Што адбылося на АЭС і чаму страшна, што мы даведаліся пра гэта выпадкова?

— Смала можа наліпнуць на паліва, пагоршыць цеплаабмен — то-бок вада будзе горш абцякаць паліва. Тады яно можа перагрэцца і часткова разбурыцца. Наўрад ці гэта магло б прывесці да нейкай сур'ёзнай аварыі, але магло пашкодзіць паліва і забрудзіць першы контур. І гэта запатрабавала б складаных работ па рамонце энергаблока. Адрамантаваць яго можна, наўрад ці гэта была б вялікая аварыя, але некалькі месяцаў працы на рамонт пойдзе.

Калі б усё здарылася на энергаблоку, які працуе на поўную магутнасць, гэта магло б прывесці да неадкладнага спынення блока.

Выпадак гэты рэдкі, і мы не ведаем напэўна, ці адбыўся ён насамрэч. Мы можам меркаваць пра гэта толькі па ўскосных звестках разведак і па закрытых дакументах Bloomberg. Але мяркуючы з таго, што вельмі шмат крыніц кажа менавіта пра гэты сцэнар (уцечку смалы. — Еўрарадыё), можна абмяркоўваць яго як імаверны.

Што мы ведаем напэўна? На другім энергаблоку Астравецкай АЭС былі нейкія праблемы, і вырашэнне гэтых праблем заняло шмат месяцаў. Таму 25 лютага 2022 года "Расатам" часова адключыў гэты блок і адклаў запуск. У выніку рэактар быў упершыню ўключаны толькі ў сакавіку 2023 года.

Сам энергаблок тады яшчэ запушчаны не быў. І раз праблемы выявіліся на пакуль яшчэ нядзейным рэактары, рызыкі радыяцыйнай аварыі таксама не было, кажа Гарчакоў. Праблема для "Расатама" ў гэтым выпадку — хутчэй, у грашах і зрыве тэрмінаў.

— Блок быў у працэсе запуску. То-бок там ужо знаходзілася сапраўднае ядзернае паліва. Мяркуючы з усяго, у лютым 2022 года ўпершыню паспрабавалі запусціць ланцуговую ядзерную рэакцыю з ядзерным палівам. Калі б усё прайшло добра, то праз некалькі месяцаў пасля гэтага рэактар можна было б падключаць да сеткі — і ён пачаў бы выпрацоўваць электраэнергію.

У Расіі, напрыклад, працуюць чатыры такія рэактары, і там з моманту загрузкі ядзернага паліва ў рэактар да фізпуску звычайна праходзіла ад трох да шасці месяцаў. У Астраўцы спатрэбіўся год.

То-бок так, там здарылася нешта не падобнае да таго, што да гэтага адбывалася на аналагічных блоках. Гэта не значыць, што там адбылася аж ядзерная аварыя, але гэта значыць, што нейкая праблема была выяўленая. Гэтая праблема была сур'ёзнай і запатрабавала гадавога рамонту.

Што гэта за рэактар?

Bloomberg называе беларускую станцыю "выпрабавальным палігонам" для рэактараў тыпу ВВЭР-1200. Такія ж Расія плануе цягам года ўвесці ў эксплуатацыю ў Турцыі і Бангладэш. Заказы на яго таксама ідуць з Кітая, Егіпта, Венгрыі, Індыі.

— Сапраўды, гэта першая замежная будоўля "Расатама", у якой выкарыстоўваюць ВВЭР-1200 (вода-вадзяны энергетычны рэактар). Але ў самой Расіі пабудавалі ўжо чатыры штукі — на Варонежскай і на Ленінградскай АЭС. Яны працуюць, і пытанняў са смалой, наколькі я ведаю, там не было.

Цяпер рэактары такога тыпу будуюць і ў іншых краінах — у Кітаі, Бангладэш, у Турцыі, у Егіпце, але пакуль яны нідзе не запушчаныя ў працу. То-бок у Беларусі "Расатам", хутчэй, адпрацоўвае не рэактар, а схему замежных паставак.

Сам жа рэактар — гэта не нейкая рэвалюцыйная тэхналогія. Такія рэактары даўно працуюць і ў Расіі, і ва Украіне. Яны паходзяць яшчэ ад савецкага тыпу рэактараў — проста ВВЭР-1200 больш магутны. Адным словам, гэта не рэвалюцыйная новая тэхналогія, а эвалюцыйнае развіццё наяўных.

Аднак там ёсць новае абсталяванне, напрыклад, магутнейшыя турбіны, якіх да гэтага Расія не будавала. Прамысловасць яшчэ не паставіла гэта на паток.

Гарчакоў упэўнены, што сам "Расатам" унутраную працу над памылкамі робіць і не дапусціць іх паўтарэння на новых будоўлях. Праблема ў закрытасці гэтай працы.

— Любая крытыка з-за мяжы ўспрымаецца Крамлём як частка змовы і атакі.

Што кажуць "Расатам" і беларускія чыноўнікі

Bloomberg звярнуўся з пытаннямі да "Расатама". Вось што гаворыцца ў лісце, які журналісты атрымалі па электроннай пошце:

"У якасці адказнага пастаўшчыка мы паслядоўна імкнёмся, каб усе пытанні былі належным чынам вырашаныя, перш чым станцыя будзе падключаная да сеткі і перададзеная кліенту. Сур'ёзных няспраўнасцяў абсталявання ці істотных адхіленняў якіх-кольвек параметраў бяспекі не зафіксавана. Усе дробныя праблемы, непазбежныя ў кантэксце будаўніцтва новай АЭС, як і ўсюды ў свеце, былі вырашаныя на розных этапах уводу ў эксплуатацыю і не паўплывалі на графік".