Кантроль, запалохванне і дыскрымінацыя. Выйшла даследаванне рэпрэсій у Беларусі

31/01/2024 - 15:07

Рэпрэсіі ў Беларусі не спыняюцца

Інфармацыя пра рэпрэсіі прыходзіць з Беларусі практычна кожны дзень. Каб разумець, як эвалюцыянуюць карныя практыкі рэжыму, якія тэндэнцыі ў рэпрэсіях згасаюць і якія новыя трэнды з’яўляюцца, Цэнтр новых ідэй прадставіў справаздачу па даследаванні “Барометр рэпрэсій у Беларусі”. Яны будуць выходзіць кожны квартал.

Першае даследаванне падрыхтаваў старшы эксперт цэнтра, кандыдат сацыялагічных навук Генадзь Коршунаў.

Еўрарадыё пераказвае галоўнае.

Кантроль

Адным з галоўных інструментаў кантролю над грамадствам, па меркаванні даследчыкаў, з’яўляецца знішчэнне любых форм самаарганізацыі грамадзян і падпарадкавання сваім інтарэсам любых магчымых сфер дзейнасці. Галоўным чынам гэта датычыцца ліквідацыі дзейнасці недзяржаўных медыяў і некамерцыйных арганізацый.

Сацыёлагі расказваюць, што з 2020 года Беларусь страціла больш за 1500 арганізацый трэцяга сектара. За 2023 год такіх (сама)ліквідаваных арганізацый было мінімум 336.

Адным з самых адыёзных рашэнняў, па меркаванні даследчыкаў, у гэтым напрамку стала ліквідацыя грамадскага аб’яднання “Беларускі камітэт “Дзеці Чарнобыля”, які з 1986 года займаўся аздараўленнем дзяцей, пацярпелых і ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС.

— З гэтага прыкладу бачна, што на бягучы момант ніякая недзяржаўная арганізацыя, якой бы гуманітарнай справай яна не займалася, не застрахаваная ні ад рэйдарскага захопу ўладамі Беларусі, ні ад прымусовай ліквідацыі з таго ж боку.

Акрамя гэтага, адзначаюць сацыёлагі, улады працягваюць рэпрэсіі супраць незалежных СМІ, вядомых беларускіх блогераў.

Палітычная сегрэгацыя і дыскрымінацыя

Даследчыкі прыходзяць да высноў, што беларускі рэжым усё больш дакладна і паслядоўна праводзіць размежаванне паміж лаяльнымі і нелаяльнымі яму грамадзянамі з дыскрымінацыяй апошніх.

Мэтанакіраваная дыскрымінацыя ўзмацняецца і адносна тых, хто зараз знаходзіцца ў месцах зняволення, і тых, хто зараз пражывае ў Беларусі, і тых, хто быў вымушаны пакінуць радзіму.

Тых, хто выступіў супраць Лукашэнкі ў 2020 годзе і застаўся ў Беларусі, пазбаўляюць працы, заносяць у спісы КДБ ці МУС. Пасля гэтага знайсці працу у дзяржаўным сектары становіцца фактычна немагчыма.

Асобная група — грамадзяне Беларусі, якія знаходзяцца па-за яе тэрыторыяй. З 2022 года тыя, хто адсутнічаюць у краіне 30 і больш дзён, лічацца незанятымі ў нацыянальнай эканоміцы, гэта значыць “утрыманцамі”.

Так, урад увёў правілы, па якіх “утрыманцам” змогуць пералічваць кошт жыллёва-камунальных паслуг па поўных тарыфах за больш ранні перыяд, чым з моманту ўключэння ў лік “утрыманцаў”.

Самым рэзанансным, кажуць сацыёлагі, стаў “пашпартны ўказ” паводле якога за мяжой немагчыма ні абмяняць пашпарт, ні працягнуць тэрмін яго дзеяння, ні аформіць даверанасць на сваю маёмасць. Гэтым, як адзначаюць эксперты, улады Беларусі парушылі цэлы спіс правоў чалавека і істотна ўскладнілі жыцці сваіх грамадзян.

Да захадаў, ускосна скіраваных супраць беларускай дыяспары за мяжой, можна аднесці і прызнанні экстрэмісцкімі суполак беларусаў замежжа, затрыманні беларусаў пры падачы дакументаў на польскую візу, закрыццё курсаў польскай мовы, а таксама забарону рэкламы працы за мяжой.

Запалохванне

Адным з дамінавальных спосабаў запалохвання грамадства, кажуць эксперты, з’яўляецца надзяленне ўладамі сваіх супернікаў статусамі “экстрэмістаў” і “тэрарыстаў”, а інфармацыйнай прадукцыі – статусам “экстрэмісцкіх матэрыялаў”.

Сацыёлагі адзначаюць, што да 2020 года ў “спісе тэрарыстаў” не было ніводнага чалавека.
У 2023 годзе супраць беларусаў актыўна ўжывалася і “экстрэмісцкае”, і “тэрарыстычнае” заканадаўства.

Даследчыкі падлічылі, што за гэты год улады ўключылі ў “экстрэмісцкі” спіс 1400 чалавек (у 2022 годзе – 2263). “Тэрарыстычны” спіс папоўніўся на 172 пазіцыі (у 2022 годзе – 226). У сярэднім за адзін месяц 2023 года ў Беларусі “тэрарыстамі” прызнаваліся 14 чалавек, “экстрэмістамі” – 117. Ва ўсіх выпадках пераважную большасць у гэтых папаўненнях склалі беларускія грамадзяне.

Колькасць структур, якія цягам года былі прызнаныя “экстрэмісцкімі фармаваннямі”, узрасла на 62 пазіцыі (у 2022 годзе было 80).
Асаблівасцю 2023 года стала тэндэнцыя прызнаваць “экстрэмісцкімі” кнігі, напісаныя класікамі беларускай літаратуры: Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам, Ларысай Геніюш, Уладзімірам Някляевым, Наталляй Арсенневай.
Даследчыкі таксама звярнулі ўвагу на такі феномен запалохвання, як “хапуны”. Іх колькасць істотна павялічылася напрыканцы года.

— На працягу другога і трэцяга квартала сумарная колькасць хапуноў была на ўзроўні 24-25 кейсаў за тры месяцы. Цягам апошняга квартала сітуацыя змянілася. Усяго за гэты час адбылося як мінімум 40 хапуноў. На апошні квартал трапляюць і два звышмасавыя мерапрыемствы, якія ахапілі дзясяткі чалавек.

Пры гэтым важна, што статыстыка па затрыманнях не адлюстроўвае такога росту. Гэта значыць, адбываецца моцны псіхалагічны ціск на людзей, аднак, на шчасце, без эскалацый у выглядзе судоў і/ці змяшчэння ў месцы зняволення.

Гэта можа азначаць, што задача запалохвання грамадства пачынае пераважаць над пакараннем. Таксама падаецца, што такое частковае пераразмеркаванне звязанае з набліжэннем электаральнай кампаніі 2024-2025 гадоў, якая вымагае ад улады высілкаў менавіта ў бок запужвання людзей.

Рэпрэсіі

У затрыманнях захоўваюцца старыя трэнды, якія вызначыліся як мінімум у 2022 годзе. Гэта рэпрэсіі за ўдзел у падзеях 2020 года, за тую ці іншую падтрымку Украіны, за выказванне неўхвалення дзеянняў беларускага рэжыму ці расійскага войска.

Новым трэндам 2023 года стала ўзмацненне жорсткасці праверак на мяжы з затрыманнямі тых, хто вяртаўся ў Беларусь з іншых краін. Асабліва адзначым, што праверкі ўведзеныя і на мяжы Беларусі з Расіяй, чаго ніколі не было ў найноўшай гісторыі.

Праваабаронцы падлічылі, што за 2023 год сілавікі затрымалі больш за 200 чалавек, якія вярнуліся ў тым ліку і з Расіі. Агулам за мінулы год па палітычных матывах у Беларусі былі затрыманыя мінімум 4100 чалавек. У сярэднім затрымлівалі 342 асобы на месяц.

У той жа час звяртаюць на сябе ўвагу некалькі момантаў. Напрыклад, павысіўся ціск на сваякоў вядомых людзей, якія выступілі супраць улады, расце пераслед святароў рыма-каталіцкай і пратэстанцкай канфесій, а таксама цягам года павысілася лічба крымінальных прысудаў з абвінавачаннямі ў стварэнні, кіраўніцтве ці ўдзеле ў экстрэмісцкіх фармаваннях, а таксама ў садзейнічанні і фінансаванні экстрэмісцкай дзейнасці.

Агулам на працягу 2023 года па “пратэсных” крымінальных артыкулах былі асуджаныя мінімум 1603 чалавекі, што ў сярэднім складае 134 чалавекі за месяц.

Па адміністратыўных артыкулах цягам 2023 года супраць беларусаў было складзена як мінімум 3945 судовых рашэнняў такога кшталту, на падставе якіх былі асуджаныя каля 4500 чалавек.

Што датычыцца палітвязняў, то па версіі праваабарончага цэнтра “Вясна”, на канец года ў зняволенні знаходзіліся 1452 чалавекі, якія маюць такі статус. Усяго ж цягам 2023 года праваабаронцы прызналі палітычнымі зняволенымі 643 чалавекі. У сярэднім за год цягам месяца палітвязнямі прызнаваліся каля 55 чалавек.

Падсумаваўшы, даследчыкі кажуць, што ўлады працягваюць разглядаць грамадства як патэнцыйна небяспечны аб’ект. У якасці такога аб’екта разглядаецца ўжо не толькі пратэсна арыентаваная частка грамадства, але і наўпрост тая, што мае досвед самаарганізацыі і самарэалізацыі.

Праз гэта асноўным інструментам унутранай палітыкі беларускага рэжыму застаюцца рэпрэсіі ў самым шырокім разуменні: кантроль, забарона, абмежаванні, сачэнне, прымус, запужванне, пакаранне і гэтак далей.