Бляск і галеча Чарнамор'я. Турыстычны сезон-2017 у Крыме і Сочы

Улады Крыма ўпершыню за час яго знаходжання ў складзе Расіі прызналі: турыстычная галіна паўвострава мае сур'ёзныя праблемы. “На жаль, у турыстычнай галіне ў нас яшчэ ўсё ідзе не так гладка, як хацелася б. Ёсць шмат праблем, якія абумоўленыя як знешнімі фактарамі, такімі як змяненне курсу долара, адкрыццё Турцыі, транспартная лагістыка, так і ўнутранымі”, — заявіла 9 верасня кіраўніца апарата Савета міністраў Крыму Ларыса Апанасюк. Словы Апанасюк прагучалі тым больш нечакана, што да нядаўняга часу крымскія чыноўнікі заяўлялі, што ў 2017 годзе сезон будзе "не горшы, чым мінулы” (мінулы, па афіцыйных дадзеных, быў удалым).

У суседнім з Крымам Краснадарскім краі таксама выказваліся аптымістычна — Кубань нацэлілася на 16 млн турыстаў. І 12,6 млн ужо прыняла. Мясцовыя ўлады ацэньваюць турыстычны сезон вельмі пазітыўна.

А што думаюць людзі, якія працуюць у турыстычнай сферы? Ці сапраўды ў Крыме сезон правалены, а на Кубані быў паспяховым? Карэспандэнт “Новай газеты” наведаў “жамчужыны” галоўных курортаў краіны — Ялту і Сочы, каб даведацца адказы на гэтыя пытанні.

Інтэрв'ю за акрошку

Галоўная брама Ялты — яе аўтавакзал. Прыбываючыя аўтобусы сустракаюць жанчыны розных узростаў з таблічкамі “Здам кватэру”. Клапатліва цікавяцца: “Жыллё трэба? Нядорага”. Іх перакрыкваюць таксісты: “Ай-Петры! Місхор! Алушта!”. Пад 30-градусным сонцам гэтыя людзі “працуюць” цэлы дзень. Ранцье і таксісты-зазывалы у Крыме — асобная каста, сустрэча з імі нязменна становіцца першым уражаннем турыста ад паўвострава. Галоўная “прылада” іх працы — напорыстасць і хітрасць: “Танней не знойдзеш, хлопец. 60 рублёў за кіламетр, ну хрэн з ім — 45”. Нармальны кошт на таксі пры гэтым — 20 рублёў за кіламетр.

— Кватэру здаяце? — цікаўлюся ў бабулі гадоў 60.

— Так, свая. 10 хвілін да мора. Гарачая вада, інтэрнэт, усё ёсць... крамы побач, кавярні, — кідаецца пералічваць яна, і мне з цяжкасцю ўдаецца спытаць: “Колькі?”. “Наогул дзве, але табе за паўтары аддам”, — бабуля з усмешкай бярэ мяне за руку.

У Галіны Сцяпанаўны цяжкі сезон. Але нават з яго яна выціскае максімум. Калі я прызнаюся, што кватэра без чэка мяне не цікавіць, а вось пагаварыць пра турыстаў было б дарэчы, бабуля пытаецца:

“А мне якая з гэтага выгада?”. І праз пяць секунд гэтую выгаду знаходзіць: “Ну, пойдзем чаёк пап'ём, пагаворым. Але ты заплаціш”.

Чаёк аказваецца не зусім чайком. Тры хвіліны, якія мы спускаемся да Прывакзальнай кавярні, Галіна Сцяпанаўна скардзіцца на цяжкае жыццё: “Да сямі раніцы на аўтавакзал прыходжу. Бывае, цэлы дзень сяджу, і ніхто не здыме [кватэру]. Асабліва цяпер, калі сезон заканчваецца. Раней і гадзіну сядзець не трэба было: сям'я ўкраінская прыедзе, чалавекі чатыры, і засяляюцца. За 300-400 грывень. На сям'ю нядорага атрымліваецца, а ўкраінцам толькі таго і трэба. Гэта ж не рускія. Рускія з прэтэнзіямі”. Заканчвае сваю прамову Галіна Сцяпанаўна ўжо за сталом: “Нешта акрошачкі захацелася”. Вось табе і чаёк.

Зрэшты, талерка акрошкі з двума кавалкамі хлеба ў прывакзальнай кавярні каштуе нядорага — 130 рублёў.

— Гэты сезон самы дрэнны з 2014 года, — распавядае Галіна Сцяпанаўна, налягаючы на ​​ежу. — Прыязджаюць у асноўным сутачнікі: на дзень-два. Яны ўчора ў Алушце былі, сёння ў Ялце, заўтра ў Севастопаль паедуць. Толькі два разы за ўсё лета на два тыдні людзі спыніліся. А так, чвэрць сезона кватэра пустая прастаяла.

— Чаму?

— А ці не бачыш? Цяпер верасень, а тэмпература — 31 градус. Усё лета 35-40. Каму трэба ў такую ​​гарачыню?

Іншых прычын няўдалага сезону, акрамя кліматычных, Галіна Сцяпанаўна не бачыць.

Вымагальнікі

 На гарадской набярэжнай канец сезона бачны асабліва выразна. Загараючых становіцца менш. На гальцы копамі ляжаць вынесеныя штормам водарасці — іх не прыбіраюць, здаецца, ужо з тыдзень. Мора таксама перасталі чысціць, ля берага сярод пакетаў плавае скрыня з-пад гародніны.

— Гэй, сябар, не хочаш сфатаграфавацца? — да мяне з абдымкамі ідзе аніматар ў касцюме зебры з “Мадагаскара”. З ім мужчына ў карычневай футболцы. Першая рэакцыя — адмовіцца, але цікаўнасць бярэ верх: кажуць, што за фотаздымак, калі ён ўжо зроблены, аніматары пачынаюць вымагаць грошы.

Мужчына, які суправаджае “зебру” пстрыкае нас на мой фотаапарат і тут жа паказвае: “Прыгожа? З цябе 200 рублёў”. Фотаапарат з рук пры гэтым не выпускае.

— Чаго?

— О, зразумела. Гуляй, пацан, — кідае мужчына, імгенна выдаляючы фота.

“Зебра”, не чакаючы заканчэння “перамоваў”, працягвае шукаць кліентаў. Сярод іншых аніматараў за паўтары гадзіны на ялцінскай набярэжнай я сустрэў льва з “Мадагаскара”, зайца з “Ну, пачакай!” і велізарных памераў панду.

Нельга сказаць, што ў Ялце нічога не робяць для навядзення парадку на набярэжнай. Напрыклад, у жніўні адсюль прыбралі ўсе кропкі пракату ровараў і электратэхнікі (гіраскутэры, дзіцячыя машынкі), з-за якіх адпачывальнікі хадзілі па галоўнай вуліцы горада, раз-пораз пераскокваючы праз юных кіроўцаў. І нават на месцы гандлёвага комплексу “Ежа”, які загароджваў марскі краявід і быў знесены ў мінулым годзе, насуперак пажаданням былога мэра Андрэя Растэнка, нічога не пабудавалі.

“Вярніце долар па 30”

Гасцініца “Марыіна” — адна з самых старых у Ялце: яе будаўніцтва пачалося ў 1840 годзе. І адна з самых характэрных: тут жылі Чэхаў, Булгакаў, Маякоўскі, Горкі... Першая лінія ад мора, шыкоўны від на набярэжную і ялцінскі порт з маяком.

— Як сезон? Ды не было яго, — безнадзейна махае рукой адміністратар Андрэй. — Пры Украіне гасцініца лічылася фешэнэбельнай, а цяпер мы апусцілі кошты да сярэдніх. Напрыклад, люкс каштаваў $500 і быў увесь час заняты, а цяпер каштуе $300 і стаіць пусты. Ды што люксы! Звычайны нумар з відам на мора — 3100 рублёў, і няма жадаючых! Самы танны нумар на мансардным паверсе — 1050 рублёў. Але людзі кажуць: “Дорага”.

Як і Галіна Сцяпанаўна з прыватнага сектара, Андрэй лічыць сезон-2017 самым правальным за апошнія чатыры гады.

— У 2014-2015-х гадах была такая спецыфіка: масквічы і пецябруржцы прыязджалі ў Ялту, каб купіць тут апартаменты. І спыняліся ў нас на дзень-другі. Гэта значыць, гасцявалі нядоўга, але рэгулярна. Адны з'язджалі, прыязджалі іншыя.

У мінулым годзе забаранілі Турцыю, і сезон таксама атрымаўся нядрэнны — пад 90% загружанасці ў нас было. У гэтым годзе загружанасць — каля паловы. І гэта на самай набярэжнай, ды яшчэ і па дэмпінгавых цэнах.

На думку Андрэя, прычына дрэннага сезона ў тым, што расіяне сталі бяднейшыя.

— Багатыя абзавяліся тут уласнай нерухомасцю; бедныя ў Ялту і не ездзілі; а тыя, у каго быў сярэдні даход, цяпер Крым не цягнуць. Вось глядзі: квіткі з Масквы — 9000 рублёў з чалавека, пражыванне — ну хай 2000 у суткі, на ежу — 1000 рублёў з чалавека ў дзень. На сям'ю з 4 чалавек атрымліваецца 93000 рублёў. Гэта без экскурсій.

— А ці ёсць спосаб нешта памяняць?

— Вярніце долар па 30! — адразае Андрэй. І дадае. — Разумею, што гэта нерэальна.

Істотна зэканоміць на ежы і пражыванні ў Ялце наўрад ці ўдасца. Кілаграм бульбы на мясцовым рынку каштуе 45 рублёў, капусты — ад 35, кілаграм свініны — ад 350 рублёў, хлеб — 18 рублёў. З гэтага можна зрабіць суп з капусты. Такі ж абед у кавярні на набярэжнай будзе каштаваць 600 рублёў. Гэта значыць, эканомія на ежы — 148 рублёў пры ўмове, што замест адпачынку прыйдзецца пастаяць за плітой. Жыллё ў межах 1500 рублёў звычайна знаходзіцца ў кіламетры і больш ад набярэжнай.

Вазіць з Крыма

Традыцыйных пляжных забаў — надзіманых бананаў і водных матацыклаў — на набярэжнай Ялты не знаходжу. Для іх сезон, мабыць, скончыўся.

Як адзін, адмаўляюцца ад зносінаў людзі, якія заклікаюць на “марскія прагулкі”. Дробны бізнес на набярэжнай наогул выглядае закрытым ад старонніх вачэй. На размову не без ваганняў згаджаецца жанчына гадоў сарака, якая прадае экскурсіі.

“Турысты цяпер самастойныя сталі, — кажа яна. — Ім прапануеш, напрыклад, з'ездзіць у Варанцоўскі палац з Ластаўчыным гняздом. 1000 рублёў з чалавека, на аўтобусе, з экскурсаводам. Не. Ідуць самі на аўтавакзал, едуць у палац на маршрутцы, стоячы; аббягаюць парк. Ну эканомяць, вядома. Рублёў чатырыста”.

Прадавец экскурсій працягвае буклет з экскурсіямі для крымчан ў іншыя рэгіёны Расіі. У Адыгею — 12 000 рублёў за 5 начэй, тур “Волжская Венецыя” (Эліста—Астрахань—Растоў-на-Доне) — 21 300 рублёў за 9 начэй. Можна нават на 10 начэй з'ездзіць у Казань і Ніжні Ноўгарад за 30500 рублёў з чалавека.

“Гэта не мы прапануем, гэта ў Севастопалі. Але і мы, напэўна, таксама хутка пераарыентуем на ўнутраных турыстаў. У сэнсе, крымчан вазіць з паўвострава, а не нашых гасцей па Крыме”.

 Сочы. Абураны “Грантай”

 Першым маім знаёмцам ў Сочы аказваецца таксіст. Мурат ловіць мяне на выхадзе з аэрапорта.

“Алімпійскі парк? — перапытвае. — 400 рублёў будзе каштаваць”.

Вырашаю спачатку пачакаць аўтобуса. Адначасова здзіўляюся, што вакол няма бабуль з таблічкамі “Жыллё”. Аўтобус не прыходзіць 10 хвілін, 15, 20. Тэлефаную ў таксі, але ў дыспетчарскай называюць тую ж суму: 400 рублёў. У выніку падыходжу да Мурата.

“Трэба было адразу ехаць. Цяпер горад у заторах стане, — кажа ён і спраўджвае ў з навігатары. — Сапраўды, стаў”.

Мурат аказваецца напаўафіцыйным таксістам: працуе і “на кантору” — гэта значыць, на службу замовы таксі, і на сябе. “Ля аэрапорта звычайна стараюся злавіць чалавека сам, каб камісію не плаціць — 50 рублёў не лішнія”, — кажа ён.

Мы прабіраемся скрозь шчыльны сочынскі затор.

— Гэта з-за турыстаў? — пытаюся.

— Так, турыстаў тут поўна. Вунь Дагестан стаіць (паказвае на машыну спераду), вунь Растоў. Ты сам адкуль?

Даведаўшыся, што я з Крыма і што на паўвостраве з турыстамі праблема, Мурат імгненна ператвараецца ў эксперта.

— А я табе растлумачу, чаму ў Крыме так. Я сам у мінулым годзе там быў. Вось тыя ж таксісты. У вас яны бессаромныя. Дзе гэта бачана, каб людзей з аэрапорта на “Ладзе Гранце” сустракалі? Ты ў Сочы гэтымі днямі хоць аднаго на айчыннай бачыў? Kia, Toyota... какая “Гранта” можа быць? А тарыфы ў нас аднолькавыя.

Прэтэнзій да крымскіх гатэляў у Мурата няма, а ад коштаў на паўвостраве ён не ў захапленні: “Ну як можа быць, каб вінаград каштаваў па 140-150 рублёў? У вас расце, і ў нас расце. Але ў нас 100 рублёў каштуе, а ў вас даражэй”.

Зрэшты, паехаць у Крым яшчэ раз Мурат ўсё-ткі плануе. Калі дабудуюць Керчанскі мост. “Паглядзець, што ў вас там зменіцца”, — кажа.

 “У нас не бывае кепскіх сезонаў”

Чым сапраўды здзіўляе Сочы, дык гэта не таксістамі на іншамарках, а разнастайнасцю варыянтаў жылля. Ля самага Алімпійскага парка можна зняць нумар у элітным гатэлі Radisson за 5500 рублёў, а можна — ложка-месца ў хостэле “Алімп” за 600. Спыняюся на бюджэтным варыянце.

“У вас бронь на адну ноч”, — адміністратар Наталля ўдумліва глядзіць у манітор.

Пытаюся: ці можна падоўжыць? Наталля качае галавой: “На жаль, усё ўжо занята”.

Растлумачыць папулярнасць хостэла бярэцца яго ўладальнік Іван Лунгу. Адначасова кажа, што няправільна робяць крымскія гатэльеры.

“Я зыходжу з таго, што ў бізнесе нельга чакаць ля мора надвор'я. Вы знялі ложка-месца за 600 рублёў, браніравалі загадзя. Але калі б месца не было забраніраванае, то да вечара яго кошт апусціўся б да 500 ці нават да 400 рублёў. Вельмі часта чалавек вырашае, дзе спыніцца, у апошні момант. І тут мы робім яму выгадную прапанову. Тое ж самае з асобнымі нумарамі — у нас ёсць нумар і за 4000, але калі мы бачым, што яго не бяруць, зніжаем кошт. Кошт павінен пастаянна плаваць — у залежнасці ад попыту. А як у Крыме? Калі гатэльер вырашыў, што нумар каштуе 3500 рублёў, то ён гэтую цану не рухае. Няма кліентаў — ну і няма. Можа, заўтра хтосьці возьме за 3500. Гэта няправільна”.

Па словах Лунгу, у Крыме для прыцягнення турыстаў, якія не вызначыліся з гасцініцай, выкарыстоўваюць савецкія метады.

“Са здзіўленнем даведаўся, што гасцініцы супрацоўнічаюць з таксістамі або заказваюць рэкламу на стойках інфармацыі ў аэрапорце. Гэта значыць, да гэтага часу існуюць вось гэтыя фотаальбомы, якія таксісты возяць з сабой і паказваюць гасцям. Прычым часта тое, што паказваюць, рэчаіснасці не адпавядае: гэта значыць, чалавек згаджаецца засяліцца ў нумар з фатаграфіі, а гэтага нумара няма або ён заняты. І гэта ўсё адбываецца ў эпоху агрэгатараў накшталт “Букінга”.

Мы, напрыклад, супрацоўнічаем з шасцю найбуйнейшымі агрэгатарамі. І ў нас напаўняльнасць ў сярэднім на ўзроўні 80% — гэта нядрэнны паказчык”.

Хоць, прызнаецца Іван, дрэнных сезонаў у Краснадарскім краі і не бывае. Нават адкрыццё Турцыі ў гэтым годзе не моцна адбілася на Сочы. “Мінус дзесяць адсоткаў турыстаў максімум”, — кажа ён.

Акрамя фактараў, якія залежаць ад саміх прадпрымальнікаў, Лунгу бачыць і тыя, пра якія павінна клапаціцца дзяржава.

“У нас чысцяць пляжы, а каналізацыя не выходзіць у мора. У Крыме сцёкі часцяком ідуць туды, дзе купаюцца людзі. Акрамя таго, у Сочы добрая інфраструктура пасля Алімпіяды. І людзі прыязджаюць паглядзець у тым ліку на алімпійскія аб'екты. Гэта значыць, без сур'ёзных уліванняў з боку дзяржавы, без нейкіх цікавых праектаў Крым усё роўна не зможа годна канкураваць”.

 “Мы нікому не навязваемся”

 Адпраўляюся ў Алімпійскі парк. На здзіўленне, тут даволі пуста. Большая частка наведвальнікаў — веласіпедысты.

Сапраўдныя чэргі выстройваюцца да кас суседняга з Алімпійскім “Сочы парка”. Гэта парк атракцыёнаў з амерыканскімі горкамі і 60-метровым колам агляду. Уваход платны і даволі дарагі — 1580 рублёў з чалавека, але людзі стаяць да касы па 5-10 хвілін.

“Я ў Саранску не змагу звадзіць дзіця на амерыканскія горкі. У нас іх няма, — тлумачыць жанчына з чаргі. — А ў Амерыку дзеля горак ляцець неяк дорага”.

Знайшоўшы момант, калі чарга знікае, падыходжу да касіра. “У вас заўсёды такі ажыятаж?” — “Пастаянна. Яшчэ столькі ж праз інтэрнэт заказваюць!”.

Іду на набярэжную. Першае ўражанне — тут няма аніматараў. Ужо стоячы па калена ў вадзе, чую знаёмыя матывы: “Запрашаем на марскую прагулку уздоўж узбярэжжа Сочы!”. Ну, думаю, зараз пачнецца ажыятаж, але не: наступная аб'ява - толькі хвілін праз дзесяць. Падыходжу да кіёска, у якім прапануюць “прагулкі”.

— Нешта вы неактыўна гандлюеце.

Прадавец бянтэжыцца: “Ды мы ж нікому не навязваемся. Проста інфармуем”.

— І як вынік?

— Ну, па 4-5 прагулак за дзень бывае. Не скардзімся.

Дзяцінства Ай-Петры

На наступны дзень адпраўляюся на горны курорт Роза Хутар. Ён мае славу элітнага, але “Букінг” прапануе тут тры дзясяткі нумароў да 1500 рублёў. “Ластаўка” да Ружы таксама абыходзіцца ў прымальныя 233 рублі.

Людзей у пасёлку, здаецца, не менш, чым у самім Сочы. Кожны трэці заняты фатаграфаваннем: горы, стылізаваная пад галандскую архітэктура, — ёсць што паздымаць.

Цэны на пад'ёмнікі да горных вяршыняў ад 850 да 2000 рублёў — у залежнасці ад таго, якая вышыня патрэбная і ці ёсць жаданне паглядзець на мясцовы Парк вадаспадаў.

— Зімой тут яшчэ больш людзей? — пытаюся ў мужчыны ля пад'ёмніка.

— Разы ў тры. Але многія застаюцца жыць прама ў горнай Алімпійскай вёсцы. Усё ж такі на лыжах катацца прыязджаюць.

Сяргей (так завуць мужчыну) і сам, аказваецца, любіць горныя лыжы.

— Быў я ў вас у Крыме. Катаўся на Ай-Петры. Але там, вядома, зусім аматарскі ўзровень: пад'ёмнікаў няма, абмежавальнікаў таксама. Дзяцінства.

Амаль усе работнікі турсферы, з якімі я тут пагутарыў, бывалі ў Крыме і вывучалі яго вопыт. Каб паўвостраву хоць неяк падцягнуцца па ліку турыстаў да Кубані, яго бізнесменам прыйдзецца нанесці ў Краснадарскі край нямала візітаў.