Як не праспаць рак? Тлумачыць доктар
Лячыць анкалогію ў разы даражэй, чым прадухіліць / unsplash.com
Навіна пра хваробу прынцэсы Уэльскай Кейт Мідлтан, у якой рак дыягнаставалі выпадкова пасля аперацыі, прымусіла задумацца пра тое, як своечасова заўважыць, а лепш — прадухіліць анкалагічнае захворванне.
У якім узросце і ў якіх абставінах варта падумаць пра дыягностыку? З чаго пачынаць, калі ніякіх сімптомаў няма, а хочацца быць упэўненым у сваім здароўі? А можа, час легчы ў бальніцу і абследавацца адразу на ўсе віды раку?
На гэтыя і іншыя пытанні Еўрарадыё адказвае анколаг-хірург Дзмітрый Мікуліч.
— Лячыць анкалагічнага пацыента ў разы даражэй, чым прадухіліць гэтае захворванне, — звяртае ўвагу спецыяліст. — Нават супербагатыя і развітыя краіны свету не могуць аплаціць лячэнне анкалагічнага пацыента ад пачатку і да канца. Дзесьці дапамагаюць фонды, страхавыя кампаніі — гэта даволі затратна, таму лягчэй займацца прафілактыкай.
— Якой можа быць прафілактыка раку?
— Першасная прафілактыка — гэта тое, на што чалавек здольны паўплываць сам. Напрыклад, можна адмовіцца ад шкодных звычак, сачыць за сваёй вагой і ўвогуле весці здаровы лад жыцця — займацца спортам, старацца жыць у менш забруджаных раёнах.
Другасная прафілактыка — гэта праграмы скрынінгу. Тут маецца на ўвазе выкарыстанне розных тэстаў і метадаў даследаванняў для выяўлення захворвання, якое пакуль ніяк сябе не праяўляе.
Скрынінг мусіць праводзіцца на ўзроўні дзяржавы, але важна, каб і ў саміх людзей была актыўная пазіцыя. Прыходзячы да тэрапеўта, вы можаце пытаць, якія праграмы скрынінгу існуюць, і ўдзельнічаць у іх.
Трацічная прафілактыка — гэта прафілактыка і барацьба з прагрэсаваннем хваробы. То-бок калі мы ўжо сутыкнуліся з ракам, важна рабіць нешта, каб хвароба не прагрэсавала далей.
— Калі варта задумацца пра рак?
— Сваім пацыентам я раю больш цікавіцца спадчыннасцю. Пачаць гэта лепш дзесьці пасля 18 гадоў. Пагаворыце з блізкімі і высветліце, ці хварэў хто-небудзь з прамых сваякоў на рак, на які менавіта, які быў вынік (чалавек вылечыўся ці памёр)? Вельмі важна даведацца, у якім узросце чалавек захварэў. Калі ён захварэў да 30-40 гадоў — гэта горш у прагнастычным плане, чым пасля 60-70. Пухліны, выяўленыя ў маладым узросце, працякаюць больш агрэсіўна.
— Чаму менавіта з 18?
— Існуюць розныя падыходы да прафілактычных мерапрыемстваў. Некаторыя анколагі ці мамолагі, напрыклад, рэкамендуюць пачаць цікавіцца пытаннем з 25 гадоў. Але тут важна разумець, што калі ёсць праблема, то можна звярнуць на яе ўвагу і раней. Калі мы гаворым пра рак малочнай залозы, напрыклад, да 18 гадоў ён здараецца вельмі рэдка.
Таму я кажу, што важна ведаць сваю спадчыннасць. Калі дзяўчынка ведае, што яе мама захварэла на рак у 40 гадоў, то хадзіць і правярацца да 18 не варта. Але ўжо з 18 гадоў раз на год трэба рабіць УГД, аглядаць залозу, і з улікам такога анамнезу ўсім членам сям'і жаночага полу добра б здаць аналіз на наяўнасць мутацый генаў BRCA 1/2 — пэўных генаў, наяўнасць якіх павышае рызыку раку малочнай залозы.
— А што з іншымі відамі раку?
— Нават калі мы не гаворым толькі пра анкалагічныя захворванні, чалавеку важна раз на год дзесьці пасля 30 гадоў рабіць УГД органаў брушной поласці — паглядзець, ці ўсё добра з печанню, ныркамі. Гэта датычыць розных захворванняў. Важна здаць агульны аналіз крыві, біяхімічны аналіз крыві, агульны аналіз мачы.
Такі базавы чэкап, у які мусяць уваходзіць усе гэтыя даследаванні.
Выразнага, рэгламентаванага дакументамі перыяду, калі трэба рабіць УГД, няма. Не кожная дзяржава можа забяспечыць такую магчымасць усім сваім жыхарам. Але калі мы гаворым пра развітыя краіны, то нават у многіх страхоўках, калі чалавек уладкоўваецца на працу, прапісана, што адзін раз на год ён можа здаць згаданыя мной аналізы, зрабіць УГД плюс, калі гаворка пра жанчын, прайсці агляд гінеколага. Чаму я кажу пра 30 гадоў? Таму што да гэтага ўзросту ў пацыента ўжо маглі з'явіцца шкодныя звычкі, ён мог, увогуле, не асабліва займацца сваім здароўем.
— Адзін з самых распаўсюджаных відаў раку ў мужчын — рак лёгкіх. Рак мозгу — захворванне не такое частае, але яно наводзіць халодны жах. Як прадухіліць?
— Яшчэ раз — што такое скрынінг? Ёсць, напрыклад, група анкалагічных захворванняў, якія сустракаюцца часцей за ўсё ў нашым рэгіёне.
Напрыклад, рак малочнай залозы — паражэнне органа вонкавай лакалізацыі. Мы можам яе пальпіраваць, зрабіць УГД.
А вось залезці чалавеку ў галаўны мозг, лёгкія ці падстраўнікавую залозу мы не можам. Таму мы мусім зніжаць імавернасць раку гэтых органаў першаснай прафілактыкай.
Калі мы скажам чалавеку кожны год рабіць МРТ галаўнога мозгу, то давядзём яго да канцэрафобіі, і на фоне стрэсу ён сапраўды можа на нешта захварэць.
На шчасце, рак мозгу сустракаецца не так часта, каб праводзіць такія штогадовыя даследаванні, як МРТ. Так, яны праводзяцца, але пры наяўнасці паказанняў.
Абавязкова сачыце за сваім здароўем. Звяртайце ўвагу на тое, як часта баліць галава, ці ёсць пагаршэнне слыху, зроку, дваенне ў вачах. Нам важна не прапусціць магчымыя сімптомы раку. Не трэба хадзіць і думаць, маўляў, ой, тут я, напэўна, галавой стукнуўся, а там я не выспаўся. Адчуваеце сябе дрэнна? Адразу ідзіце да доктара і не адкладайце гэта ўсё — такая тактыка.
Што да раку лёгкіх, то я ведаю, што, напрыклад, да 2024 года ў Беларусі праходзіў скрынінг раку лёгкіх у пацыентаў групы рызыкі.
Напрыклад, афіцыйна даказана, што курэнне вельмі моцна ўплывае на развіццё раку лёгкіх, таму людзі ва ўзросце ад 50 да 69 гадоў, якія доўга кураць, маглі ў яе трапіць.
Наогул, пра такія праграмы мусіць паведамляць доктар падчас любога вашага наведвання паліклінікі і збору анамнезу. Але і самі пацыенты могуць праяўляць ініцыятыву і ўдакладняць на прыёме ў таго ж тэрапеўта, ці можна праверыцца на анкалагічныя захворванні.
Падчас скрынінгу на рак лёгкіх, як правіла, выкарыстоўваецца нізкадозная камп'ютарная тамаграфія, якая дазваляе выявіць нават дробныя ўтварэнні ў лёгкіх і западозрыць рак нават на ранніх этапах.
— Штогод праз паліклінічнае аддзяленне РНПЦ дзіцячай анкалогіі, гематалогіі і імуналогіі праходзіць каля 40 тысяч пацыентаў. Дзеці таксама хварэюць на рак…
— Так, таму нам трэба быць напагатове. Выразна разумеем: калі ў сваякоў было анкалагічнае захворванне — значыць, яно можа быць у любога члена сям'і.
У Беларусі на базе РНПЦ адкрытая лабараторыя малекулярнай генетыкі, дзе праводзяць даследаванні на наяўнасць пэўных мутацый генаў, адказных за развіццё таго ці іншага анкалагічнага захворвання. Таму ёсць служба медыцынскіх генетыкаў, да якіх можна звярнуцца, здаць кроў, а яны падказваюць, на што важна звярнуць увагу. Гэта датычыць як дзяцей, так і дарослых.
Натуральна, спачатку трэба запісацца на кансультацыю да генетыка. Генетык пагаворыць з вамі, абмяркуе спадчыннасць і з улікам сабранага анамнезу падкажа, да чаго прыгледзецца.
— А што наконт аналізаў на анкамаркеры?
— Анкамаркеры — гэта асаблівыя спецыфічныя бялкі/антыгены, якія ўтвараюцца ў крыві. У норме яны вылучаюцца клеткамі ў нязначнай колькасці і выконваюць у арганізме разнастайныя функцыі. Часта гэтыя паказчыкі неспецыфічныя. Няма такога, што мы здалі кроў, убачылі павышэнне нейкага анкамаркера, і гэта дакладна будзе сведчыць пра развіццё раку.
Адзіны анкамаркер, які выкарыстоўваецца для дыягностыкі, праграмы скрынінгу — гэта ПСА (прастатспецыфічны антыген).
Гэты анкамаркер выкарыстоўваецца для дыягностыкі і скрынінгу раку прастаты. Значнае яго павышэнне кажа, што пацыент мае праблемы з гэтым органам. Абапіраючыся на гэта, мы робім УГД, МРТ, вызначаем, якое ёсць устварэнне, а потым выконваецца стэрэатаксічная біяпсія пад УГД-кантролем, і ўжо там вызначаецца, ёсць анкалагічнае захворванне ці не, а калі ёсць, то якая ў яго ступень злаякаснасці.
Астатнія анкамаркеры маюць неспецыфічны характар. Яны могуць павышацца пры запаленнях, рэўматалагічных захворваннях. Такія паказчыкі працуюць у нашых руках толькі як дапаможны інструмент.
Няма ніякай неабходнасці ў прызначэнні аналізу на анкамаркеры з мэтай прафілактыкі раку. Запомніце: прызначыць анкамаркеры можа анколаг па вельмі вузкіх паказаннях.
— А калі чалавек вельмі трывожны? Можа, лепш здаць на ўсё адразу і супакоіцца?
— Не трэба. Я б рэкамендаваў знайсці кваліфікаванага анколага і пагаварыць з ім. Мы баімся ад няведання — проста не інфармаваныя або начытваемся сумнеўнай інфармацыі ў інтэрнэце.
Трэба прыйсці да кваліфікаванага прагрэсіўнага спецыяліста і абмеркаваць з ім свае страхі. Зыходзячы са свайго досведу скажу, што такія сустрэчы часта супакойваюць пацыентаў.
— Ці можна легчы ў бальніцу і праверыцца на ўсе віды раку?
— Не. Пры гэтым, на жаль, ні адзін анколаг не можа даць пацыенту спіс рэкамендацый, якія трэба выконваць ці не выконваць, каб на 100 адсоткаў не захварэць на рак.
Нягледзячы на тое, што ў самых багатых краінах свету трацяцца шалёныя грошы, медыкі-даследчыкі прыкладаюць велізарныя намаганні, каб вывучыць рак, на жаль, няма стоадсоткавага метаду прафілактыкі.
Працягласць жыцця чалавека павялічылася, адпаведна, колькасць анкалагічных захворванняў таксама будзе павялічвацца. Чаму гэта адбываецца? Даследчыкі і дактары ўсяго свету займаюцца гэтай праблемай, але ведаў, каб даць некалькі рэкамендацый — і 100 адсоткаў раку не будзе, пакуль не хапае.
— Нас часта палохаюць ракам горла, языка і гэтак далей... Як даведацца, ёсць ён ці не?
— На рак гартані і языка часцей за ўсё хварэюць курцы — людзі, у якіх існуе рэгулярнае ўздзеянне канцэрагену на гэтую лакалізацыю. Добра, калі вы знайшлі ў сабе сілы кінуць курыць або ніколі не пачынаць.
Але калі чалавек свядома курыць і разумее, што рызыка павышаная, можна хадзіць раз на год да анколага, які займаецца паталогіямі галавы і шыі. Спецыяліст правядзе шэраг дыягнастычных мерапрыемстваў.
***
Дзмітрый Мікуліч просіць уважліва сачыць за сваім здароўем, а таксама за здароўем сваіх блізкіх. Напрыклад, вы даведваецеся, што ў Беларусі ёсць праграма скрынінгу раку шыйкі маткі або раку малочнай залозы, — раскажыце пра гэта сваім мамам, якія, магчыма, не надта актыўна карыстаюцца інтэрнэтам і нічога не ведаюць. Хай мама сходзіць і зробіць мамаграфію.
