Ці распачнуць у Гаазе справу супраць Лукашэнкі? Меркаванне юрысткі-міжнародніцы

30/09/2024 - 17:40

Ці завядуць справу супраць Лукашэнкі? / GettyImages

Літва адправіла ў Міжнародны крымінальны суд матэрыялы аб злачынствах рэжыму Лукашэнкі. Калі справу распачнуць, то Лукашэнку і іншых асоб, супраць якіх будзе выдадзены ордар, могуць арыштаваць у любой краіне, якая ратыфікавала Рымскі статут.

Але ці распачнуць? Ці ёсць у МУС для гэтага дастаткова падстаў? На гэтыя і іншыя пытанні Еўрарадыё адказала юрыстка-міжнародніца Кацярына Дэйкала.

"Гэта першы прэцэдэнт, калі дзяржава-ўдзельніца сама звярнулася з трансгранічным кейсам"

На думку юрысткі, пра тое, што падставы для распачынання справы ёсць, кажа той факт, што Міністэрства юстыцыі Літвы, як мінімум, вырашыла ім заняцца.

— Дзяржава не будзе рабіць такога, разумеючы, што там не будзе наогул ніякіх перспектыў у юрысдыкцыі. Гэта проста неразумна, занадта шмат рэсурсаў на гэта траціцца.

Хоць Беларусь не з'яўляецца ўдзельніцай Рымскага статута, прыцягнуць рэжым да адказнасці ўсё роўна можна. Па словах Дэйкала, фармальна Літва звярнулася ў МУС па артыкуле 14. Гэта значыць, любая дзяржава-удзельніца статута можа звярнуцца з сітуацыяй, якую лічыць парушэннем статута. А трансгранічны характар дадзенай сітуацыі быў прызнаны самім МУС — што юрысдыкцыя можа распаўсюджвацца, калі злачынствы часткова здзейсненыя на тэрыторыі дзяржавы-ўдзельніцы.

— Гэта значыць, яны [злачынствы] маглі пачаць здзяйсняцца на тэрыторыі дзяржавы-няўдзельніцы, але некаторыя іх элементы здзяйсняюцца на тэрыторыі дзяржавы-ўдзельніцы. Гэта прызнаецца самім судом. Можна сказаць, што гэта першы прэцэдэнт, калі дзяржава-удзельніца сама звярнулася з трансгранічным кейсам.

У кантэксце свайго звароту Літва абрала два злачынствы Лукашэнкі — дэпартацыя і пераслед.

— Дэпартацыя ў рамках сістэмнай палітыкі на ўзроўні дзяржавы супраць канкрэтнай групы (палітычных апанентаў). Прадпрымаліся дзеянні, якія змушалі людзей з'язджаць. А пераследаванне — у тым ліку за мяжой, калі дзяржава сваімі дзеяннямі працягвае пераследаваць тых, хто знаходзіцца за межамі Беларусі. Той жа пашпартны ўказ, які элементарна пазбаўляе права распараджацца сваёй уласнасцю. Гэта як частка палітыкі, якая дазваляе кваліфікаваць злачынствы супраць чалавечнасці. Сістэмныя і шырока распаўсюджаныя. Але пераслед не толькі за мяжой. Гаворка і пра пераслед на тэрыторыі Беларусі, бо ён з'яўляецца прычынай, чаму чалавек з'ехаў.

Па словах Дэйкала, у сістэмны пераслед нязгодных з палітыкай дзяржавы ўваходзіць, у тым ліку, пазбаўленне фундаментальных правоў, адвольныя затрыманні, адвольныя абвінавачанні, неправамерны гвалт, забойствы, сексуальны гвалт, фізічная і ментальная шкода, катаванні, абыходжанне, якое прыніжае годнасць, запалохванні, прымусовая праца і гвалтоўныя знікненні.

— Атрымліваецца, што людзі вымушана з'ехалі і апынуліся на тэрыторыі Літвы. Гэта значыць, калі Беларусь ажыццяўляе такую палітыку ў сябе на тэрыторыі, то іншая дзяржава [Літва] выяўляе на сваёй тэрыторыі вельмі шмат такіх людзей. Сам факт іх знаходжання там — частка пераследу, і такі пераслед працягваецца іншымі дзеяннямі дзяржавы. Яны не эканамічныя мігранты або турысты — яны вымушана сюды выкінутыя.

"Суд у прынцыпе па сваёй прыродзе не можа расследаваць усё"

Ці будзе распачатая справа ці не, невядома. Дэйкала кажа, што пытанне ў тым, наколькі пракурор ацэніць довады Літвы як адпаведныя правілам прымальнасці суда, якімі ён кіруецца.