваленні рэальныя, і трэба сумесна шукаць шляхі для іх ажыццяўлення.