Эксперт: “Ёсць людзі, якія не разумеюць, што банк ― не сабес”

Еўрарадыё: Ці давяраюць беларусы банкаўскай сістэме?

Кацярына Смірнова: Гледзячы, пра які момант казаць. Зараз ужо нейкі час прайшоў пасля дзвюх леташніх дэвальвацый, і давер пачаў вяртацца. Пераважная колькасць банкаў цягам крызісу, які, на маю думку, яшчэ не скончыўся, паводзіла сябе карэктна. І да тых, хто зрабіў уклады, і да тых, хто ўзяў крэдыты. У нас усё ж такі краіна, дзе спажыўцоў вельмі паважаюць. Нават ёсць пэўная катэгорыя кліентаў, якія могуць ад банкаў патрабаваць больш, чым належыць. Яны не разумеюць, што банк ― камерцыйная структура, а не сабес. І што ён у такім жа становішчы, як і маса яго спажыўцоў, маса кліентаў. Але ўсё роўна людзі не разумеюць, ідуць са скаргамі ў Нацбанк, у Дзяржкантроль… А гэтыя органы маюць магчымасць уплываць на банкі. Атрымліваецца такое ўзаемапранікненне.

Еўрарадыё: Давайце абмяркуем устойлівасць беларускіх банкаў.

Кацярына Смірнова: Пытанне ўстойлівасці і даверу абмяжоўваюцца рызыкамі нашай краіны. Якім бы ні быў банк… Цяпер у банкаўскай сферы модна падкрэсліваць, што той банк ― “з аўстрыйскім капіталам”, той ― “з еўрапейскім капіталам”. Так, гэта ўсё праўда. Але ў рэаліях нашай краіны які б ні быў у банку капітал, перакрочыць праз гэтыя рызыкі немагчыма.

Еўрарадыё: То бок, давер ужо ёсць, але ёсць і насцярожанасць. І ад яе нікуды не падзецца папросту таму, што мы жывем у краіне, дзе цягам года магчымыя дзве дэвальвацыі?

Кацярына Смірнова: Сітуацыя на валютным рынку вельмі валатыльная [мае тэндэнцыю да зменлівасці. ― Еўрарадыё]. І тое, што цяпер банкі прадпрымаюць па працэнтных стаўках, ― гэта, зразумела, не ад добрага жыцця. Ёсць частка насельніцтва (і не толькі беларусаў, але і расіян), якія спекулявалі на высокіх стаўках. І сёння яны ёсць ― гэтыя рызыкоўныя ўкладчыкі, якія прыйдуць, пакладуць і заробяць грошы, і вымуць іх пасля. Гэта нармальная сітуацыя, гэта рынак.

Калі прыйдзе Сорас…

Еўрарадыё: Ці гуляюць нашы банкі на біржы? І ці ёсць увогуле у іх цяпер такая магчымасць?

Кацярына Смірнова: Я сказала б, што на біржы ідзе гульня па вельмі жорсткіх правілах, якія вызначае літаральна пара ключавых гульцоў. І што адзін з іх ― Нацбанк, сумневаў няма. Я, напрыклад, памятаю, як летась, падчас вялікай валатыльнасці курса на біржу прыходзіла вельмі шмат заявак, каб стрымліваць курс, каб ён быў хаця б больш-менш прагназуемым. Частка заявак адхілялася, частка даходзіла да біржы, і попыт з прапановай па валюце ўраўнаважваліся. Рынак у нас невялікі, яго лёгка рэгуляваць, таму няма ніякай праблемы і ў тым, каб рабіць гэта цяпер. Тое, што мы бачым: Нацбанк не хоча даваць камерцыйным банкам беларускія рублі ― і знутры з гэтым нічога нельга зрабіць. Іншае пытанне ― наколькі на наш рынак можна ўплываць звонку…

Еўрарадыё: Замежны капітал можна “уліць” на наш валютны рынак праз адзін з беларускіх банкаў?

Кацярына Смірнова: У нас дастаткова, напрыклад, расійскіх банкаў. Але рэгулятар назірае за гэтым, ён разумее небяспеку. Нацбанк выступае за тое, каб расійскі капітал у нашых банках паступова разбаўляўся нейкім іншым, у тым ліку і беларускім.

Еўрарадыё: Дык, усё ж такі, можа, напрыклад, Джордж Сорас знянацку прыйсці і абваліць валютны рынак, як ён гэта калісьці рабіў у рамантычныя 1980-я?

Кацярына Смірнова: Пытанне складанае. Фінансавы рынак ― гэта псіхалагічны рынак, яму заўжды пагражаюць спекуляцыі, экспансіі і г.д. Калі хто-небудзь захоча што-небудзь зрабіць ― праблемы магчымыя і на нашым рынку, мы нічым не ўнікальныя. Але іншае пытанне: навошта гэта каму трэба?

Еўрарадыё: Матывы могуць быць розныя, ад палітычных да чыста камерцыйных. Як думаеце, колькі грошай трэба?

Кацярына Смірнова: Якую суму біржа можа пераварыць? Для разумення, дастаткова параўнаць капітал шасці нашых сістэмаўтваральных банкаў з капіталам расійскай банкаўскай сістэмы. Яны адрозніваюцца на некалькі парадкаў! Адсюль выснова: пры сваёй адкрытасці нашая маламоцная сістэма падвержаная ўздзеянням звонку. Калі ўзнікае патрэба на фінансавым рынку ў тым ці іншым руху курсаў, такія ўздзеянні могуць быць. Патрэбны толькі буйны капітал.

Еўрарадыё: У Расіі такі капітал ёсць?

Кацярына Смірнова: Так.

Еўрарадыё: А ў Беларусі няма гульцоў, якім былі б выгадныя такія гульні?

Кацярына Смірнова: Я пакуль што іх не бачу.

“Банк ― гэта, усё ж такі, не вінныя сутарэнні, грошы ― не бутэлька віна”

Еўрарадыё: Наколькі камерцыйныя банкі дапамагалі Нацбанку змагацца з крызісам? Яны былі саюзнікамі, ці ўсё ж, хутчэй, імкнуліся дасягнуць уласных мэтаў?

Кацярына Смірнова: Наша банкаўская сістэма ― вельмі кампактная. Нават занадта кампактная. Таму быць у ёй нечым ворагам проста немагчыма. Варожыя паводзіны любога з гульцоў ― не важна, рэгулятар гэта будзе ці камерцыйны банк, вялікі ці дробны ― пацягнуць вельмі сур’ёзныя наступствы для ўсёй сістэмы. Таму, наколькі мы назіраем, банкі вельмі ўважліва ставяцца да рэкамендацый рэгулятара. Калі гэта нейкія рэкамендацыі па стаўках ― банкі іх выконвалі. Таму я б сказала, што яны ўсё ж саюзнікі.

Еўрарадыё: То бок, нашы банкі папросту не могуць сабе дазволіць не кіравацца рэгуляцыямі Нацбанка?

Кацярына Смірнова: Мяркую, так!

Еўрарадыё: А наколькі Нацбанк з’яўляецца саюзнікам камерцыйных банкаў? Эксперты цяпер шмат кажуць пра тое, што рэгулятар справакаваў крызіс ліквіднасці беларускага рубля. А недахоп рублёў і высокія стаўкі па крэдытах овернайт на міжбанкаўскім рынку ствараюць нязручныя ўмовы для камерцыйных банкаў.

Кацярына Смірнова: Вялікую частку бізнесу банка ― кожнага банка ― складае крэдытаванне прадпрыемстваў. Давайце паглядзім на стаўкі, якія былі цягам гэтага года. Рублёвы крэдыт для бізнесу каштаваў ад стаўкі рэфінансавання і вышэй, а стаўка рэфінансавання ў нас даўно ўжо не была ніжэйшай за 30%. А па валюце ― ад 12%. Вось і ўвесь расклад! Ці патрэбныя бізнесу такія дарагія крэдыты ў рублях? Практыка паказала, што, звычайна, не. Таму банкі вымушаныя былі прапаноўваць прадпрыемствам крэдыты ў валюце. І шмат якія кампаніі, нават такія, якія не мелі валютнай выручкі, бралі крэдыты менавіта ў валюце. А ў крэдытным партфелі шмат якіх банкаў, адпаведна, утварыўся вялікі перакос у бок валюты. У некага гэта 50%, у іншых ― 80%, а ў некаторых ― да 90%.

Еўрарадыё: То бок, даваць крэдыты ў валюце было неабходнай умовай вядзення бізнесу ў той час?

Кацярына Смірнова: Банк ― гэта, усё ж такі, не вінныя сутарэнні. Нельга туды ўзяць грошы як бутэльку з віном, паставіць на 50 гадоў, а пасля атрымаць прыбытак. Грошы мусяць працаваць, а банкаўскі бізнэс ― увесь час рухацца. У тых умовах, якія ў нас ёсць ― добрыя яны ці дрэнныя ― ён проста выварочваецца, каб атрымліваць прыбытак і працаваць далей.

Еўрарадыё: У банкаў па-ранейшаму не хапае рублёў. Чым гэта пагражае сістэме?

Кацярына Смірнова: На рынку падскочылі стаўкі па дэпазітах. Як для фізічных асобаў, так і для юрыдычных. Калі ў перспектыве вясны-лета стаўкі па дэпазітах для юрыдычных асобаў былі вельмі нізкія і практычна не давалі зарабіць, дык зараз тыя, у каго ёсць свабодныя грошы, могуць добра зарабіць. Што да сітуацыі па крэдытаванні ― яна неадназначная. Пакуль што банкі працягваюць крэдытаваць насельніцтва. Напрыклад, па экспрэс-крэдытах узровень ставак ― 70-80%. Маржа паміж гэтымі адсоткамі і нават 45% па дэпазітах на міжбанку дастатковая, каб працаваць, і працаваць добра. А вось што тычыцца крэдытавання бізнесу ў рублях… Тут можна казаць пра часовае прасяданне рынку, прычым, пакуль незразумела, на які час. Удзельнікі рынку спыніліся і думаюць. І ў мяне ёсць факты, калі кампаніі самі адмаўляліся крэдытавацца, хаця і планавалі. Ці банкі прапанавалі ім такія ўмовы, на якіх яны не гатовыя пазычыць грошы.

Узяў у банка крэдыт ― не аддавай яго? У нас такога няма!

Еўрарадыё: Наколькі сумленныя ў дачыненні да банкаў беларусы? Ці павялічваецца апошнім часам колькасць “праблемных” крэдытаў?

Кацярына Смірнова: Складанасць гэтага пытання ў тым, наколькі трывалы беларускі бізнес. Наколькі яго хопіць, каб далей і далей працаваць у такіх няпростых умовах. І гэта не да банкаўскай сістэмы пытанне… Банкі маюць магчымасць утрымаць узровень праблемных пазыкаў за кошт працы з кліентамі, ці за кошт рэзерваў.

Еўрарадыё: З імклівым ростам праблемнай пазыкі сутыкнуліся ў час крызісу ўкраінскія банкі. Чаму нашаму банкаўскаму сектару гэтая праблема не пагражае? Банкі ў нас мацнейшыя? Людзі іншыя?

Кацярына Смірнова: І так, і так. Па-першае, украінскіх банкаў нашмат больш, і рэгуляцыя рынку там адбываецца ў прынцыпова іншых умовах. У нас рынак вельмі кампактны, і, напрыклад, ніводнаму гульцу ў крызіс легчы не далі. Ну, а людзі… У нас усё ж такі не культывуецца ў грамадстве такая пазіцыя: “Узяў у банка крэдыт ― не аддавай яго!” А ва Украіне такое ёсць, і гэта масава. Я была не так даўно ў Кіеве. Па ўсім горадзе рэкламныя шчыты: “Калі ты банкрут ― мы за невялікія грошы правядзем працэдуру банкруцтва, у цябе не будзе ніякіх праблем”. І банкі нічога з гэтым не могуць зрабіць. Так што ― і так, і так.