Шантаж і рэальная пагроза жыццю. Аўтынг як спосаб барацьбы з "непажаданымі"

"...Я прадстаўнік сексуальных меншасцяў, [...] дапусціў абразу на адрас сапраўдных мужчын, якія абараняюць Рэспубліку Беларусь ад знешніх і ўнутраных пагроз".

Гэтую прамову гаворыць мужчына на відэа, апублікаваным сілавікамі ў канцы верасня. Ён прыкметна хвалюецца і чытае тэкст па паперцы. Тамсама пералічвае імёны сваіх партнёраў. Наўрад ці па ўласнай волі.

"Па жыцці я гей", — кажа хлопец на такім самым відэа, апублікаваным вясной.

Шантаж и реальная угроза жизни. Аутинг как способ борьбы с "неугодными"

— Як інструмент дыскрэдытацыі іншага чалавека аўтынг працуе найбольш эфектыўна ў тых выпадках, калі за яго няма каму заступіцца, — кажа квір-актывіст Андрэй Завалей. — Калі мэтай ёсць людзі, якія самі не адкрытыя гомасексуалы. Гэта значыць, што ў іх адсутнічае падтрымлівальнае асяроддзе, якое стане на абарону гонару і годнасці, і аўтынг будзе моцным ударам для чалавека.

На думку Андрэя, калі чалавек не хавае сябе, то і ў аўтынгу няма сэнсу. Акрамя таго, такім крокам не так лёгка нашкодзіць чалавеку, у якога ёсць нейкі сацыяльны капітал. У тым ліку і гэтым тлумачыцца, чаму на праблему звярнулі ўвагу толькі пасля апошніх гучных затрыманняў і "прызнанняў" на камеру.

У заходнім свеце аўтынг часам выкарыстоўваюць з "добрымі" мэтамі.

— Дапусцім, магчымы плюс для ЛГБТ-супольнасці, калі ў дачыненні да вядомага гамафоба прыводзяць доказы, што сам ён гей. Хоць невядома, ці ёсць у гэтым сапраўды карысць. Ёсць яшчэ адзін бок: калі "аўцяць" каго-небудзь з нашых "хаўруснікаў", гэта двухбаковавостры меч: з аднаго боку, гэта можа нашкодзіць яго рэпутацыі, а з другога боку, гэта падахвочвае нас мабілізавацца і падтрымліваць адно аднаго, у выніку ўмацоўваючы рэпутацыю. Але эфект ад такога кроку ты не можаш кантраляваць і прадказаць, занадта шмат невядомых пераменных. Адназначна гаварыць пра гэта мне складана.

Зразумела, сітуацыя, калі аўтынг робяць прапаганда і сілавікі, зусім іншая.

— Гэта дадатковы стрэс для чалавека, які і так знаходзіцца ў вельмі ўразлівым становішчы. Напрыклад, ты сам рыхтуешся, каб у будучыні прызнацца сябрам, блізкім і сям'і. А тут у цябе выбіваюць глебу з-пад ног, — кажа Андрэй. — Гэта вельмі моцная зброя, так працуе машына рэпрэсій: яны шукаюць нашы слабыя месцы, сакрэты, каб выкарыстоўваць іх супраць нас.

Попыт на гамафобію

Андрэй мяркуе, што калі людзей у Беларусі можна шантажаваць фактам іх прыналежнасці да ЛГБТ — значыць, з грамадствам нешта не так. Сапраўды, вядомыя і выпадкі аўтынгу праўладных актывістаў. Спробы "выкрыцця" гомасексуальнасці праўладных прапагандыстаў, якія маюць месца з боку прадэмакратычных паблікаў, — не менш зневажальная і не менш гамафобная практыка, дадае суразмоўнік.

— Гэта сведчыць пра тое, што ёсць попыт на гамафобію сярод аўдыторыі, у тым ліку прадэмакратычных сіл. Гэта вельмі сумна. Не разумееш, за што ты змагаешся і супраць каго, таму што табе няма месца ні там, ні там.

Пры гэтым, кажа Андрэй, часам словы "падтрымкі" на адрас ахвяр аўтынгу мала чым адрозніваюцца ад рыторыкі гамафобаў.

— Нашы свяцілы дэмакратычныя прымудраюцца ў падтрымку, напрыклад, казаць, што "цяпер ясна, хто такія геі, а хто такія пі*арасы". Гэта спроба ў адказ на гамафобію выкарыстоўваць тую самую гамафобію супраць сваіх сапернікаў. Перакідванне гарачай бульбы зусім бессэнсоўнае. Гэтае капіяванне зневажальных выпадаў не робіць нас лепшымі на фоне рэпрэсіўных органаў, — адзначае ён.

Даваць парады тым, хто можа сутыкнуцца з такімі дзеяннямі на свой адрас, кажа Андрэй, складана: у сітуацыі стрэсу ўсё роўна рэакцыя будзе эмацыйнай, а не рацыянальнай: "Самае важнае — памятаць, што ты не застанешся адзін ці адна. Заўсёды знойдуцца людзі, якія стануць на тваю абарону і падтрымаюць". Таксама падтрымка можа спатрэбіцца сябрам і сваякам тых, хто падпаў пад аўтынг.

Напрыклад, ёсць кампанія "Супер родители" — спецыяльна для родных ЛГБТ-людзей, дзе можна знайсці шмат карыснай інфармацыі пра тое, што адчуваюць ЛГБТ-людзі ў працэсе ўсведамлення сваёй ідэнтычнасці, а таксама пра тое, як быць блізкімі, якія падтрымліваюць і прымаюць.

З пункту гледжання права

Юрыст, прадстаўнік Каардынацыйнай рады па юрыдычных пытаннях і адказны за пытанні юстыцыі НАУ Міхаіл Кірылюк тлумачыць, што як такога тэрміна "аўтынг" у заканадаўстве няма. Але ёсць, напрыклад, прымушэнне да дачы паказанняў.

— Яны не расказваюць пра арыентацыю чалавека, ён сам гэта робіць на відэа. Напэўна, няма ні ў кога здагадак, што ён гэта робіць добраахвотна. Таму што калі добраахвотна — аналізаваць няма чаго: чалавек расказаў пра сваё жыццё — калі ласка. Але калі пад прымусам, то гэта ўжо цэлы спектр артыкулаў.

Юрыст тлумачыць: на такіх відэа чалавек кажа не толькі пра арыентацыю, але і пра нейкія рэчы, якія з пункту гледжання сілавікоў падлягаюць крымінальнай адказнасці — напрыклад, адпраўка нейкай інфармацыі Антону Матольку, якога ўлады называюць тэрарыстам.

Артыкулаў Крымінальнага кодэкса, якія пры гэтым парушаюцца, некалькі: гэта і перавышэнне ўлады або службовых паўнамоцтваў, і артыкул 394 КК (прымушэнне да дачы паказанняў шляхам пагроз або шантажу ці іншых незаконных дзеянняў). Ужо па гэтых пунктах магчыма да 10 гадоў пазбаўлення волі, а калі даказаць факт катаванняў (арт. 128 КК — злачынствы супраць чалавечнасці) — то да 25 гадоў турмы, або пажыццёвае, або смяротнае пакаранне.

— Пасля, калі будзе магчымасць, неабходна будзе апытваць сведак, пацярпелага, падазраваных, даследаваць дакументы і вызначаць, які гвалт быў ужыты, якія былі яго матывы, — дадае суразмоўнік.

Парушаюцца і іншыя артыкулы, але яны больш "слабыя", таму паглынаюцца больш сур'ёзнымі: напрыклад, парушэнне таямніцы ліставання.

Сам факт публікацыі падобных відэа, калі чалавек не даў на іх добраахвотнай (гэта значыць без ціску) згоды, — гэта таксама парушэнне. Як з боку тых, хто здымаў, так і тых, у каго падобныя ролікі з'яўляюцца.

— Тыя, хто публікуюць, калі яны ведалі пра мэты і працэсы, то яны саўдзельнікі катавання або прымушэння да дачы паказанняў (арт. 128 КК, арт. 394 КК). Калі не ведалі — проста распаўсюд інфармацыі пра прыватнае жыццё — артыкул 203-1 КК — прадугледжвае пакаранне да пяці гадоў пазбаўлення волі, — адзначае Міхаіл.

Таксама дзеянні супрацоўнікаў медыя падпадаюць пад дзеянне артыкула 130 КК ("Распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай альбо іншай сацыяльнай варожасці або варажнечы"), паколькі дэманструюць публічнае зневажанне людзей з пэўнымі палітычнымі поглядамі або сексуальнай арыентацыяй, а таксама — беспакаранасць такіх паводзінаў, кажа юрыст.

Асобны нюанс у тым, навошта такія прызнанні публікуюцца. Як мяркуе Міхаіл, тут пытанне, хутчэй, не ў спробе зняважыць чалавека ці сапсаваць яго рэпутацыю, хоць і ў гэтым таксама.

— Маё меркаванне як юрыста, што мэта прымушэння да такога прызнання — гэта шантаж. Агульнавядома, што ў турме да людзей з гомасексуальнай арыентацыяй ставяцца па-свойму. Ва ўяўленні многіх людзей. Такое прызнанне на камеру падвышае рызыку сексуальнага гвалту, рызыку таго, што не будуць з табой размаўляць, есці з адной талеркі. Гэта значыць, чалавек у турме становіцца ізгоем праз сацыяльныя нормы, якія існуюць у нашых турмах. Адсюль зразумелая логіка людзей, якія прымушаюць гэта рабіць ["прызнавацца" ў сваёй арыентацыі на камеру]. Запалохаць чалавека, сказаць: ну вось, глядзі, пра цябе ў турме ўжо вядома, вось і думай, што там з табой зробяць, або згаджайся на супрацу.