Крызіс і стагнацыя: Беларусь перастае быць надзейным партнёрам. Даследаванне

10/01/2024 - 14:38

Новае даследаванне Цэнтра новых ідэй / unsplash.com

Цэнтр новых ідэй апублікаваў новае даследаванне, у якім вымяраўся індэкс рэзіліентнасці Беларусі ў 2023 годзе. Гэта экспертная ацэнка краіны як шматбаковай і складанай сістэмы.

Індэкс быў распрацаваны Генадзем Коршунавым і Лесяй Руднік як інструмент, які дазваляе выявіць і адсачыць найбольш устойлівыя і найбольш уразлівыя сферы ў Беларусі.

У ходзе даследавання сацыёлагі апыталі 45 беларускіх экспертаў, каб ацаніць рэзіліентнасць пяці сфер: палітыкі, эканомікі, соцыума, інфармацыйнай сферы і сферы ўзброеных сіл. Дынаміка фіксавалася па шкале ад + 5 да -5.

У прэзентацыі гаворыцца, што Беларусь за апошні год сутыкнулася з мноствам унутраных і знешніх выклікаў. За 2023 год беларускія ўлады пашырылі маштаб рэпрэсій, звярталіся да адзінкавых правакацый на мяжы з Польшчай і Літвой, станавіліся ўдзельнікамі ўнутрыпалітычных гульняў Расіі.

На фоне эканамічнага, энергетычнага, палітычнага і ваеннага збліжэння з Расіяй, Беларусь аслабляе свае пазіцыі ў якасці міжнароднага іграка, бяспечнага суседа і надзейнага гандлёвага партнёра.

Сфера "Палітыка"

На думку экспертаў, сёння ў Беларусі ў самым цяжкім становішчы знаходзіцца сфера палітыкі.

Як і ў папярэднія два гады, галоўным фактарам, якія вызначалі такія ацэнкі, з'яўляецца ўнутраная палітыка, дзе сітуацыя працягвае знаходзіцца на мяжы калапсу (ІР = -4,26). Горш за ўсё справы па гэтым кірунку складаюцца па такіх паказчыках як легітымнасць электаральных працэсаў (ІР = -4,80).

Інфармацыйная сфера

У параўнанні з папярэднімі гадамі, ацэнкі інфармацыйнай сферы практычна не змяніліся (ІР = -2,33, у 2022 годзе – -2,45; у 2021 годзе – -2,46), яе стан ацэньваецца як крызісны.
Найбольшая колькасць асцярог, на думку экспертаў, выклікае сітуацыя з "прыязнымі ўмовамі для працы медыя", якая ацэньваецца на -4,43 бала.

У адрозненне ад мінулага года, нязначна палепшыліся ацэнкі такога паказчыка як медыйная разнастайнасць (-2,48 супраць -3,09 у 2022 годзе).

Сфера "Эканоміка"

Калі летась у эканамічнай сферы было зафіксаванае найбольшае падзенне экспертных ацэнак (-0,89 балаў), то ў 2023 годзе даследчыкі фіксавалі найбольшы іх рост – на 0,48 бала.

Найбольшую станоўчую дынаміку эксперты адзначаюць у напрамках эканамічнай базы і рэсурсаў для развіцця беларускай эканомікі. Гэта тыя вобласці, дзе ў мінулым годзе было найбольшае зніжэнне адзнак (што, у прыватнасці, дазволіла рэсурсам для развіцця перайсці з катэгорыі "крытычны стан" у "крызісны").

Сфера "Соцыум"

Як і ў мінулыя гады, сфера соцыума атрымала ў экспертаў самую высокую ацэнку. Тым не менш, яна таксама знаходзіцца ў зоне крызісных ацэнак (ІР = -1,28; у 2022 годзе: -1,31; у 2021 годзе: -0,87).

У адрозненне ад мінулага года, калі найгоршым чынам было ацэнена становішча спраў з грамадскімі арганізацыямі, у 2023 годзе найбольш негатыўныя ацэнкі эксперты паставілі кірунку стасункаў грамадства і дзяржавы (-3,65; -2,80 у 2022 годзе), якія цяпер вызначаюцца як крытычныя.
Таксама як крытычнае ацэньваецца становішча спраў з грамадскімі арганізацыямі ў краіне (-3,02 супраць -3,10 у 2022 годзе).

Сфера "Узброеныя сілы"

Экспертныя ацэнкі ваеннай сферы ў 2023 годзе нязначна адрозніваюцца ад леташніх, хоць і адзначаецца некаторая тэндэнцыя да іх пагаршэння (ІР = -0,51; у 2022 годзе — -0,30). Пры гэтым справы тут ідуць лепш, чым у любой іншай з асноўных сфер, якія ўлічваюцца ў індэксе.

Эксперты дастаткова высока ацанілі сістэму камандавання войскамі. Гэты напрамак адзіны ў гэтай сферы быў ацэнены станоўча і атрымаў 0,44 бала. Гэтая адзнака на 0,68 бала ніжэй за леташнюю.

Ацэнкі па такіх напрамках, як асабісты склад і забеспячэнне арміі, знаходзяцца ў адмоўнай палове зоны стагнацыі (-0,44 і -0,78 балаў адпаведна).

Высновы

Падсумоўваючы свой даклад, Цэнтр новых ідэй робіць выснову, што Беларусь як шматгранную сістэму нельга назваць рэзіліентнай.
Фактарамі крызісу застаюцца палітычны ціск на любыя праявы іншадумства, уцягванне ў падтрымку ваеннай агрэсіі Расіі супраць Украіны, узмацненне эканамічнай і энергетычнай залежнасці ад Расіі.

У гэтым годзе эксперты адзначылі і новыя выклікі, якія ўплываюць на далейшае развіццё Беларусі — гэта штучнае рэгуляванне сферы занятасці, курса валют, адмова беларускіх уладаў прадастаўляць дыпламатычнае абслугоўванне грамадзянам, якія пражываюць за мяжой, і актыўнае стварэнне перашкодаў распаўсюджванню некантраляванай уладамі інфармацыі.

Вынікі індэкса рэзіліентнасці паказваюць, што па ўсіх сферах сістэма знаходзіцца ў цяжкім крызісным стане, альбо ў стагнацыі.

Галоўным фактарам, які паўплываў на такія вынікі, стаў палітычны крызіс — сістэма не прайшла стрэс-тэста ў палітычнай сферы. Гэта ілюструе, як крызіс у адной сферы не абмяжоўваецца рамкамі гэтай жа сферы, але ўплывае на ўсю сістэму, аслабляе яе, зніжае здольнасці сістэмы да развіцця і паляпшэння.