"Дэпорт ту Ірак?": рэпартаж з лагістычнага цэнтра на мяжы

18 лістапада. Чароды людзей цягнуцца па пустой туманнай дарозе ад КПП "Брузгі" ў бок Гродна. Павязкі хаваюць твары, у руках вялікія пакеты, побач дзеці. Холадна.

Іракскія ўцекачы, якія прачакалі блізу двух месяцаў пуцёўкі ў Германію, брыдуць у памежны лагістычны цэнтр, які мясцовыя чыноўнікі адкрылі для іх два дні таму. Дарэчы, Баварыя была б гатовая прыняць гэтых людзей, але міжнародныя працэдуры занадта складаныя, каб усё адбылося па пстрычцы чыіхсьці пальцаў. Польшча і ЕС не далі калідор.

На ўваходзе ў велізарнае памяшканне з высокімі столямі гарой ляжаць матрацы. Людзі расхопліваюць іх — выратаванне пасля ночы, праведзенай на бетоне. Напярэдадні ўцекачы кінулі свой лагер і накіраваліся проста да мяжы, дзе начавалі на халоднай дарозе. Пад кожную сям'ю або групу таварышаў адведзены адзін грузавы адсек. 

Пад наглядам памежнікаў памяшканне паступова запаўняецца людзьмі. Такое адчуванне, што чарга ніколі не скончыцца. "Дэпорт ту Ірак?" — пытаецца кожны другі чалавек, а потым: "Ду ю хэв э смоўкі?" Гэта азначае, што хочацца курыць.

Цыгарэты тут — самая галоўная валюта, у людзей ёсць грошы — долары, еўра, рублі, але ніхто не выпусціць іх у краму.

"Вось, вазьмі грошы і купі, калі ласка, чатыры пачкі "Уінстана", калі ты купіш за свае, я не вазьму цыгарэты", — просіць карэспандэнта "Новой газеты", які прыехаў у лагістычны цэнтр на беларуска-польскай мяжы, малады чалавек з бародкай і ў смешнай шапачцы з вушамі.

Змёрзлыя ўцекачы паступова ўладкоўваюцца ў іх новым доме. Мамы пачынаюць карміць і адаграваць сваіх дзяцей, маладыя лічаць пакінутыя грошы, шукаюць тытунь, назапашаны ад цыгарэт на дне кішэняў, каб зрабіць самакрутку, хтосьці цыруе шкарпэткі, а хтосьці проста ляжыць, не разумеючы, што адбываецца. У кожным другім адсеку чуваць моцны кашаль. Пасля месяца, праведзенага ў лесе, у многіх бранхіт, ну і газ, пушчаны з польскага боку, адбіваецца на здароўі.

Праз гадзіну падвозяць гуманітарку — рэчы, сабраныя Чырвоным Крыжам у Гродне. Зборы адкрываліся пры каталіцкіх парафіях і ў школах. Натоўп налятае, стаіць крык, памежнікі ледзь-ледзь стрымліваюць націск. Чутны плач, але такое адчуванне, што гэтыя людзі гатовыя ісці да канца і зваротнага шляху для іх няма. Бабуля паказвае голыя ступні — ёй не хапіла абутку, а вакол бегаюць дзеці і гуляюць з чым трапіцца — пустыя скрынкі ад гуманітаркі, дзесьці знайшоўся мячык.

Вячэрняя раздача ежы ператвараецца ў агонію. Ашалелыя галодныя людзі спрабуюць без чаргі прарвацца да палаткі з кашай і гарбатай. Праз некалькі гадзін усё сціхае, як пасля бітвы. Людзі настолькі стаміліся, што засынаюць як забітыя. Сёння ў гаражы знайшлі прытулак 2000 чалавек.

Амін — як і большасць бежанцаў у гэтай хвалі, малады чалавек паехаў у Беларусь адзін. Амін кажа на ламанай англійскай — губляць яму не было чаго. Працаваў аўтамеханікам. Жылля свайго не было — проста сказаў працадаўцу, што з'язджае, і ўсё. Бацькі памерлі яшчэ некалькі гадоў таму. Амін кажа, што таксама паслухаў парады сваіх сяброў. Гэта было калектыўнае рашэнне з'ехаць.

Кадзіру 18 гадоў. Вырашыў з'ехаць з Ірака адразу пасля школы, марыць паступіць ва ўнівер у Германіі і вучыцца на лекара. На падарожжа Кадзіра яго сям'я збірала па знаёмых грошы — каля 3 тысяч еўра. У турфірме, праз якую была аформлена паездка, яму ніхто не казаў пра гарантыі пападання ў Германію, ён сам думаў, што ўсё будзе не так сурова, спадзяваўся на лепшае.

Алі, 22 гады. На радзіме працаваў шафёрам, хоць скончыў юрыдычны ўніверсітэт. На ламанай англійскай тлумачыць, што гэта несумленна. Кажа, што ў Іраку няма перспектыў і будучыні, дзеля якіх ён вучыўся. У Германіі пражывае дзядзька Алі, які параіў яму адправіцца ў гэта падарожжа. Хлопец не шкадуе ні аб чым, ён упэўнены, што яго дэпартуюць, але ён хаця б паспрабаваў.

Усман. Малады мужчына сціскае ў руках талерку з кашай і кавалкам хлеба. За апошні месяц яму не даводзілася ёсці ў памяшканні. Ён напалоханы і спачатку не жадае кантактаваць, у гэтым падарожжы ён адзін і можа разлічваць толькі на сябе. Спрабуем зразумець адзін аднаго на мове жэстаў. Усман паказвае рукой у бок мяжы і прапускнога пункта і ківае галавой, а потым пытаецца: "Сэр, хэлп гоў джэрмані?" Паказвае грошы ў кішэні, маўляў, калі што, зможа заплаціць за дапамогу.

Махамед, 61 год. У Беларусь адправіўся разам з сям'ёй. У мужчыны рак крыві, і лекары сказалі, што ён можа вылечыцца толькі ў Еўропе з дапамогай трансплантацыі. Як і многія іншыя людзі з падобнымі гісторыямі, мужчына кажа, што страціў медыцынскія карткі ў лесе на мяжы, а частка з іх згарэла ў вогнішчы.

Карым камунікуе па тэлефоне з сябрамі з Мінска — таксама бежанцамі, у іх нешта накшталт агульнага чата, дзе ўсе абменьваюцца галасавымі з нагоды сітуацыі на мяжы. Мужчына чакаў некалькі гадзін, каб зарадзіць свой тэлефон — у лагеры чарга да разетак. Уцекачы просяць журналістаў зараджаць паўэрбэнкі. Карым кажа, што баіцца дэпартацыі назад, што на радзіме яго чакаюць вялікія праблемы з мафіяй.

Махамед, 18 гадоў, з маці і двума сёстрамі. У Іраку сям'ю пераследавала мафія, якой яны адмовіліся плаціць за крышаванне сваёй крамы. Пеня была занадта высокай, яны хутка ўсё прадалі, уключаючы кватэру, і з'ехалі. Калі сям'ю дэпартуюць — яны будуць жыць на вуліцы, бо пайсці ім больш няма куды.

Джаміль гаворыць з цяжкасцю, відаць, што яму цяжка дыхаць. Ён моцна кашляе. Памежнікі на польскай тэрыторыі пачалі распыляць газ, і ўцекачы, якія спрабавалі прарвацца праз мяжу, трапілі пад раздачу. Ён паказвае на грудную клетку і махае рукой, заходзячыся кашлем. Гэты чалавек пакінуў усё сваё здароўе на мяжы.

Некаторыя людзі, усвядоміўшы марнасць сваіх спроб і разумеючы хуткую і верагодную дэпартацыю ў Ірак (18 лістапада з аэрапорта ў Мінску вылецелі два самалёты ў Ірак з 400 мігрантамі на бартах), спрабуюць збегчы з лагера ў вячэрні час у невялікіх групках колькасцю пяць-шэсць чалавек. У асноўным гэта маладыя людзі ад 20 да 30 гадоў. Аднак усе гэтыя групы былі злоўлены памежнікамі і вернутыя назад у ангар, дзе ім трэба будзе чакаць сваёй долі.

Мацвей Смірноў — спецыяльна для "Новай газеты"