5 найбольш верагодных сцэнарыяў змянення Канстытуцыі

7 кастрычніка кіраўнік краіны Аляксандр Лукашэнка паведаміў, што Беларусь саспела да зменаў у Канстытуцыі. Для іх распрацоўкі, маўляў, ужо гатовыя склікаць савет "мудрацоў". Пакуль не вядома, калі адбудуцца змены (нібыта, яны будуць уведзеныя праз рэферэндум). А таксама, хто будзе анансаванымі кіраўніком краіны "мудрацамі". Таму Еўрарадыё знайшло сваіх ― палітолагаў Дзяніса Мельянцова і Андрэя Казакевіча, а таксама былога суддзю Канстытуцыйнага суда Міхаіла Пастухова.

Варыянт 1 ― пераход да парламенцкай рэспублікі (выбараў прэзідэнта не народам, а парламентам).

"Калі сапраўды нашы ўлады збіраюцца гуляцца ў суверэнную дэмакратыю на расійскі манер, каб прадэманстраваць, што ёсць і парламент, і партыйная сістэма, то магчымыя змены ў бок не прэзідэнцкай рэспублікі, а прэзідэнцка-парламенцкай", ― кажа палітолаг Дзяніс Мельянцоў. Пры гэтым эксперт дадае, што парламенцкая рэспубліка яшчэ не значыць ― больш дэмакратычная. У Беларусі куды больш важна, як сістэма дзейнічае ў рэальнасці, а не тое, як яна апісаная на паперы ў Канстытуцыі.

Пра тое, што мы можам перайсці да парламенцкай рэспублікі, кажа і былы суддзя Канстытуцыйнага суда Міхаіл Пастухоў. Ён спасылаецца на нядаўні вопыт Арменіі.

"Магчымы так званы армянскі варыянт. У снежні 2015 года ў Арменіі прайшоў канстытуцыйны рэферэндум, які зацвердзіў пераход да выбараў прэзідэнта дэпутатамі парламента", ― расказвае Міхаіл Пастухоў.

Варыянт 2 ― змены ў выбарчай сістэме.

Гэта дапускаюць усе тры апытаныя эксперты. Гаворка ідзе пра магчымасць выбараў у парламент па партыйных спісах. То бок, калі галасуеш не за канкрэтнага чалавека, а за партыю. А партыя ўжо вырашае, каго накіраваць у парламент (калі набярэ дастатковую колькасць галасоў, вядома). Тэарэтычна, для укаранення такой сістэмы Канстытуцыю мяняць не трэба ― дастаткова змяніць выбарчае заканадаўства. Аднак калі пераходзіць да парламенцкай рэспублікі (як апісана пунктам вышэй), то варта прапісваць змены адразу ў асноўным законе краіны.

Варыянт 3 ― адмена смяротнага пакарання.

"Кіраўнік дзяржавы спасылаўся, што так вырашыў народ на рэферэндуме 1996 года. Таму можна яшчэ раз прапанаваць з абавязковым вынікам выказаць свае думкі на гэты конт. Гэтага патрабуе і грамадства, і Еўропа", ― мяркуе Міхаіл Пастухоў. Такі варыянт пераменаў таксама выглядае цалкам верагодным. Зноў жа, і рэферэндум патрэбны ― усё сходзіцца. З іншага боку, для пазітыўнай рэакцыі грамадства і Захаду адмяняць смяротнае пакаранне ў Канстытуцыі зусім не трэба ― дастаткова ўвесці мараторый. Зрабіць гэта можна за лічаныя дні без дарагіх рэферэндумаў, адным указам кіраўніка краіны.

Варыянт 4 ― касметычная карэкцыя (адмова ад згадак пра гаспадарчыя суды).

"У нас ужо гады тры ці чатыры скасаваная сістэма гаспадарчых судоў. А ў Канстытуцыі яшчэ застаецца Вышэйшы гаспадарчы суд, напрыклад. Гэта відавочнае парушэнне, яго трэба неяк зняць", ― кажа Міхаіл Пастухоў.

Гэта насамрэч так ― у Канстытуцыі мы маем Вышэйшы гаспадарчы суд, а на практыцы ― не. Так што, перапісаць тэкст асноўнага закона трэба. З іншага боку, навошта для такога дробнага пытання склікаць савет "мудрацоў" і праводзіць рэферэндум? Відаць, улады ўсё ж задумалі нешта больш сур'ёзнае.

Варыянт 5 ― ліквідацыя Савета рэспублікі.

"Мы маем праблему з Вышэйшай палатай парламента. Яна шмат па якіх параметрах нефункцыянальная, альбо увогуле лішняя. І яе можна ўвогуле прыбіраць. Хаця здавалася, ніякіх дыскусій на гэты конт не вялося. Але пераразмеркаванне абавязкаў выглядала б лагічным", ― кажа палітолаг Андрэй Казакевіч.

На думку эксперта, падзел парламента на дзве часткі быў зроблены з вялікай доляй перастрахоўкі ад злосных апазіцыянераў. У страха вочы вялікія і апазіцыя ў 90-ыя была іншай. Цяпер жарсці супакоіліся, таму можна вярнуць больш простую парламенцкую сістэму, адмяніць Савет Рэспублікі, альбо аб'яднаць яго з Палатай прадстаўнікоў.

"Некаторыя палажэнні Канстытуцыі былі прапісаныя, каб перастрахавацца. Ад перамогі апазіцыянераў на выбарах у парламент. Прычым, не на палову мандатаў, а на 70-80%. І з прадстаўніцтвам у Верхняй палаце. Гэта такія рэчы, якія з'яўляюцца нерэалістычнымі і нерэальнымі", ― мяркуе Казакевіч.

Вось такія варыянты. Усе эксперты сыходзяцца над тым, што кіраўнік краіны не мог ўзяць і "проста ляпнуць" пра змены у Канстытуцыі. Публічнае выказванне Лукашэнкі на гэты конт сведчыць ― рашэнне ўжо прынятае і адносна хутка мы даведаемся, якое менавіта.