Мельянцоў: ЕС у пошуку, якім чынам можна пазбавіцца ад беларускага пытання

Еўрарадыё: Беларусі інстытут стратэгічных даследаванняў апублікаваў “Беларускі знешнепалітыны індэкс”, дзе прааналізаваў, на якіх накірунках нашы дыпламаты найбольш актыўнічалі цягам апошніх двух месяцаў. Да якіх высноў прыйшлі?

Дзяніс Мельянцоў: Кожныя два месяцы мы аналізуем расійскі накірунак, еўрапейскі, Кітай, сукупнасць краін так званага “трэцяга свету” і Украіну. Галоўнымі высновамі гэтага выпуску стала тое, што рэзка павялічыліся адносіны з Расіяй — гэта звязана з інтэграцыйнымі працэсамі. Крыху зменшыліся дыпламатычныя адносіны з Кітаем — там не ўсё атрымалася так, як хацелі беларускія ўлады. Цікава назіраць тэндэнцыю адносін з Еўрапейскім саюзам. Так ніякіх істотных павелічэнняў актыўнасці не адбываецца, але, тым не менш, вось ужо цягам года адносіны з ЕС паступова набіраюць моц. Тут колькасць дыпламатычных, палітычных кантактаў, і мы фіксуем іх павялічэнні кожныя два месяцы. Зараз індэкс Еўрапейскага саюзу вышэйшы, чым кітайскі і ўкраінскі.

Еўрарадыё: Ці можна сказаць, што прычына такой актыўнасці на еўрапейскім накірунку звязаная з самітам Усходняга партнёрства ў Вільні?

Дзяніс Мельянцоў: Нават не з самім самітам, а з тым, што актывізаваліся абодва інтэграцыйныя праекты — і еўрапейскі, і еўразійскі. І тут, безумоўна, значнай падзеяй з’яўляецца саміт Усходняга партнёрства. ЕС мусіць дэманстраваць, што ва Усходнім партнёрстве адбываюцца нейкія зрухі, што гэта нейкая “гісторыя поспеху”. Хаця б таму, што апошнім часам з’яўлялася шмат тэкстаў экспертаў, дзе ішла размова пра тое, што Усходняе партнёрства збавіла тэмпы, і не дасягнутыя тыя мэты, якія былі пастаўленыя перад гэтай ініцыятывай. І нават у такіх краінах-чэмпіёнах інтэграцыі як Грузія і Украіна адбываюцца “адкаты” ад дэмакратызацыі ў бок аўтарытарных тэндэнцый. Вось, каб прадэманстраваць нейкі поспех, нарошчваюцца, у тым ліку, кантакты і з Беларуссю, каб зразумець: дзе знаходзяцца бакі напярэдадні гэтага саміту, ці можна чакаць нейкіх саступак з абодвух бакоў. Адпаведна, гэта ўсё адбываецца праз дыпламатычныя і палітычныя кантакты нізкага і сярэдняга ўзроўню.

На Ўсходзе перадусім адбываецца эканамічная інтэграцыя, і да траўня наступнага года мусіць быць падрыхтаваны праект дамовы пра еўразійскі эканамічны саюз. Вось там актывізацыя і адбываецца.

Еўрарадыё: З ЕС, па вашых словах, мы маем “кантакты нізкага і сярэдняга ўзроўню”. Якія высновы пра карысць гэтых кантактаў можна зрабіць, аналізуючы, хто і з кім сустракаўся?

Дзяніс Мельянцоў: На еўрапейскім накірунку кантактаў на высокім узроўні не адбываецца па зразумелых палітычных прычынах. Але, тым не менш, было каля дзесятка сустрэч намесніцы міністра замежных спраў Беларусі Алены Купчыной. Яна сустракалася з амбасадарамі, было некалькі яе візітаў ў краіны ЕС на сустрэчу з людзьмі, якія, фактычна, фармуюць знешнюю палітыку гэтых краін. Гэта, вядома, нават не ўзровень міністра, але калі параўноўваць кантакты беларускіх афіцыйных асобаў у мінулым і пазамінулым гадах, то можна сказаць, што цяпер іх узровень, частата, змест нашмат больш інтэнсіўныя. Інтэнсіўнасць гэтая марудна, паступова, але павышаецца.

Еўрарадыё: Можа, гэта дае падставы меркаваць, што і наша краіна ад саміту ў Вільні атрымае нейкую карысць? А то кажуць, што нам там “нічога не свеціць”…

Дзяніс Мельянцоў: Я б увогуле ў дадзеным выпадку да гэтага саміту не прывязваўся. Гэта падзея сімвалічная і каляндарная. Саміты адбываюцца раз на два гады, і на іх фіксуецца тое, што было напрацавана паміж гэтымі самітамі: дзе краіны знаходзяцца, дасягнулі яны ці не пэўных прамежкавых вынікаў. А ў выпадку з Беларуссю іншая логіка пануе. І для Бруселя, і для Мінска найбольш важныя двухбаковыя стасункі ўвогуле да саміту не прывязаныя. І калі мы пакінем у баку палітычны складнік стасункаў, то можна ўбачыць, што адносіны на эканамічным узроўні развіваюцца досыць інтэнсіўна. Гэта бачна па знешнегандлёвым абароце. Гэта тычыцца такіх ўзаемна цікавых праектаў, як мадэрнізацыя памежных пераходаў, ахова навакольнага асяроддзя, бяспека прадуктаў харчавання. Праекты як ішлі, так і ідуць, і палітычны чыннік іх закранае мінімальна. Такім чынам, падчас такіх візітаў ёсць пра што бакам гаварыць. А не толькі пра палітычны складнік узаемаадносінаў у межах Усходняга партнёрства. Таму можна казаць, што гэты саміт для Беларусі не вельмі важны — не шмат што ёсць на ім абмяркоўваць.  Але самі адносіны — палітычныя, эканамічныя, сацыяльныя, тэхнічныя сектаральныя дыялогі, якія ідуць паміж Беларуссю і ЕС, яны і так досыць актыўна абмяркоўваюцца, праекты ідуць. І большая частка дыялогаў Купчыной падчас візітаў прысвечаная ўзаемадзеянню па праектах, у параўнанні з абмеркаваннем такіх пытанняў, як палітзняволеныя і правы чалавека.

Еўрарадыё: Такім чынам, Еўропа паступова пачынае адтайваць пасля “халоднай вайны”, якая пачалася 19 снежня 2010 года?

Дзяніс Мельянцоў: Найперш адзначу, што супрацоўніцтва не спынялася ніколі. І нават у 2011 годзе, калі палітычныя стасункі былі мінімальныя, быў максімальны прырост гандлю з Еўрапейскім саюзам. І ўсе праекты, пра якія я казаў, працягваліся. Усё, што было замарожанае — палітычны верх: камунікацыі на міністэрскім, прэзідэнцкім узроўні. І цяпер і Еўрапейскі саюз, і афіцыйны Мінск спрабуюць пераадолець той недавер, які ўзнік пасля выбараў 2010 года. І намацаць сабе хаця б нейкія каналы камунікацыі — якім чынам яны могуць распавядаць адзін аднаму пра ўсе незадаволенасці і балячкі. І гэта, мне падаецца, працуе. ЕС пачаў разумець, што адбываецца ў Беларусі, а беларускія чыноўнікі, мне падаецца, крыху лепш пачалі разумець, што ад іх хоча ЕС.

З аднаго боку, сітуацыя тут тупіковая: Брусель патрабуе вызвалення палітычных зняволеных, а афіцыйны Мінск на гэту саступку не ідзе. Пра што ў такім выпадку на палітычным узроўні казаць? Ні пра што. Але тут узнікае іншая цікавая рэч: чым больш Брусель кажа пра неабходнасць вызвалення палітзняволеных, пра неабходнасць забеспячэння правоў чалавека, тым больш у Мінску разумеюць сваю важнасць. Нібыта, Беларусь — сапраўды вельмі важны выклік для Еўрасаюза, і чакаюць, што Еўрасаюз нешта прапануе для таго, каб Беларусь пайшла на саступкі. Але ў Бруселя сваё разуменне, і Брусель ні на якія саступкі не пойдзе. Адпаведна, такое вось чаканне зацягваецца. Мне падаецца, што ў Беларусі пакуль канчаткова не зразумелі, што ніхто нічога сур’ёзнага прапаноўваць, выкупаць палітзняволеных не будзе. Хутчэй, цяпер у Еўрапейскім саюзе пануе тэндэнцыя пошуку, якім чынам можна пазбавіцца ад гэтага беларускага пытання. Не сакрэт жа, што палітыкам неабходныя хуткія рашэнні і “гісторыя перамог” — у адрозненне ад нашых палітыкаў заходнія пераабіраюцца. А каб пераабрацца, трэба дэманстраваць нейкія поспехі. І калі нейкае пытанне не вырашаецца, то ад яго неабходна альбо пазбавіцца, альбо знізіць яго важнасць. Прыкладна гэта адбываецца цяпер у ЕС.

Еўрарадыё: Можна вырашыць праблему адным махам, як прапаноўваюць некаторыя эксперты — выключыць Беларусь з Усходняга партнёрства…

Дзяніс Мельянцоў: Гэта не вырашэнне пытання. Мэта — дэмакратычныя змены ў Беларусі. Выключэнне пазбавіць Еўрапейскі саюз апошніх рычагоў уплыву і каналаў камунікацыі. Бо цяпер большасць палітычнай камунікацыі адбываецца ў межах Усходняга партнёрства — міністэрскія сустрэчы, да прыкладу. Як фармальныя, так і нефармальныя. На якія апошнім часам ездзіць міністр Макей. Падчас такіх сустрэч у таго ж Штэфана Фюле ёсць магчымасць пагаварыць з Уладзімірам Макеем і вырашыць нейкія пытанні. Калі Беларусь будзе выключаная з Усходняга партнёрства, то нават такіх магчымасцяў для камунікацыі не будзе.

Па-другое, ЕС запрасіў Беларусь у гэтую ініцыятыву без ніякіх папярэдніх умоў. І таму выключаць яе толькі таму, што Беларусь нейкія палітычныя ўмовы не выканала, было б троху недарэчна. Гэта стала б дэманстрацыяй нейкіх падвойных стандартаў, пра якія і так усе кажуць. Таму, ЕС наадварот будзе любымі сродкамі заахвочваць Беларусь заставацца ва Усходнім партнёрстве. Іншая справа, што Беларусь можа “у позу стаць”. І цалкам сысці ў Мытны саюз. А з іншага боку, Беларусь да гэтага пытання асцярожна падыходзіць. Бо ёсць разуменне, што Усходняе партнёрства — іміджавая рэч. Удзел у гэтай ініцыятыве нібыта паказвае інвестарам і замежным партнёрам, што Беларусь, якая б яна ні была, як бы яе ні ўспрымалі, але паколькі яна ў партнёрстве, то яна — партнёр Еўрасаюза.

Еўрарадыё: Павернемся ў іншы бок: чаму зменшыліся кантакты з нашым “стратэгічным партнёрам” Кітаем?

Дзяніс Мельянцоў: Ад пачатку былі завышаныя чаканні ад гэтых адносінаў. Мінск хацеў атрымаць ад Кітая незвязаныя крэдыты і прамыя крэдыты ў эканоміку. Чаканні не спраўджваюцца: крэдытаў абяцаных няма, інвестыцыі ў эканоміку мізэрныя, а тыя грошы, якія Кітай пазычае, ён пазычае пад набыццё кітайскай тавараў. Нічога дагэтуль не зразумела з беларуска-кітайскім індустрыяльным паркам. Практычна ўсе задачы, якія ставіліся, не рэалізаваныя. І гандаль з Кітаем цяпер у нас у мінусе — лінейка беларускіх тавараў досыць вузкая. Невядома, чаму беларускі бок чакаў падтрымкі Кітаем у калійным канфлікце, а Кітай ніякіх палітычных заяваў не рабіў. Да ўсяго, тое абсталяванне, якое Кітай пастаўляе ў межах праектаў, якія ідуць, не вельмі высокай якасці. Ды і Кітай не разглядае Беларусь як нейкі трамплін для прыходу на еўрапейскі рынак — ён можа наўпрост супрацоўнічаць з еўрапейскімі краінамі без нейкага беларускага пасярэдніка. Укладаць у беларускую эканоміку Кітай баіцца, бо кітайскія дыпламаты адкрыта кажуць, што беларуская эканоміка знаходзіцца ў крызісе і яе трэба рэфармаваць. А гэта далёка не тое, што хацеў бы пачуць афіцыйны Мінск…

Еўрарадыё: Хутка з боку Кітая афіцыйны Мінск пачуе, што Беларусі неабходная дэмакратызацыя грамадства!

Дзяніс Мельянцоў: Можа і да гэтага дайсці. Але і сёння мы маем тое, што ўзровень адносін і кантактаў з кітайскімі партнёрамі паступова зніжаецца.

Еўрарадыё: Якія прагнозы на падставе вашага апошняга даследавання можна зрабіць найперш у дачыненні кантактаў з ЕС, ці будуць яны і далей пашырацца?

Дзяніс Мельянцоў: Практыка паказвае, што адносіны могуць дастаткова хутка змяняцца і таму прагназаваць іх можна на досыць блізкую перспектыву. Можна прагназаваць, што адносіны з Еўрасаюзам не будуць мець сур’ёзных прарываў, не варта чакаць зменаў у двухбаковых адносінах падчас саміту — будуць працягвацца паступовыя перамовы, дыпламатычныя кантакты. З тым, каб намацаць глебу ў не зусім палітычных ці зусім непалітычных сферах, каб проста працягваць супрацоўніцтва. Што тычыцца расійскага накірунку, то тут усё будзе досыць паспяхова: Расія дэманструе гатоўнасць фінансаваць беларускую эканоміку і негатоўнасць да скандалаў. Тут Беларусь знаходзіцца ў сітуацыі, калі яна можа патрабаваць ад Расіі прэферэнцыі і часткова іх атрымліваць. І гэта будзе працягвацца да моманту падпісання Дамовы пра еўразійскі эканамічны саюз. Паступова паляпшаюцца палітычныя адносіны з Украінай. Добра ідзе справа па наладжванні кантактаў сярод краін “трэцяга свету”.

Мне падаецца, што шматвектарная беларуская знешняя палітыка ў прынцыпе адбылася. Ёсць досыць істотны перакос у расійскі бок, але калі мы паглядзім па паказчыках колькасных – колькасць візітаў, перамовы, кантакты, то ўбачым, што гэтыя кантакты адбываюцца не толькі з Расіяй, але і па ўсім свеце. І на досыць высокім узроўні.

Фота: Змітра Лукашука