Экалагічная катастрофа ў Крыме: Армянск стаў непрыдатным для жыцця

Другі тыдзень на поўначы Крыма бушуе экалагічнае бедства. Не землятрус і не цунамі — сярністы ангідрыд. Невядомае слізкае рэчыва жыхары горада Армянска выявілі раніцай 25 жніўня. Яно было ўсюды: на дамах, аўтамабілях, на дрэвах і пасадках агуркоў з памідорамі. У кагосьці нават відэльцы дома "пакрыліся іржой".

"Раніцай 25 жніўня я збіраўся ехаць да знаёмага на дзень нараджэння, — распавядае жыхар Армянска Міхаіл Слабадзенюк. — Машыну з вечара пакінуў на вуліцы, ключы паклаў на стол. Прачнуўшыся, выходжу, бяру ключы і думаю: "Так, гэта не мае — адкуль я іх узяў?" Яны ўсе іржой былі пакрытыя. Потым гляджу на дах свайго дома — і ён увесь у слізі. Прычым я нядаўна рабіў яго ацынкоўку, дык гэтая слізь увесь цынк праела. Добра, думаю, пайду ў адміністрацыю разбірацца. Але да адміністрацыі не дайшоў: сустрэў начальніка ЖКП — той сказаў, што пакуль наогул невядома, што адбываецца".

У няведанні жыхары Армянска знаходзіліся амаль тыдзень. Увесь гэты час бясконца скардзіліся на цяжкасці дыхання, сып на скуры, пякоту ў вачах. Гарадская бальніца апынулася перапоўненай ўжо на другія суткі, людзей адпраўлялі дадому. Кожны дзень жыхары змывалі невядомую слізь са сваіх дамоў і гародаў, і кожны дзень яна з'яўлялася зноў.

Толькі 28 жніўня першую заяву па сітуацыі зрабіў кіраўнік Крыма Сяргей Аксёнаў: "Пробы паветра, узятыя Расспажыўнаглядам ў Армянску, паказалі, што ніякай пагрозы для здароўя і жыцця жыхароў Крыма няма. Міністэрства экалогіі РК сумесна з Расспажыўнаглядам праводзяць даследаванні паветра, вады і глебы на месцы, і кожную гадзіну мне дакладваюць новую інфармацыю. Цяпер выяўляецца крыніца выкіду".

Заява Аксёнава было прынята ў штыкі: як можна казаць, што ніякай пагрозы здароўю людзей няма, калі не ведаеш нават крыніцы выкіду? І адкуль, у рэшце рэшт, масавыя хваравітыя сімптомы ў гараджан?

Праз тры дні кіраўнік рэгіёну "выправіўся", прыехаўшы ў Армянск: "На жаль, за тыдзень, атрымліваючы рапарты, даклады, усе кантралюючыя службы заяўляюць, што ў паветры шкодных для здароўя і для жыцця рэчываў няма. Аднак мы з вамі праехалі, з пункту гледжання логікі; бачым, што дрэвы гінуць, на мой погляд, сітуацыя не такая".

Сяргей Аксёнаў памяняў пазіцыю, але да прыняцця экстранных мер гэта не прывяло. Яшчэ пяць дзён Армянск жыў, адмыючыся ад невядомага рэчыва. І толькі 4 верасня з горада было вырашана эвакуіраваць дзяцей.

«Пасля пятага ўрока мне патэлефанавала дачка і сказала, што ім загадана ісці дадому і збіраць рэчы: увесь клас на два тыдні паедзе ў Еўпаторыю, — распавяла "Новай газеце" жыхарка Армянск Святлана Цімафеева. — На зборы далі гадзіну. Прыйшлося зрывацца з працы, каб дапамагчы ёй сабраць сумку. Яшчэ дзве гадзіны мы чакалі, калі прыедзе аўтобус. Але ў выніку ўсіх дзяцей вывезлі і пасялілі ў санаторыі".

У крымскіх СМІ эвакуацыю дзяцей з Армянска "эвакуацыяй" не называюць. Усё падаецца як "дадатковыя канікулы". Дзяржаўны тэлеканал "Крым 24" вяшчае: "Мужчынская палова школьнікаў ведае, што іх чакае — весялосць і забавы. У першую чаргу юнакі ўзялі з сабой спартыўны інвентар і гаджэты. А вось чаго сапраўды няма сярод асабістых рэчаў школьнікаў, дык гэта падручнікаў і сшыткаў. На адпачынак хлопцы едуць групамі. Перад дарогай — кранальны бацькоўскі рытуал: пацалункі і настаўленні".

Між тым становіцца вядомы і віноўнік надзвычайнага здарэння: прыналежны ўкраінскаму алігарху Дзмітрыю Фірташу завод "Тытан", размешчаны ў Армянску. На "Тытане" вырабляюць дыяксід тытана, мінеральныя ўгнаенні і серную кіслату. Прадпрыемства для Армянска горадаўтваральнае.

Тут жа называюць і рэчыва, якое накрыла горад, — сярністы ангідрыд. Ён выклікае раздражненне скуры, слізістых абалонак носа і вачэй, а ў горшых выпадках — ацёк лёгкіх.

Аксёнаў загадвае спыніць працу "Тытана". "Па ўзгадненні з кіраўніцтвам завода "Тытан" прынята рашэнне на два тыдні спыніць завод. Кіраўніцтва прадпрыемства падтрымала дадзеную ініцыятыву, усё робіцца па ўзгадненні. Усе супрацоўнікі атрымаюць месячную заработную плату ў поўным аб'ёме", — заявіў кіраўнік Крыма 4 верасня.

Урэшце, думаць, што завод сапраўды зачынілі, — наіўна. Крымскі грамадскі актывіст Аляксандр Таліпаў прыбыў у Армянск на наступны дзень пасля рашэння Аксёнава. "Завод працягвае працаваць, — сказаў ён карэспандэнту "Новай ". — Дым з труб ідзе, працоўныя ходзяць праз КПП. Як мне ўдалося высветліць, спыніць "Тытан" у адно імгненне проста немагчыма — на гэта патрэбны час, арыенціровачна да канца тыдня".

Чаму ж наогул адбыўся выкід сярністага ангідрыду? Аказваецца, праблема застарэлая. Агульнавядома, што Крыму не хапае прэснай вады. Асабліва паўночным тэрыторыям. Яшчэ ў сакавіку мінулага года "Новая газета" пісала, што "Тытан", пазбаўлены вады з Дняпра (следства ўкраінскай блакады), здабывае яе бурэннем свідравін. І ўжо ў мінулым годзе глыбіня гэтых свідравін дасягала 400 метраў. Нашы суразмоўцы характарызавалі гэта як "максімальнае выпампоўванне вады з глебаў".

Вада і скончылася. Перасох кіслотанакапляльнік — штучнае возера, у якое «Тытан» скідаў хімічныя адходы. "Плошча гэтага "возера " — 42 квадратныя кіламетры, аб'ём — 30 мільёнаў кубаметраў вады. Назапашвальнік упершыню высах да такой ступені. Ніякіх дыверсій не было", — канстатаваў Сяргей Аксёнаў.

Спецыялісты, якія агледзелі кіслотанакапляльнік, прыйшлі да высновы: сітуацыю можа палепшыць толькі скід у "возера" прэснай вады. Але на яе падвядзенне спатрэбіцца каля сямі месяцаў.

Такім чынам, дыверсій не было, але бомбу пад Армянск падклалі самі чыноўнікі — за 4 гады знаходжання Крыма ў складзе Расіі яны не вырашылі праблему "воднай блакады". Украіна перакрыла шлюзы Паўночна-Крымскага канала (па ім паўвостраў атрымліваў ваду з Дняпра) яшчэ ў 2014 годзе. З тых часоў прапаноўвалася нямала праектаў па стабілізацыі водазабеспячэння паўвострава — перакінуць ваду з ракі Кубань, пабудаваць апрасняльныя збудаванні. Усё засталося на паперы. Крымскія ўлады нават здолелі прадставіць сітуацыю з дэфіцытам прэснай вады ў станоўчым ключы: калі крымскія фермеры перайшлі з водозатратных бахчавых і гародніны на вырошчванне непатрабавальных збожжавых, чыноўнікі зрабілі справаздачу аб небывалых ураджаях пшаніцы.

Цяпер прарвала. Рэчыва, падобнае да сярністага ангідрыда, выяўляюць на сваіх хатах жыхары суседняга з Армянскам Краснаперакопска, трывожныя сігналы паступаюць з Джанкойскага раёна. Украінскія СМІ паведамляюць, што выкіды ангідрыду дабраліся і да Херсонскай вобласці — людзі там таксама змываюць з дамоў і посуду атрутную слізь.

У апошняй заяве з нагоды катастрофы ў Армянску кіраўнік Крыма Сяргей Аксёнаў чамусьці зноў вярнуўся да ранейшай пазіцыі: "Па заключэнні спецыялістаў, пагрозы здароўю людзей няма. Ёсць эфект раздражнення слізістай дыхальных шляхоў і вачэй, але ён не звязаны з захворваннямі".

Мясцовыя жыхары такім заявам ўжо не вераць. Усё гэта нагадвае ім Чарнобыльскую катастрофу: тады ўлады таксама спачатку рабілі выгляд, што нічога не адбываецца. Апошні жыхар пакінуў Прыпяць 5 траўня — праз 9 дзён пасля аварыі.