Мала эмпатыі. Як прыхільнікі і праціўнікі Лукашэнкі ставяцца адно да аднаго

15/12/2023 - 17:31

Новае даследаванне пра беларусаў / unsplash.com

Фонд імені Фрыдрыха Эберта пры інфармацыйнай падтрымцы "Прэс-клуба — Беларусь" прадставілі прэзентацыю беларускай нацыянальнай ідэнтычнасці ў 2023 годзе.

Аўтары даследавання Філіп Біканаў і Канстанцін Несцяровіч расказалі, што для розных людзей значыць быць беларусам ці беларускай і як гэтыя ўяўленні звязаныя з палітычным канфліктам у краіне. Таксама была прадстаўленая інавацыйная частка пра эмпатыю да палітычных апанентаў сярод прыхільнікаў і праціўнікаў рэжыму.

Звесткі былі сабраныя метадам анлайн-апытання праз самазапаўненне анкеты з 2 па 5 лістапада 2023 года. Былі апытаныя 1205 рэспандэнтаў. Выбарка рэпрэзентуе жыхароў беларускіх гарадоў з насельніцтвам 20 тыс. і больш ва ўзросце 18-65 гадоў.

Еўрарадыё пераказвае асноўныя тэзісы прэзентацыі.

Аўтары вылучылі пяць асноўных сегментаў паводле асаблівасцяў нацыянальнай ідэнтычнасці насельніцтва Беларусі

Так, "свядомыя" (13%) уцягнутыя ў нацыянальна-рамантычны праект, што выяўляецца ў максімальнай арыентацыі на нацыянальную культуру і мову, а таксама дасавецкі гістарычны перыяд.

Асноўны канкурэнт "свядомых" — "савецкія" (37%), яны імкнуцца да спадчыны БССР, блізкасці да Расіі і адвядзення ключавой ролі дзяржаве як нацыяўтваральнаму інстытуту.

Паміж палярызаванымі прыхільнікамі асноўных нацыянальных праектаў размяшчаюцца "тыя, што фарміруюцца" (19%), ім уласцівыя асаблівасці абодвух нацыянальных праектаў, і "абыякавыя" (27%) — яны, наадварот, не ўцягнутыя ў нацыянальныя праекты і з'яўляюцца самым нацыянальна індыферэнтным сегментам, што звязана з больш нізкім узроўнем адукацыі яго прадстаўнікоў.

Таксама даследчыкі вылучылі сегмент "русіфікаваных" (4%) — частку насельніцтва, якая лічыць сябе цалкам рускімі.

Што значыць быць беларусам?

Згодна з прэзентацыяй, у залежнасці ад асаблівасцяў ідэнтычнасці беларусы па-рознаму ўяўляюць, што значыць быць беларусам, якія сімвалы і агульныя асобасныя рысы аб'ядноўваюць нацыю. У цэлым у беларусаў вельмі інклюзіўнае ўяўленне пра нацыю: каб лічыцца беларусам, часцей за ўсё дастаткова разглядаць беларускую культуру як сваю, самому ўспрымаць сябе беларусам і любіць краіну.

Пры гэтым "свядомыя" больш культурна арыентаваныя, для іх нацыя — гэта перш за ўсё культурная і моўная супольнасць, прычым мова для іх часта мае важнае сімвалічнае значэнне. А для "савецкіх" аб'яднаўчая прыкмета — дзяржава, прычым менавіта ў аспекце палітычнай прыхільнасці да дзейнай улады.

Для "абыякавых" дзяржава таксама адыгрывае важную ролю ў якасці нацыянальнай прыкметы, аднак яны разглядаюць яе хутчэй у аспекце тэрыторыі і грамадзянства. У гэтым сэнсе для іх найменш важныя культурныя і палітычныя аспекты супольнасці.

Каго можна лічыць беларусам?

Даследчыкі падкрэсліваюць, што большасць нацыянальных прыкмет, якія ўспрымаюцца абавязковымі для таго, каб лічыцца беларусам, — набытая: лічыць сябе беларусам, любіць краіну, лічыць культуру сваёй, бываць у Беларусі, мець грамадзянства, рабіць нешта на карысць краіны.

Так, "свядомыя" сярод прыкмет агульнага з іншымі беларусамі часцей за астатніх адзначаюць культуру, мову і гісторыю.

Для "савецкіх" у вызначэнні, ці ёсць чалавек беларусам, важная эмацыйная прыхільнасць — любоў да Беларусі. Гэта можа тлумачыцца больш нізкім адукацыйным узроўнем сегмента.

У "абыякавых" гэта самому лічыць сябе беларусам, любіць Беларусь і пабываць у ёй хаця б раз.

Што да беларускай мовы, то яе практычна не адзначаюць у якасці прыкметы, паводле якой можна ідэнтыфікаваць беларуса. Аднак кожны пяты называе мову прыкметай, якая аб'ядноўвае іх з іншымі беларусамі, і каля паловы лічаць беларускую мову роднай.
Пры гэтым каля траціны лічаць роднымі мовамі рускую і беларускую адначасова. Выкарыстанне мовы толькі для самаідэнтыфікацыі звязанае з тым, што пераважная большасць беларусаў размаўляе па-руску. Таму беларуская мова рэдка выступае маркерам нацыянальнасці, аднак застаецца важнай культурнай каштоўнасцю і складнікам беларускай ідэнтычнасці.

Прыхільнікі і праціўнікі

У залежнасці ад ступені даверу да недзяржаўных і дзяржаўных структур у грамадстве сацыёлагі вылучаюць чатыры асноўныя групы, якія апісваюць сацыяльныя супярэчнасці. Аднак у рэчаіснасці сацыяльны канфлікт рэпрэзентуюць два сегменты:

— Заўзятыя праціўнікі (10%) — сегмент, які дэманструе вельмі высокую ступень даверу да недзяржаўных інстытутаў і супольнасцяў, пры гэтым моцна не давярае дзяржаўным. Прадстаўнікамі гэтай групы часцей з'яўляюцца мужчыны, жыхары горада Мінска, пры гэтым радзей — жыхары гарадоў з насельніцтвам 20-100 тыс. чалавек (усяго 9%). Яны адзначаюць, што з беларусамі іх больш за ўсё аб'ядноўваюць менталітэт, гістарычнае мінулае і нацыянальная культура. Сваімі галоўнымі нацыянальнымі сімваламі лічаць "Пагоню" і беларускую мову.

— Заўзятыя прыхільнікі (23%) — сегмент, які стаіць у апазіцыі да папярэдняга: яго прадстаўнікі вельмі моцна давяраюць дзяржаўным структурам і зусім не давяраюць недзяржаўным. Гэта група адзначае, што з беларусамі іх звязваюць дзяржава і — у другую чаргу — нацыянальныя інтарэсы. Траціна з іх адзначае, што беларусамі нельга лічыць тых, хто не падтрымлівае дзейную ўладу, не жыве ў РБ ці не мае беларускага грамадзянства. Галоўны нацыянальны сімвал для іх — чырвона-зялёны сцяг. Заўзятыя прыхільнікі — аўдыторыя дзяржаўных медыя, у той час як заўзятыя праціўнікі — недзяржаўных СМІ.

Таксама былі вылучаныя прадстаўнікі цэнтрысцкіх сегментаў: групы, якія не выказваюць відавочнага стаўлення да розных сацыяльных інстытутаў, хутчэй праціўнікі (28%) і хутчэй прыхільнікі (39%) — у залежнасці ад імкнення да апазіцыйных ці праўладных структураў адпаведна.

Эмпатыя магчымая?

На думку аўтараў, заўзятыя прыхільнікі і заўзятыя праціўнікі маюць вельмі адрозныя пункты гледжання што да слушнага далейшага. Паколькі гэтыя ідэалагічна супрацьлеглыя групы знаходзяцца ў сваіх інфармацыйных бурбалках, немагчыма ўявіць сітуацыю, у якіх абодва сегменты маглі б хаця б зразумець палітычную пазіцыю прадстаўнікоў іншай групы.

Менавіта яны дэманструюць найменшую эмпатыю адно да аднаго. Аднак да "сваіх" яны вельмі эмпатычныя. Прычым заўзятыя праціўнікі крыху больш эмпатычныя і да сваёй, і да знешняй групы, чым заўзятыя прыхільнікі. Калі для праціўнікаў улады характэрнае сярэднямоцнае разуменне прадстаўнікоў процілеглай групы, то заўзятыя прыхільнікі зусім не разумеюць апанента.

Імаверна, прычына — у актыўным спажыванні медыяпрадуктаў дзяржаўных СМІ, бо ў рыторыцы дзяржаўных медыя часта выкарыстоўваецца мова варожасці, з дапамогай якой з праціўнікаў дзейнай улады канструюецца вобраз ворага.

Беларусы за нейтралітэт

Аўтары даследавання прыходзяць да высновы, што беларусы працягваюць падтрымліваць нейтралітэт. Нават па-прарасійску настроеныя захоўваюць вялікую дыстанцыю што да Расіі.

Напрыклад, яны лічаць, што прыезджыя расіяне павінныя інтэгравацца ў мясцовую культуру. Прыхільнікі інтэграцыі з Расіяй маюць на ўвазе галоўным чынам цесныя міжнародныя адносіны, але не зліццё асноўных дзяржаўных інстытутаў.

Нават тыя, хто сімпатызуе Расіі ў вайне, адначасова схільныя выступаць за наладжванне сяброўскіх адносін паміж Беларуссю і Украінай

Сацыёлагі адзначаюць, што прарасійскасць адлюстроўвае хутчэй ідэалагічныя ўстаноўкі, не звязаныя з падтрымкай рэальных палітычных крокаў па збліжэнні з Расіяй. Адстароненасць ад вайны ўзмацняецца таксама глыбокімі негатыўнымі эмоцыямі, якія выклікае ў беларусаў гэтая тэма: страхам, горам, злосцю.

Акрамя таго, з улікам дамінавання дзяржаўных крыніц інфармацыі, прарасійскія настроі можна лічыць даволі абмежаванымі. Гэта значыць, што беларусы захоўваюць дастаткова моцную ўстойлівасць да прапаганды.

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.