"На маму было балюча глядзець". Пенсіянерка аддала махлярам 20 тыс. долараў

26/01/2024 - 09:03

Кібермахляры / коллаж Влада Рубанова, Еврорадио

Пенсіянерцы Ганне Мікалаеўне [імя зменена] патэлефанавалі, каб сказаць, што ейная дачка трапіла ў ДТЗ. Да канца размовы жанчына ўжо склала ўсе свае зберажэнні ў пакет і перадала кур'еру каля 20 тысяч долараў.

Вядома, гэтых грошай яна больш не бачыла. А калі разам з дачкой прыйшла пісаць заяву ў міліцыю, следчая ўздыхнула: маўляў, так хацелася, каб хоць адно дзяжурства прайшло без кібермахляроў, якія чарговы раз абабралі пенсіянера.

Мы распыталі дачку Ганны Мікалаеўны пра тое, якімі прыёмамі махлярам удалося ўгаварыць яе маці аддаць грошы. І папрасілі псіхолага даць парады, як не трапіцца на прыёмы тых, хто тэлефануе вам па тэлефоне, каб пакінуць без грошай. А былы кібермахляр паспрабаваў растлумачыць, навошта людзі выбіраюць такі заробак.

"На маму балюча было глядзець"

— Працавалі з імі прафесіяналы. І бацьку, і маці патэлефанавалі адначасова, занятыя былі і мабільны, і хатні тэлефоны. Гэта зрабілі для таго, каб я да іх не датэлефанавалася, каб яны не маглі мне ператэлефанаваць і каб нават адзін з адным не маглі абмеркаваць, што адбываецца.

Мурыжылі іх доўга. Схема — стандартная: "Ваша дачка трапіла ў ДТЗ, хтосьці пацярпеў, патрэбныя грошы "адкупіцца", каб не распачыналі крымінальную справу. Нават "мне" слухаўку давалі, і я нібыта плакала і прасіла маму перадаць гэтыя грошы. Мама ў нейкі момант засумнявалася, кажа: дачушка, гэта ж не твой голас! Але на тым канцы провада так упэўнена праз плач яе пераконвалі, што мама паверыла.

Ганну Мікалаеўну пераканалі сабраць "перадачу": ручнік, піжаму — і грошы. Усё гэта трэба было загарнуць у пакет і перадаць кіроўцу-кур'еру, які ўжо чакаў прыкладна за квартал ад дома сярод двароў, дзе не было камер вонкавага назірання. Ганна Мікалаеўна ўсё зрабіла — і аддала кур'еру каля 20 тысяч долараў.

— Увесь гэты час я не магла датэлефанавацца бацькам. Тэлефоны абодвух былі занятыя. А калі, нарэшце, мама ўзяла слухаўку, яна была вельмі ўсхваляваная: пытаецца, маўляў, што здарылася, ты ў бальніцы? Я даволі хутка сцяміла, што бацькоў "развялі". Паехалі ў міліцыю.

Насамрэч следчы паводзіў сябе вельмі карэктна. Мама была ў жудасна засмучаным стане і кляла сябе. Калі шчыра, у той момант я нават праз гэтыя грошы не перажывала, толькі праз матчын эмацыйны стан.

Па-першае, яны жудасна перапалохаліся за мяне, па-другое, заўсёды непрыемна, калі цябе падманваюць. На маму балюча было глядзець.

Шчыра кажучы, я не ведаю, ці затрымалі кур'ера — але грошай мы больш не ўбачылі.

Да гэтага выпадку бацькі нашай суразмоўніцы дакладна ведалі: нельга адказваць на званкі незнаёмых людзей, нельга адчыняць дзверы незнаёмым людзям. Але і гэта не зберагло іх ад ашуканцаў. Фраза "Ваша дачка трапіла ў ДТЗ" выключыла ўсе засцерагальнікі.

Экстраная эмацыйная дапамога — як супакоіцца падчас званка

Мы папрасілі псіхолага Таццяну Зарыцкую даць парады, як засцерагчы сябе — і сваіх сваякоў — ад такіх маніпуляцый. Калі мы стэлефаноўваемся з Таццянай, аказваецца, што за пару дзён да нашай размовы ейным блізкім таксама тэлефанавалі махляры.

— Яны ўмеюць біць па балючых кропках: пачынаць размову са слоў "Ваша дзіця ў бядзе, тэрмінова патрэбна дапамога". На шчасце, маім блізкім удалося своечасова ачомацца.

Таццяна распавядае чытачам Еўрарадыё, якія ёсць працоўныя тэхнікі па вяртанні ў "рэальнасць". Але ўдакладняе: мала адзін раз даведацца пра іх існаванне — у крытычны момант вы ні за што не ўспомніце пра тое, што прачыталі ў гэтым артыкуле. Важна рэгулярна практыкаваць гэтыя тэхнікі.

— Калі вы трапляеце ў стрэсавую сітуацыю, важна даць сабе паўзу. У гэтай паўзе вы ўдыхняце і выдыхнеце, і тады зможаце нешта адказаць ашуканцам. Бо яны наўмысна прыспешваюць — адказвайце хутчэй, хутчэй, яшчэ хутчэй! Візуалізуйце слова "Стоп". Літаральна ўявіце сабе яго як чырвоны папераджальны знак з правілаў дарожнага руху.

З любой нагоды вазьміце паўзу. Вам трэба пералічыць грошы, вам трэба ператэлефанаваць — вы павінны перапыніць размову. А цяпер сканцэнтруйцеся на дыханні.

— Вам трэба пераключыць парасімпатычную нервовую сістэму, якая адказвае за рэакцыю на стрэс, у сімпатычную, якая адказвае за расслабленне. Для гэтага ёсць некалькі тэхнік.

“На маму было больно смотреть”. Пенсионерка отдала мошенникам 20 тыс. долларов

Дышите!

Напрыклад, "дыяфрагмальнае дыханне". Пакладзіце адну руку на грудзі, а другую на жывот — так, каб мезенец дакранаўся верху пупка. Свабодна дыхайце так, каб падымалася і апускалася толькі ніжняя рука — верхняя не павінна рухацца. Рабіце ўдых і лічыце пра сябе "раз, два, тры, чатыры". А выдых — крыху павольней на "раз, два, тры, чатыры, пяць, шэсць". Паўтарайце некалькі разоў і сачыце за сваім дыханнем. Атрымалася? Цяпер паспрабуйце выдыхаць праз злёгку растуленыя вусны. Старайцеся рабіць выдых максімальна доўгім.

Цяпер, кажа Таццяна, вы павінны паклапаціцца пра сябе і літаральна ўключыць свае мазгі. Не ўключаецца? Вас агаломшыў званок? Ёсць спецыяльная тэхніка "Якар" — ці "5, 4, 3, 2, 1".

— Пакратаць пяць прадметаў рознай фактуры. Цяпер знайдзіце вакол сябе чатыры прадметы рознага колеру. Паспрабуйце пачуць тры розныя гукі. Затым сканцэнтруйцеся на двух пахах вакол сябе. А цяпер паспрабуйце адзін прадмет на смак.

Усё, вы ўключылі свае органы пачуццяў, злучыліся з рэальнасцю і зараз можаце думаць, што рабіць далей.

Усё яшчэ не можаце супакоіцца? Ідзем у ванны пакой і падстаўляем запясці пад халодны струмень вады. На запясцях шмат вен, і прахалодная вада дапаможа супакоіць нервовую сістэму. Памыйце твар халоднай вадой. Увесь гэты час старайцеся дыхаць павольна.

Яшчэ адзін спосаб скінуць напружанне — фізічныя практыкаванні. Арганізму трэба перапрацаваць адрэналін і картызол, якія выкідваюцца падчас стрэсу. Пахадзіце па пакоі, выйдзіце з хаты і хутка прайдзіцеся па вуліцы — махляр не хоча, каб вы гэта зрабілі. Зрабіце яму на зло.

Зрабіце лёгкія фізічныя практыкаванні

— Дбаць пра сябе трэба рэгулярна. Сваім кліентам я раю штораніцы рабіць дыхальную тэхніку. Прачнуліся? Пакладзіце адну руку на жывот, а другую — на грудзі. І дыхайце пяць хвілін. Удых і выдых, пяць хвілін назірайце за сваім дыханнем.

І рэгулярна давайце сабе фізічную нагрузку — гэта таксама частка псіхічнага здароўя.

А яшчэ можна прыдумаць "кодавае слова", без ведання якога ашуканцы не змогуць увайсці ў кантакт з вамі ад імя вашых дзяцей.

— Ашуканцы могуць узламаць ваш рахунак, могуць нават падрабіць ваш голас — але калі яны не ведаюць "кодавага слова", яны не змогуць звязацца з вашымі блізкімі ад вашага імені.

І памятайце, ашуканцы абнаўляюць свае "гайды" яшчэ хутчэй, чым мы пішам рэкамендацыі па барацьбе з імі. Таццяна кажа, што зусім нядаўна ейным знаёмым ашуканцы тэлефанавалі "з-за данатаў" і прадстаўляліся супрацоўнікамі міліцыі.

Чым бы ні запалохвалі вас у слухаўцы, як бы на вас ні крычалі (а махляры могуць пераходзіць на крык) — дыхаем роўна і ідзем у ванную падстаўляць запясці пад халодную ваду.

А яшчэ бацькам трэба памятаць: іхныя дзеці — дарослыя.

— І калі дзеці будуць ведаць, што іх бацькі клапоцяцца пра сябе, гэта будзе для іх вялікай падтрымкай.

Мы бываем па-рознаму ўразлівыя ў розных жыццёвых сітуацыях. І таму звычка клапаціцца пра сябе вельмі важная. Калі ў вас будзе разнастайная жыццё, у якім будуць сацыяльныя сувязі, хобі, вы будзеце больш устойлівыя.

Пацярпелыя ад махляроў хутчэй за ўсё адчуваюць пачуццё віны з-за таго, што паддаліся на іх хітрыкі. Але вы не прычынілі нікому шкоды, значыць пачуццё віны ў гэтай сітуацыі недарэчна. Вінаватыя тыя, хто падманвае і адбірае зберажэнні ва ўразлівых людзей.

Парады былога кибермошенника: кладзіце трубку — і ў чорны спіс

Беларуса Дзмітрыя Наскаўца ў 2010 годзе затрымалі за кібермахлярства ў Празе, а адтуль экстрадавалі ў ЗША. Менавіта ён быў голасам транснацыянальнай афёры, удзельнікі якой навучыліся абыходзіць сістэмы бяспекі ў амерыканскіх банках.

Наскавец пайшоў на ўгоду з правасуддзем і выйшаў з турмы на Манхэтэне не праз 40 гадоў (столькі яму пагражала), а праз 33 месяцы. Цяпер ён мае адвакацкае бюро ў Нью-Ёрку, якое сярод іншага дапамагае іншым расійскамоўным хакерам пазбягаць велізарных тэрмінаў, якія ў ЗША атрымліваюць кіберзлачынцы.

— Самы просты і адзіна эфектыўны метад — як толькі зразумелі, што вам тэлефануюць махляры, блакуйце нумар, каб вам больш ніколі не тэлефанавалі з яго. Але: нумары пастаянна мяняюцца. І цяпер за дзве капейкі можна купіць нумар у Skype, вы будзеце думаць, што вам тэлефануюць з Беларусі, пры гэтым махляр будзе сядзець вельмі далёка адтуль.

Мы абтэлефаноўвалі банкі, гэта нашмат лягчэй, чым выманіць грошы ў канкрэтнага чалавека. Пры тэлефанаванні ў банк у цябе ёсць сцэнар размовы, і ты ім кіруешся. Пры гэтым у нас на руках ужо былі ўсе адказы на ўсе пытанні, якія мог задаць банкаўскі супрацоўнік: ад нумара тэлефона да нумара сацыяльнага страхавання.

А вось патэлефанаваць чалавеку і выцягнуць з яго дзявочае прозвішча маці па тэлефоне — гэта складана.

А як рэагуе махляр, калі яго раскрываюць?

— Так, асечкі ў нас былі. Часам у нас на руках была няправільная інфармацыя. Напрыклад, чалавек ужо пераехаў, у банка абноўленая інфармацыя. А ашуканцы купілі старую базу. Ты называеш няправільны адрас — на гэтым званок звычайна і заканчваецца.

Дзмітрый ужо даўно не кібермахляр — цяпер ён адвакат, у тым ліку — іншых кібермахляроў. Рускамоўныя кіберзлачынцы, якіх злавілі ў ЗША, часта звяртаюцца ў ягоны офіс па адвакацкую дапамогу.

— Цяпер усё змянілася, кіберзлачыннасць "на пазіцыі, метадалагічнай". Але ўдзельнікі гульні ўсё тыя ж: рускамоўныя кіберзлачынцы супраць заходніх фінансавых інстытутаў.

Галоўны трэнд у гэтай сферы — вымагальнікі-шыфравальшчыкі. Яны зусім шалёныя. Вымагальнік-шыфравальшчык з дапамогай праграмы рассылае па розных базах велізарную колькасць электронных лістоў, і калі іх адкрываюць, гэта блакуе сістэмы. А потым шыфравальшчыкі вымагаюць крыпту за тое, каб кампанія зноў атрымала доступ да сваёй базы дадзеных.

І гэта вялікая праблема: мясакамбінат можа быць заблакаваны такім вымагальнікам, і ніхто не будзе ведаць, дзе сядзіць махляр. Гэта цяпер самы вялікі жах Амерыкі.