“Вялікія кнігі валяюцца пад нагамі”: тэзісы выступу Алексіевіч
7 снежня Святлана Алексіевіч выступіла ў шведскай акадэміі ў Стакгольме з Нобелеўскай лекцыяй. Кароткі змест лекцыі першай беларускай нобелеўскай лаўрэаткі.
Жыла ў краіне, дзе з дзяцінства вучылі паміраць
“Ёсць тая частка чалавечага жыцця — размоўная, якую нам не ўдаецца адваяваць для літаратуры. Мы яе яшчэ не ацанілі, не здзіўленыя і не захопленыя ёю. Мяне ж яна зачаравала”.
“Я люблю, як гаворыць чалавек. Люблю адзінокі чалавечы голас. Гэта мая самая вялікая любоў і запал”.
“Мой шлях на гэтую трыбуну быў даўжынёй амаль у сорак гадоў: ад чалавека да чалавека, ад голасу да голасу. Не магу сказаць, што ён заўсёды быў мне пад сілу, гэты шлях — шмат разоў я была ўзрушаная і напалоханая чалавекам, адчувала захапленне і агіду, хацелася забыць тое, што я пачула, вярнуцца ў той час, калі была яшчэ ў недасведчанасці. Плакаць ад радасці, што я ўбачыла чалавека выдатным, я таксама не раз хацела”.
“Я жыла ў краіне, дзе нас з дзяцінства вучылі паміраць. Вучылі смерці. Нам казалі, што чалавек існуе, каб аддаць сябе, каб згарэць, каб ахвяраваць сабой. Вучылі любіць чалавека са стрэльбай”.
“Я напісала пяць кніг, але мне здаецца, што ўсё гэта адна кніга. Кніга пра гісторыю адной утопіі”.
Імперыі няма, а “чырвоны чалавек” застаўся
“Дваццаць гадоў таму мы праводзілі "чырвоную імперыю" з праклёнамі і са слязамі. Сёння ўжо можам паглядзець на нядаўнюю гісторыю спакойна, як на гістарычны вопыт”.
“Вырасла новае пакаленне, у якога іншая карціна свету, але нямала маладых людзей зноў чытаюць Маркса і Леніна. У рускіх гарадах адкрываюць музеі Сталіна, ставяць яму помнікі”.
“Мяне цікавіць гісторыя душы. Побыт душы. Тое, што вялікая гісторыя звычайна прапускае, да чаго яна фанабэрыстая. Займаюся прапушчанай гісторыяй. Не раз чула і цяпер чую, што гэта не літаратура, гэта дакумент. А што такое літаратура сёння? Хто адкажа на гэтае пытанне?”
“Мы жывем хутчэй, чым раней. Змест рве форму”.
“Мяне цікавіць маленькі чалавек. Маленькі вялікі чалавек, так я б сказала, таму што пакуты яго павялічваюць. Ён сам у маіх кнігах распавядае сваю маленькую гісторыю, а разам са сваёй гісторыяй і вялікую. Што адбылося і адбываецца з намі яшчэ не асэнсавана, трэба вымавіць. Для пачатку хаця б вымавіць. Мы гэтага баімся, пакуль не ў стане справіцца са сваім мінулым”.
“Вялікія кнігі валяюцца пад нагамі”.
У наш час цяжка гаварыць пра каханне
“Я была шчырай са сваімі героямі, і яны давяралі мне. У кожнага з нас быў свой шлях да свабоды. Да Афганістана я верыла ў сацыялізм з чалавечым тварам. Адтуль вярнулася свабоднай ад усіх ілюзій”.
“Я пыталася ў сябе, якую кнігу пра вайну я хацела б напісаць. Хацела б напісаць пра чалавека, які не страляе, не можа стрэліць у іншага чалавека, каму сама думка пра вайну прыносіць пакуты. Дзе ён? Я яго не сустрэла”.
“Раней наш свет яшчэ дзяліўся на тых, хто сядзеў і хто саджаў, сёння падзел на славянафілаў і заходнікаў, на нацыянал-здраднікаў і патрыётаў. А яшчэ на тых, хто можа купіць і хто не можа купіць. Апошняе, я б сказала, самае жорсткае выпрабаванне пасля сацыялізму, таму што нядаўна ўсе былі роўныя”.
“Бяру на сябе смеласць сказаць, што мы упусцілі свой шанец, які ў нас быў у 90-я гады. На пытанне: якой павінна быць краіна — моцнай або годнай, дзе людзям добра жыць, выбралі першы — моцнай”.
“У мяне тры дома: мая беларуская зямля — Радзіма майго бацькі, дзе я пражыла ўсё жыццё, Украіна — радзіма маёй мамы, дзе я нарадзілася, і вялікая руская культура, без якой я сябе не ўяўляю. Яны мне ўсё дарагія. Але цяжка ў наш час гаварыць пра каханне”.
