Месяц не гонару, а страху. Як адчуваюць сябе сёння ЛГБТК-людзі ў Беларусі

Пакуль увесь цывілізаваны свет святкуе "Месяц гонару" (Pride Month), у Беларусі на дзяржаўным узроўні працягвае квітнець гамафобія, а сілавікі і прапагандысты нярэдка выбіраюць ЛГБТК-людзей у якасці мішэняў. Пасля пачатку вайны рэпрэсіі ў краіне не думалі спыняцца. Праз гэта напружанне і ў грамадстве, і ўнутры ўладаў толькі расце.

Еўрарадыё паразмаўляла з квір-людзьмі, якія (пакуль што) застаюцца ў Беларусі. Яны расказалі, якім бачаць наша грамадства і як памянялася іх адчуванне ўласнай бяспекі апошнім часам.

"Гамафобія — каштоўнасць гэтай улады"

— Мне 27 гадоў, я мастачка і ЛГБТК-актывістка. І я адкрытая лесбіянка. Калі кажу "адкрытая" , то маю на ўвазе адкрытасць у медыя і бяспечнай асабістай камунікацыі. Напрыклад, я не буду адказваць, што ў мяне ёсць любімая дзяўчына, калі мяне пра гэта спытае мой інструктар па кіраванні ці пітушчы сусед зверху. Самацэнзура дзеля бяспекі — гэта ўшытае ў кожнага ЛГБТК-чалавека, і гэта прыніжае годнасць, пазбаўляе спакою. Цяпер, калі на гамафобію наклаліся неаслабныя палітычныя рэпрэсіі, самацэнзура і пачуццё небяспечнасці выраслі ўдвая. Я даю гэтае інтэрв'ю, не называючы свайго імя, менавіта праз гэтыя новыя рызыкі. І актывізм у Беларусі цяпер не пра тое, каб нешта змяніць, як гэта было раней, — ён для таго, каб хаця б пабыць разам, падзяліцца чалавечым цяплом у складаныя часы, — гаворыць Аліна (імя змененае).

У Беларусі Аліна не адчувае сябе абароненай — кажа, што не можа скарыстацца нават тымі "вельмі сціплымі правамі, якія яшчэ засталіся ў краіне". І на ўзроўні заканадаўства і правапрымянення, і ў бытавых зносінах.

— Гетэрасексуальны чалавек спакойна кажа «гэта мая жонка», «гэта наша дзіця», «гэта наш агульны дом» — і гэтыя статусы замацаваныя, для ўсіх зразумелыя і ўсімі прынятыя. У больш юным узросце пытанне шлюбнага раўнапраўя, апекі над дзецьмі, права атрымання спадчыны і г.д. не стаяць так ужо востра, але цяпер, калі мне амаль 30, я ўвесь час думаю пра гэта. І гэта ў нагрузку да ўсіх іншых сумных думак, якія ёсць у беларусаў пасля 2020 года.

Аліна жыве ў Мінску, дзе, паводле яе слоў, не асабліва звяртаюць увагу на старонніх. Таму яна адчувае сябе лепш, чым многія іншыя ЛГБТК-людзі ў Беларусі. Яна — актывістка і пастаянна чуе гісторыі пра тое, як людзей выганяюць з працы ці з дому, збіваюць, шантажуюць — і ўсё гэта праз гамафобію і трансфобію.

— Мне ніколі не было так страшна ў Беларусі, як у апошнія два гады. І я ніколі не любіла Беларусь вастрэй, чым цяпер. Калі разумееш, што нават пры ўсіх рызыках і дыскамфорце хочаш быць тут, а не дзе-небудзь яшчэ, гэта пераводзіць адносіны з прасторай на новы ўзровень. Але гэтую пагрозу, якая над усімі намі навісла, нельга раз і назаўжды прыняць, а потым больш ніколі не нервавацца. Час ад часу мяне накрывае хваля жаху, і я адчуваю сябе маленькай і бездапаможнай перад тварам бязлітаснай і вялізнай дзяржавы.

З'ехаць з Беларусі Аліна, нягледзячы ні на што, не плануе. Такая опцыя, вядома, застаецца, але толькі на крайні выпадак.

— Але ў мяне з'ехала вельмі шмат сяброў і знаёмых, і гэты працэс усё яшчэ працягваецца. І ён змяняе Беларусь. Я часта думаю: колькі асноватворнага можна ў нас адабраць, каб Беларусь усё роўна заставалася Беларуссю? Гэта як грэцкі карабель "Арго", які ў доўгіх плаваннях рамантавалі столькі разоў, што да канца падарожжа не засталося ніводнай першапачатковай дэталі. Гэта адначасова і нейкі іншы новы карабель, і той самы "Арго". Вось так і мы.

І бачнасць ЛГБТК-людзей, і іх бяспека, упэўненая суразмоўца, немагчымыя без зменаў палітычнага ландшафту Беларусі. "Гамафобія зашытая ў каштоўнасці гэтай улады, яна звязаная і з зонаўскімі паняццямі, якія агучваў міністр унутраных спраў Шуневіч, і з вузкасцю поглядаў Лукашэнкі — а яшчэ яна дасталася ў спадчыну ад савецкай сістэмы", — тлумачыць сваю думку Аліна.

— Калі памарыць пра тое, як магло б быць у новай Беларусі, то так, я ўпэўненая, што там было б месца для розных людзей, і ўмовы для грамадскай дыскусіі пра раўнапраўе склаліся б куды больш спрыяльныя, — заключае яна.

"Я не гатовы чакаць, пакуль усё зменіцца"

Арцём (імя змененае) працуе доктарам у адным з раённых цэнтраў Беларусі. Ён прызнаецца: ніколі асаблівых праблем з жыццём у беларускім грамадстве не было. "Я нарадзіўся ў Гродне, а гэта вельмі еўрапейскі горад. І так склалася, што ніколі ў маёй кампаніі, у маім асяроддзі не было "няшчасных" людзей, я атачаў сябе адэкватнымі", — расказвае ён.

— Але я заўсёды разумеў, што ёсць і іншыя людзі. Я чуў шмат гісторый, сам нешта чытаў, дазнаваўся праз нейкіх знаёмых і разумеў, што мне ў нейкай частцы пашанцавала. І нягледзячы на тое, што маё асяроддзе было добрае, мне было вельмі нядрэнна, я разумеў, што грамадства ў нас вельмі гамафобнае, і наступіць той дзень, калі і я з гэтым сутыкнуся.

Наш суразмоўца наўпрост з гамафобіяй не сутыкаўся: ён вядзе ўтойлівы лад жыцця, не публікуе "нічога з выклікам" у сацсетках. Тое, што ён гей, ведае вельмі мала людзей, нават не ўсе блізкія сябры. Калі хтосьці пытаецца — ён адказвае, але сам не спяшаецца з камінг-аўтам.

— У святле апошніх падзей, вядома, пачуццё ўласнай бяспекі ў мяне змянілася. Мне некамфортна, не думаць пра гэта я не магу і, зноў жа, плюс у тым, што я трошкі ў іншым асяроддзі. Я сябе адчуваю ў нейкай ступені абароненым праз сваю медыцынскую спецыяльнасць, і мне здаецца, што шмат хто мог бы заплюшчыць вочы на маю арыентацыю, нават гамафоб. Бо разумеў бы, што я ў прынцыпе раблю добрую справу, дапамагаю людзям ... Ну, я сам сябе так супакойваю. Але ўсё роўна адчуваю сябе вельмі дыскамфортна і не магу пра гэта не думаць.

Арцём прыводзіць прыклад: калі яму трэба наведаць нейкія дзяржаўныя органы, ён выдаляе прыкладанні для знаёмстваў, чысціць гутаркі ў тэлеграме. "Ні разу не было нейкіх падстаў хвалявацца, але я імкнуся думаць наперад, бо мне страшна", — тлумачыць ён.

Сваю прафесію наш суразмоўца Сямён (імя змененае) вырашыў не называць — інакш занадта лёгка будзе "вылічыць". Ён ідэнтыфікуе сябе як "маскулінны трансгендерный небінарны чалавек".

— Менавіта з такой фармулёўкай мне камфортна. У дзяцінстве я памятаю сябе хлапчуком, гуляў у футбол, лазіў па гаражах з пацанамі, якія прымалі мяне за свайго; гуляў у машынкі, Лега, займаўся спортам. У мяне ніколі ў дзяцінстве не было сумневаў, хто я. Потым быў цяжкі падлеткавы ўзрост, і ў школе мяне булілі.

Суразмоўца кажа, што доўга жыў у дэнайле (ад ангельскага "denial" — так называюць стан, калі трансгендарны чалавек адмаўляе сваю ідэнтычнасць), але, нягледзячы на страх, ён абраў сябе.

— Увесь школьны час быў для мяне жахлівым. Я добра вучыўся, але не хацеў хадзіць у школу, бо ведаў, што кожны дзень мяне будуць зневажаць, ірваць мае сшыткі, хаваць або псаваць рэчы. Я тады не ведаў, як супрацьстаяць усяму класу. Але буляць не толькі праз гендар, гэта праблема школьнай сістэмы ў цэлым, — успамінае Сямён і працягвае: — На цяперашні момант больш-менш камфортна. Раней былі частыя пытанні і наезды ў транспарце і на вуліцы: "Якога ты полу?" і падобныя да таго. Даўно такога не заўважаў. Але, можа быць, я проста сам зрабіўся больш упэўненым у сабе.

Беларускае грамадства, прызнае Сямён, гамафобнае і трансфобнае — гэта "адчуваецца скурай". Але ў сваім асяроддзі суразмоўца змог сабраць шмат добрых людзей. Хоць быць адкрытым толькі з імі ў выпадку Сямёна не атрымаецца.