5 гадоў у ЕАЭС: што набыла і страціла Арменія

У 2015 годзе Арменія далучылася да ЕАЭС — эканамічнага саюза, створанага па ініцыятыве Расіі. Гэта было палітычнае рашэнне, якога ўлады Арменіі не маглі пазбегнуць. Такім чынам, абмяркоўваць, што было б з эканомікай Арменіі, калі б яна не ўступіла ў ЕАЭС, не мае сэнсу, піша JAMnews. Аднак праз пяць гадоў можна падвесці вынікі — што выйграла і што страціла краіна ад уступлення ў ЕАЭС.

Перадгісторыя

Рашэнне Арменіі ўступіць у Еўразійскі эканамічны саюз было прынята паспешна і нечакана для жыхароў краіны. Краіна была на парозе падпісання пагаднення аб асацыяцыі з Еўрасаюзам. Аднак 3 верасня 2013 года ў той час прэзідэнт Арменіі Серж Саргсян абвясціў пра намер інтэгравацца ў Еўразійскую эканамічную зону. І пагадненне аб асацыяцыі з Еўрасаюзам, па якім вяліся перамовы тры з паловай гады, не было падпісана. Улады, якія да гэтага сцвярджалі, што ўступленне ў Еўразійскі эканамічны саюз немэтазгоднае з-за адсутнасці агульнай мяжы, раптам прыйшлі да процілеглай высновы.

ЕАЭС — міжнародная арганізацыя эканамічнай інтэграцыі. Яна прадугледжвае свабоднае перамяшчэнне працоўнай сілы, тавараў, паслуг і капіталу паміж краінамі-сябрамі. У саюз пад фактычным лідарствам Расіі ўваходзяць Беларусь, Казахстан і Кыргызстан. 2 студзеня 2015 года ўступіла ў сілу пагадненне, згодна з якім Арменія стала паўнавартасным сябрам ЕАЭС.

Паварот быў няпросты для рэпутацыі краіны, але зразумелы ўсім, у тым ліку еўрапейцам. Расія — стратэгічны партнёр Арменіі, і адмова ад яе прапановы магла прывесці да цяжкіх наступстваў, у першую чаргу палітычных.

Унутранай аўдыторыі аб'яўлялі, што ідуць на гэты крок для актывізацыі эканомікі. Прыводзіўся фактар ​​доступу да рынку краін ЕАЭС са 170-мільённым насельніцтвам. Хоць гэты рынак і раней не быў закрыты для Арменіі.

Дарэчы, кіраўнік цяперашняга "рэвалюцыйнага" ўрада Нікол Пашынян быў супраць уступлення Арменіі ў гэтую структуру, пакуль быў апазіцыянерам. Вясной 2018 года, пасля прыходу да ўлады, Пашынян змяніў сваё меркаванне. Цяпер ён часта кажа пра станоўчы ўплыў саюза на эканоміку краіны.

У чым мела патрэбу Арменія, што ёй прапанавалі

Асноўная прапанова ЕАЭС — узаемавыгадны гандаль па спрошчанай схеме — не выклікала асаблівага натхнення ў экспертных колах. Гандаль — прамежкавае звяно для развіцця эканомікі. У той час як Арменія мела патрэбу ў вырашэнні фундаментальных праблем. І Еўрасаюз збіраўся аказаць дапамогу менавіта з гэтага пункту гледжання. У прыватнасці, у вырашэнні макраэканамічных праблем, у станаўленні галін, якія маюць экспартны патэнцыял.

Да таго ж у 2015 годзе краіне трэба было вырашаць і элементарныя задачы — рамонт дарог, мадэрнізацыя сетак арашэння, набыццё сучасных проціградавых установак. Але для гэтага патрабаваліся ўкладанні, якія абяцаў Еўрасаюз у выпадку падпісання пагаднення аб асацыяцыі.

За час супрацоўніцтва з ЕАЭС істотных змен у эканоміцы краіны не адбылося — ні ў адным з гэтых напрамкаў, але павялічыўся аб'ём вытворчасці і экспарту з краіны. Дарэчы, для выхаду на еўрапейскі рынак армянскім таварам трэба было адпавядаць пэўным патрабаванням, якіх і цяпер дасягнулі нямногія мясцовыя кампаніі. Так што ў кароткатэрміновай перспектыве рэальней было заваяваць месца на рынку ЕАЭС.

Ці ёсць прагрэс у эканоміцы?

Меркаванні пра гэта разыходзяцца. Звычайныя грамадзяне не заўважаюць адчувальных перамен. Улады сцвярджаюць, што прагрэс відавочны. На сваёй апошняй прэс-канферэнцыі ў студзені 2020 года прэм'ер-міністр сярод дасягненняў краіны адзначыў:

"Па звестках трох кварталаў 2019 года, рост ВУП у Арменіі склаў прыкладна 7,5 працэнта, што на 1,6 працэнтнага пункта перасягае адпаведны паказчык 2017 года і на 1,3 працэнтнага пункта — паказчык 2018 года. Па звестках трох кварталаў [2019 года], Арменія па тэмпах эканамічнага росту займае першае месца сярод краін Еўразійскага эканамічнага саюза і краін СНД, а паводле ацэнак Міжнароднага валютнага фонду — і ў еўрапейскім рэгіёне".

Дасягненні, зафіксаваныя ў рамках ЕАЭС

У гэтым спісе на першым месцы рост паказчыкаў тавараабароту. У першы год супрацоўніцтва доля Арменіі ва ўзаемным гандлі была самай маленькай сярод краін аб'яднання. За гэтыя пяць гадоў экспарт у краіны ЕАЭС вырас больш чым удвая і Арменія па сваіх паказчыках абышла Кыргызстан.

Гандлёвы бум супрацоўніцтва з ЕАЭС прыйшоўся на 2018 год — Арменія экспартавала і імпартавала тавараў прыкладна на два мільярды долараў. Вынік звестак за 2019 год яшчэ не падведзены, але, па папярэдняй ацэнцы, тавараабарот перасягне два мільярды долараў.

На рынак ЕАЭС Арменія экспартуе алкагольныя і безалкагольныя напоі, цыгарэты, тэкстыльную прадукцыю, кансервы, свежую садавіну і агародніну, прадукты жывёльнага паходжання, медыцынскія, музычныя, гадзіннікавыя і іншыя механізмы. Дарэчы, армянскі бок сёлета прапанаваў, каб кожная краіна ў рамках саюза ўзяла на сябе пэўную сферу і прасоўвала яе. Арменія бярэцца за фарміраванне адзінага ювелірнага брэнда ЕАЭС, бо мае досвед і поспехі ў гэтай сферы. Акрамя таго, Арменія асаблівую ўвагу аддае высокім тэхналогіям, толькі ў 2018 годзе ў гэтай сферы рост склаў 33 працэнты.

Прадпрымальнік — пра гандаль 

Выканаўчы дырэктар харчовага камбіната "Арарат" Армен Тарвердзян ужо 10 гадоў займаецца перапрацоўкай сельскагаспадарчай прадукцыі.

Камбінат вырабляе натуральныя сокі, кансервы з садавіны і агародніны, травяную гарбату. Асноўны рынак рэалізацыі — ЕАЭС. Невялікі аб'ём прадукцыі вывозіцца ў Германію і Францыю. Прадпрымальнік запэўнівае, што на тэрыторыі ЕАЭС працэс гандлю максімальна аблегчаны:

"Працэс дэкларавання тавараў, якія экспартуюцца з Арменіі, спрасціўся ў некалькі разоў. Няма як такой растаможкі пры экспарце тавараў з краін ЕАЭС у Арменію. Не трэба рыхтаваць дакументы, няма працэсу сертыфікацыі — адразу атрымліваеш тавар".

Мытныя льготы даюцца не толькі таварам, вырабленым у Арменіі, але і тым, якія экспартуюцца транзітам праз Арменію. Гэта значыць, Арменія можа стаць мостам для паставак тавараў з іншых краін у ЕАЭС. У прыватнасці, гаворка ідзе пра Іран. А ЕАЭС ужо падпісаў дамову аб стварэнні зоны свабоднага гандлю з Іранам — па выніках перамоў, якія вяла Арменія.

Дзякуючы гэтаму пагадненню іранскія тавары будуць паступаць у краіны ЕАЭС па больш нізкай цане.

Далучыўшыся да ЕАЭС, Арменія аўтаматычна стала сябрам Мытнага саюза гэтай арганізацыі. У 2015 годзе было вырашана зраўнаваць пошліны ва ўсіх краінах Еўразійскага эканамічнага саюза. Канчатковая мэта гэтага працэсу — фарміраванне адзінага рынку, што павінна даць унутры саюза перавагу таварам краін, якія ўваходзяць у яго.

Больш за ўсё падаражэюць аўтамабілі, якія імпартуюцца з трэціх краін. Іх растаможка падскочыла ў цане ў некалькі разоў. Тым не менш эксперты не чакаюць, што ўсе жыхары Арменіі цяпер аддадуць перавагу расійскай "Ладзе" перад нямецкімі BMW. Думаюць, што цана — не адзіны і не вырашальны аргумент пры куплі аўтамабіля.

У цэлым патэнцыйнае ўздзеянне павышэння мытных тарыфаў на інфляцыю ацэньваецца ў 0,5 працэнта. Эканамісты кажуць, што гэта не вельмі моцна ўдарыць па кішэні жыхароў краіны, бо ў іх будзе магчымасць выбару паміж таварамі з ЕАЭС, мясцовымі і з іншых краін. Да таго ж з 2020 года ў Арменіі на пяць працэнтаў знізіўся падаходны падатак, павысілася мінімальная заработная плата, а таксама месячны даход пэўных сацыяльных груп, што павінна змякчыць наступствы падаражэння.

Самая вялікая праблема

Больш за ўсё армянскіх прадпрымальнікаў напружвае перавозка грузаў у Расію. Чыгуначных зносін няма — як вынік неўрэгуляванага грузінска-абхазскага канфлікту. Аўтамабільная дарога — адна, праз Грузію.

На расійскім кантрольна-прапускным пункце каля сяла Верхні Ларс армянскія грузавыя машыны часта падоўгу прастойваюць у чэргах. Дарога вузкая, зімой яе завальвае снегам, у іншыя поры года яна закрываецца з-за каменяпадаў.

"Трэба стварыць магчымасці для перавозкі грузаў праз Абхазію. У гэтым пытанні неабходны чатырохбаковыя перамовы паміж Арменіяй, Расіяй, Грузіяй і Абхазіяй. Голас Абхазіі важны ў гэтым пытанні, нягледзячы на ​​ўплыў Расіі", — лічыць прадпрымальнік Армен Тарвердзян.

Аднак эксперты ўпэўненыя — улічваючы палітычную сітуацыю ў рэгіёне, спадзявацца на транзітную дарогу праз Абхазію ў найбліжэйшы час не варта. Таму гавораць пра стварэнне асобнай паласы на дарозе праз Верхні Ларс, прапанаванне армянскім перавозчыкам пераваг як прадстаўнікам краіны, якая ёсць сябрам саюза.

"Нашы аўтамабілі праходзяць праз той жа прапускны пункт і па той жа дарозе, што і грузінскія, турэцкія аўтамабілі. Паміж краінамі, якія ўваходзяць у адзін эканамічны саюз, не можа быць такіх адносін", — лічыць эканаміст Айказ Фанян.

Меркаванні экспертаў

Непрымальна, што супрацоўніцтва з краінамі саюза абмяжоўваецца гандлем, лічаць эксперты. У той жа час яны не раяць армянскім прадпрымальнікам зацыклівацца на рынку ЕАЭС.

"ЕАЭС — штучная структура, якая сфарміравана вакол Расіі. Сувязі паміж краінамі-сябрамі не ўзаемныя, а праходзяць праз Расію. Амаль для ўсіх краін уступленне ў саюз было абумоўлена фактарам Расіі. І калі аднойчы Расія вырашыць, што мы не павінны экспартаваць сваю прадукцыю, нашым вытворцам будзе вельмі складана знайсці альтэрнатыву, паколькі немагчыма выйсці на рынкі краін ЕС або арабскага заліва з таварамі з нізкай канкурэнтаздольнасцю", — кажа Айказ Фанян.

Ацэнкі эканаміста Гранта Мікаеляна аптымістычнейшыя:

"Мае разлікі паказваюць, што дзякуючы ЕАЭС мы маем дадатковыя 1,25 працэнта эканамічнага росту за кошт вытворчасці. Калі гэты тэмп захаваецца і падвысіцца, год ад году гэты рост стане больш адчувальны".

Паводле яго слоў, дзякуючы супрацоўніцтву з ЕАЭС Арменія мадэрнізавала вытворчасць абутку і адзення. Попыт у краінах саюза дапамог гэтым таварам стаць канкурэнтаздольнымі і на армянскім рынку. Кажучы пра плюсы ўступлення ў ЕАЭС, эксперт нагадвае, што пасля 2014 года не было адчувальнага падаражэння газу, а грамадзяне Арменіі могуць свабодна жыць і працаваць на тэрыторыі Расіі:

"Няясна, як бы развіваліся падзеі, калі б Арменія адмовілася ад уступлення ў саюз".

Калі б з краін ЕАЭС у Арменію сталі паступаць інвестыцыі, Грант Мікаелян мог бы назваць супрацоўніцтва такім, якое адбылося:

"Прамыя замежныя інвестыцыі ў эканоміку Арменіі з Захаду скараціліся, у тым ліку з-за ўступлення Арменіі ў ЕАЭС. Але за гэтыя гады з ЕАЭС у Арменію інвестыцый не паступала".

У цэлым аналітыкі чакаюць укаранення новых напрамкаў эканамічнага супрацоўніцтва ўнутры Еўразійскай саюза. Калі развіцця не будзе, яны прагназуюць "скачок" праз мяжу, пабудаваную саюзам, — у пошуку новых эканамічных партнёраў.

Пры падтрымцы "Медиасети"