Уся дэмакратычная раць — як паказана апазіцыя ў стужцы “Выпадковая прэзідэнтка”

У канцы студзеня, у дзень так званых прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі, на пляцоўцы варшаўскага Беларускага моладзевага хаба адбыўся паказ дакументальный стужкі “Выпадковая прэзідэнтка” брытанскіх рэжысёраў Марціна Херынга і Майка Лернера. 

Насуперак назве, стужка прысвечаная не толькі лідарцы дэмакратычных сіл, але і яе шматлікай камандзе, якую больш ведаюць як Офіс Святланы Ціханоўскай.

Кінааглядальнік Еўрарадыё Тарас Тарналіцкі паглядзеў “Выпадковую прэзідэнтку” і расказвае, чым гэты фільм адрозніваецца ад большасці дакументальных стужак, прысвечаных Святлане Ціханоўскай.

***

Хатняя гаспадыня, у якой атрымалася выйграць выбары ў жорсткага аўтакрата. Здушэнне сілавікамі шматтысячных вулічных пратэстаў з дапамогай зброі і спецтэхнікі. Жудасны гвалт і катаванні людзей у турмах.

Усё гэта — набор напрацаваных клішэ, да якога на сённяшні момант зводзіцца большасць спроб дакументалістаў адрэфлексаваць паслявыбарныя падзеі 2020 года. Зноў гераізм на мяжы эйфарыі, за ім пакуты, боль, ахвярнасць, расчараванне. Аўтары палітычнага кіно пра Беларусь старанна ходзяць па коле, не разумеючы, што гэта сапраўдны тупік. 

Выхад з яго раптоўна знаходзіць тэледок "Выпадковая прэзідэнтка" Майка Лернера і Марціна Херынга — брытанскіх рэжысёраў і прадзюсараў, якія з’елі сабаку на палітычным кіно (“Pussy Riot: Малітва панка”, “Плошча”, “Клептакраты” і г.д.). 

Нягледзячы на назву, яны стварылі не партрэт лідаркі дэмакратычных сіл, а адлюстравалі адзін з самых кінематаграфічных момантаў у сучаснай гісторыі Беларусі — стварэнне своесаблівага ўрада ў выгнанні, галоўнай фігурай якога становіцца маці двух дзяцей і былая настаўніца англійскай мовы Святлана Ціханоўская. 

Стужка пачынаецца з нарэзкі асвятлення падзей вакол прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, калі Ціханоўская вырашыла ўзначаліць выбарчую кампанію свайго мужа Сяргея пасля ягонага арышту. Нямногія пра гэта памятаюць, але яе нечаканае рашэнне паставіла яе ў цэнтр глабальнай палітычнай увагі. Спачатку нават самі ўлады не ўспрымалі яе сур'ёзна, але яе прысутнасць і падтрымка грамадзян ператварылі яе ў галоўную фігуру беларускага пратэсту.

Жанр “Выпадковай прэзідэнткі” — палітычны трылер, падзелены на тры асноўныя аркі: "Эміграцыя", "Рэакцыя" і "Змаганне". 

У першым дэманструюцца цяжкасці, з якімі сутыкнулася каманда Ціханоўскай пасля таго, як яе змусілі пакінуць Беларусь. Праз архіўныя кадры і інтэрв'ю з яе дарадцамі, у якой галоўную скрыпку грае былы палітычны актывіст і медыяменеджар Франак Вячорка, фільм дае ўяўленне пра тое, як будуюцца стратэгіі дыстанцыйнага змагання з рэжымам Лукашэнкі.

Арка “Рэакцыя” прысвечаная рэпрэсіям, якія працягваюцца ў Беларусі. Аўтары разглядаюць выпадак з былым галоўным рэдактарам Nexta Раманам Пратасевічам, якога затрымалі пасля прымусовай пасадкі самалёта Ryanair у Мінску. 

Улады працягваюць жорсткі ціск на актывістаў і журналістаў, што паказвае, наколькі небяспечным можа быць супраціў уладзе. Каб абараніць людзей, якія ўдзельнічаюць у здымках, стваральнікі фільма хаваюць пад блюрам твары пратэстоўцаў і герояў фільма, што надае стужцы асаблівы паранаідальны настрой.

Трэці раздзел канцэнтруецца на міжнароднай дыпламатычнай барацьбе. Ціханоўская імкнецца прыцягнуць увагу Захаду да сітуацыі ў Беларусі, але сутыкаецца з рознымі складанасцямі, уключаючы недастатковую арганізаванасць у палітычнай камандзе і цяжкасці ў фармаванні выразнай пазіцыі адносна расійскай агрэсіі супраць Украіны.

Асабліва эмацыйна зараджаным становіцца эпізод, калі падчас візіту Джо Байдэна ў Варшаву ў сакавіку 2022 года яна так і не змагла сустрэцца з ім асабіста праз няўдалае планаванне. Вячорку напаткае хваля роспачы, але ўсё скончыцца добра — Ціханоўская стэлефануецца з прэзідэнтам ЗША.

Пры гэтым "Выпадковая прэзідэнтка" — не проста палітычны фільм пра кулуары працы галоўнай апазіцыйнай структуры, але яшчэ і гуманістычная гісторыя пра чалавека, вымушанага стаць лідарам. 

Святлана Ціханоўская паказаная не як класічны паспяховы палітык заходняга ўзору, а як жанчына, якая перажывае ўвесь спектр эмоцый — ад роспачы да аптымізму, ад упэўненасці да сумневаў у сваіх словах і рашэннях. 

Яе адкрытасць і шчырасць яскрава кантрастуюць з падкрэслена маскуліннай жорсткасцю рэжыму Лукашэнкі, што робіць яе фігуру ўнікальнай у справе няўдзячнай барацьбы за эфемерную магчымасць дэмакратычнай будучыні краіны.

Аўтары ўдала падкрэсліваюць драматычнасць барацьбы праз стасункі Святланы і яе каманды, асабліва з яе асноўным дарадцам Франкам Вячоркам. Ён дадае ў карціну стратэгічны складнік, ствараючы цікавы баланс паміж эмацыйным бокам гісторыі і палітычнымі рэаліямі. Менавіта іх камандная праца робіць "Выпадковую прэзідэнтку" важным дакументам найноўшай гісторыі Беларусі.

Аднак нягледзячы на моцную фактуру, стужка мае шэраг тэхнічных і драматургічных недахопаў. Многія ключавыя падзеі апошніх гадоў нават не згадваюцца, а структуры аповеду часам не хапае стройнасці і сфакусаванасці.

У пэўным сэнсе гэта адлюстроўвае саму сутнасць барацьбы Ціханоўскай — імправізаваны, нізкабюджэтны, але ўпарты і нястомны супраціў адпрацаванай рэжымнай машыне.

"Выпадковая прэзідэнтка" — гэта сведчанне няскоранасці беларускай апазіцыі і дакументальная памяць пра яшчэ адну спробу — невядома, ці паспяховую — змяніць краіну. Гэта фільм пра тое, як чалавек можа стаць сімвалам пераменаў, нават калі сам не быў да гэтага гатовы. 

У ім няма гераічнай патэтыкі, але ёсць сапраўдныя эмоцыі, драма і надзея. Аўтары паказваюць, што сапраўдныя лідары неабавязкова мусяць быць падрыхтаваныя да сваёй ролі — галоўнае, каб яны мелі падтрымку людзей і ўнутраную рашучасць рухацца да сваёй мэты.

Адзнака Еўрарадыё: 6/10

Легальна паглядзець стужку можна праз стрымінг-сэрвіс MAX