Хвароба — "гейства": як ваенкаматы адпраўляюць геяў у псіхіятрычныя бальніцы

Гомасексуальнасць — не хвароба. Акрамя як для беларускіх ваенкаматаў. Яны нярэдка адпраўляюць хлопцаў-гомасексуалаў у псіхіятрычныя бальніцы на агляд. З улікам рэпутацыі беларускага войска большасць гэтаму радуецца, але сутнасць у тым, што дэ-факта арыентацыю ўспрымаюць як адхіленне. І ставяць як дыягназ. Вядома, іншы дыягназ — знаходзяць нешта спадарожнае.

Еўрарадыё паразмаўляла з двума хлопцамі, якія нядаўна прайшлі праз абласныя псіхіятрычныя бальніцы па накіраваннях з ваенкаматаў. І выявіла, што рэжым навучыў іх успрымаць гэта ледзь не як норму.

Ад "пагаліць і адправіць ва Украіну" да "дыскрымінацыя з карысцю"

Саша [імя змененае] жыве ў Мінску, але прапісаны ў абласным горадзе, таму медкамісію пасля заканчэння ўніверсітэта праходзіў там. Ён працуе ў IT, шмат падарожнічае і заўсёды ведаў, што не хоча ў войска. Таму яшчэ да атрымання позвы звярнуўся ў спецыяльныя арганізацыі, якія дапамагаюць прызыўнікам знайсці хваробы для адтэрміноўкі ці атрымання ваеннага білета.

Кантэкст. Сусветная арганізацыя аховы здароўя не лічыць гомасексуальнасць хваробай або адхіленнем з 1990 года, калі перагледзела Міжнародную класіфікацыю хвароб (МКХ). Беларусь прыняла МКХ-10 толькі ў 2002 годзе, таму ў "раскладзе хвароб", які выкарыстоўваюць для вызначэння прыдатнасці да службы, яшчэ ў пачатку нулявых можна было сустрэць "гомасексуалізм" як падтып разладу асобы. Цяпер гомасексуальнасць у "раскладзе хвароб" наўпрост не ўказваецца, але ў той жа графе ёсць "разлады сексуальнай перавагі" (артыкул 19).

— Дактары мне здаліся нармальнымі людзьмі з адэкватнай жыццёвай пазіцыяй, — кажа Саша ў адказ на пытанне, ці не было гамафобіі ў псіхіятрычнай бальніцы. — А вось малодшы персанал... Вядома, былі пытанні. Адзін мужык быў, санітар, хадзіў, крычаў на нас: "Я б вас усіх, під**асаў, пагаліў і ва Украіну адправіў". Ну, што рабіць.

А дактары — адэкватныя людзі, якія скончылі ўніверсітэт, з адукацыяй, эмацыйным інтэлектам. У першы дзень пытаюцца па тых дыягназах і скаргах, з якімі цябе накіравалі, на наступны — па іх жа, і пры выпісцы — на фінальнай камісіі.

Так, былі каментары, калі казалі пра арыентацыю: "Можа, гэта проста фаза", "Ну, мы ж усе эксперыментуем". Але потым дактары вырашылі на камісіі не ставіць дыягназ з "гействам", выбралі нейкі іншы дыягназ.

— Які?

— Не ведаю, я не бачыў, што яны напісалі, — адпраўляюць адразу ў ваенкамат і ўсё. І што ў мяне, я не ўяўляю.

Пра само аддзяленне Саша кажа з разуменнем: так, закрытае, але гэта "каб бухаць не хадзілі", так, часам ёсць пытанні з суседзямі па палатах, якія пачынаюць пытацца, даведаўшыся пра арыентацыю: "А як гэта?" Але ўсё гэта Саша ўспрымае спакойна і дадае, што любіць размаўляць з людзьмі.

— Арыентацыя — не хвароба. Як ты думаеш, чаму толькі яе хапае, каб паехаць з ваенкамата ў псіхіятрычную бальніцу?

— Па-першае, дзякуй богу, што ёсць такі пралаз. Я не разумею негатыву, які можа ісці з гэтым. А па-другое, у "раскладзе хвароб" напісана пра расстройства асобы. Ды і якая розніца, што напісана, ніхто не будзе глядзець у ваенны білет. Затое ёсць магчымасць не пайсці ў войска. Гэта, па-мойму, першы раз, калі дыскрымінацыя прынесла нейкую карысць. Можа, вядома, ты гей, які хацеў бы пайсці ў войска... Але для ўсіх астатніх гэта магчымасць.

"Раз хвароба — хай хвароба"

Ігар [імя зменене] — з сярэдняга па памерах беларускага горада, паводле адукацыі настаўнік. Прызнаецца, што не хацеў у войска — зрэшты, як і большасць. Ён ведаў, што "дзякуючы" арыентацыі можа трапіць на абследаванне ў псіхіятрычную бальніцу, але вырашыў, што гэтага мала, і дадаў трывожнасць. У выніку прыйшоў у сваім невялікім горадзе ў ваенкамат да псіхіятра, даў паперу ад доктара, якога наведваў раней, атрымаў накіраванне.

— Не касіліся, нічога не казалі, гамафобныя заўвагі, можа?

— Думаю, яны прывыклі бачыць нас. Там былі хлопчыкі з нафарбаванымі пазногцямі і ўсякае такое. Бачаць — даюць накіраванне на абследаванне.

А ў самой бальніцы... Ну, што там: два з паловай дактары на ўсё аддзяленне, пры гэтым там яшчэ ёсць некалькі сапраўдных хворых, а мы [прызыўнікі] проста на "ператрымцы". Проста ляжыш у ложку і ўсё. Пару разоў размаўляеш з дактарамі.

Псіхіятр была маладая жанчына, адэкватная, з галавой. Калі загаварылі пра арыентацыю, сказала: "А чаму ты бацькам не сказаў? Падумай, можа, скажы, ты ўжо дарослы". Увогуле нармальна размаўлялі пра праблемы, пра "гейства".

— Чаму ты называеш гэта "гействам"? Быццам згаджаешся з тым, што гэта хвароба.

— Дзесьці не лічаць, што гэта хвароба, а Беларусь цяпер такая, якая ёсць, і пакуль яна не зменіцца, у ёй будзе такое дзейнічаць, будуць ставіцца як да хваробы. Таму так і называю. І я не хачу ў войска. Значыць, добра, хай гэта будзе хвароба "гейства".

Кантэкст. Хоць афіцыйна гомасексуальнасць не з'яўляецца адхіленнем і ў Беларусі, сярод медыкаў бываюць іншыя меркаванні. Напрыклад, псіхатэрапеўт-сексолаг Алег Хімко, які да нядаўняга часу займаў пасаду галоўнага сексолага Менска, неаднаразова заяўляў, што гомасексуальнасць з'яўляецца адхіленнем. Апытанне сярод беларускіх медработнікаў, праведзенае ЕКОМ (*) у 2017 годзе, паказала, што са сцвярджэннем "гомасексуальнасць павінна быць прынятая ў грамадстве" былі згодныя 59% медработнікаў, 15% падтрымалі пазіцыю "нельга прымаць", а 29% — "ні за адно са сцвярджэнняў". Калі глядзець у цэлым па грамадстве, то апытанне Chatham House ад верасня 2020 года паказала (*): 62,2% рэспандэнтаў адказалі, што гомасексуальнасць не павінна быць прынятая ў грамадстве.

— Твае бацькі не ведалі пра ўсе "наборы", з якім ты быў у бальніцы?

— Не. І ў іншых часцей за ўсё не ведаюць: можна ж сказаць не тое, што ёсць. Хоць ва ўсіх нас ёсць нейкі бэкграўнд. То-бок, калі ты гей, то таксама нейкі псіхалагічны набор, праблемы нейкія, трывожнасць або дэпрэсіўнасць. І трапляюць у бальніцу не толькі з арыентацыяй, туды дадаюць яшчэ нейкія дыягназы.

"Выбар паміж дрэнным і вельмі дрэнным"

— У гомасексуальных і бісексуальных хлопцаў, калі ім трэба выбіраць, ісці ў войска або да псіхіятра, ёсць такі відэлец, калі з двух магчымых зол выбіраеш меншае, — кажа Алег Ражкоў, сузаснавальнік праваабарончай ініцыятывы "Журналісты за талерантнасць". — Відавочна, што атмасфера, якая складваецца ў нас у войску, недалёка адышла ад турэмнай. Гэта патрыярхальная сістэма, дзе развіты інстытут дыскрымінацыі не толькі ў дачыненні да ЛГБТ-людзей, але і да нядаўна прыбылых хлопцаў, менш фізічна развітых.

У выпадку трапляння ў войска магчымыя булінг, фізічны гвалт. Гэта значыць, рызыкі пасля трапляння ў войска вельмі высокія. І вось менавіта тут, калі, з аднаго боку, стаяць рызыкі ў тым ліку фізічнага гвалту, а з другога — працэдуры прызнання сябе, ну, скажам, "непаўнавартасным", людзі выбіраюць меншае зло.

Суразмоўца ўпэўнены: калі б такога ўзроўню пагроз пры траплянні ў войска не было і не складвалася сітуацыя выбару паміж "дрэнным і вельмі дрэнным", то "ў людзей узнікаў бы нашмат большы патэнцыял супраціву працэдуры, якую яны праходзяць".

 — Стаўленне да такой сістэмы саміх хлопцаў нагадвае ці то стакгольмскі сіндром, ці то вывучаную бездапаможнасць. Ці няма рызыкі таго, што нават пасля змены сістэмы і знікнення сітуацыі, калі даводзіцца выбіраць паміж дрэнным і вельмі дрэнным, гэтыя з'явы [псіхалагічныя] застануцца?

— Я згодны, тут вялікая праблема. У нас квір-людзі з дзяцінства выхоўваюцца ў атмасферы, дзе ім кажуць пра іх ненармальнасць, што яны адрозніваюцца... У нейкі момант чалавек пачынае ў гэта верыць. Або набывае ўнутраную гамафобію. Мне здаецца, гэта наогул уласціва нашаму рэгіёну праз пастаянны ціск і тое, што транслююць як сваякі, так і дзяржаўныя інстытуты і гэтак далей. "Ты не такі, з табой нешта не тое". І ты пачынаеш насамрэч так думаць, наносяцца глыбокія псіхатраўмы. І нават калі чалавек потым, скажам, эмігруе ў краіну, дзе грамадства ўжо прайшло некалькі этапаў развіцця наперад і нармальна ставіцца да розных сексуальных арыентацый і гендарных ідэнтычнасцяў, то нават там чалавеку патрабуецца доўгі час для прыняцця таго, што ён нармальны і яму не трэба нічога мяняць.

***

Цяпер абодва героі нашага тэксту жывуць у Польшчы. 18 чэрвеня яны пабывалі на першым у сваім жыцці прайдзе — там, дзе цябе не асуджаюць за тое, хто ты ёсць, і прымаюць. Досвед жыцця ў Беларусі, не толькі зносін з супрацоўнікамі ваенкамата ці дактарамі ў бальніцы, успамінаюць неахвотна: будучыню (ва ўсякім выпадку, у цяперашняй сітуацыі) яны звязваюць з жыццём у Еўропе.

Пры падтрымцы "Медыясеткі"