"Міны мы называем бульбай": як фермеры на Данбасе збіраюць ўраджай

Пра так званае "хлебнае перамір'е" на Данбасе дамовіліся яшчэ 24 чэрвеня на перамовах у Мінску. Гэта зрабілі, каб фермеры бесперашкодна сабралі ўраджай. Спакойна павінна быць да канца жніўня. Але ў вайскоўцаў тут свае правілы, кажуць у сяле Кадзема ў Данецкай вобласці.

На фермерскай базе "Дынастыя", якая знаходзіцца каля акупаванай Горлаўкі, першы тыдзень збору ўраджаю. Ферма працуе ўжо дваццаць гадоў. Спынялі працу толькі ў 2014 годзе. Тады гаспадар Вадзім Капля выязджаў з Кадземы ў Кіеў ― хаваўся ад баевікоў Безлера (Ігар Безлер ― экс-камендант захопленай баявікамі Горлаўкі, які "сышоў у адстаўку" ў 2014 годзе), якія тады уварваліся на базу, скралі тэхніку, якую потым здалі на металалом ці кінулі ў палях.

Толькі праз тры гады з пачатку вайны праца ў "Дынастыі" аднавілася. Фермеры і аграномы навучыліся прыстасоўвацца да суседства з ваеннымі і працаваць ва ўмовах пастаяннай небяспекі. "Грамадскае" пабывала на ферме.

"Тут сцяг вісеў, а тут ― сцяна жоўта-блакітная. Прыйшлося зафарбаваць"

У кабінеце Вадзіма Каплі ― манітор з выявамі з камер назірання, на экране камп'ютара адкрытая карта:

"Вось гэта нашы палі, а гэта ― абарончыя збудаванні ваенных, акопы і траншэі, проста на нашых землях. Цяпер мы ўжо не першая лінія абароны, але яшчэ год таму знаходзіліся фактычна ў "шэрай зоне". Крыху далей ― таксама нашы палі, але гэта ўжо сепарская тэрыторыя, нам цяпер туды нельга".

Да вайны ў Каплі было дзесяць тысяч гектараў зямлі ― гэта паі, якія ён узяў у арэнду на 49 гадоў. Праўда, цяпер у распараджэнні фермера толькі 4,5 гектара. Усё астатняе з 2014 года адышло баевікам "ДНР", а ўздоўж яго палёў пралегла лінія размежавання:

"Нашы тады былі прама ў Горлаўцы, але пасля Мінскіх дамоўленасцяў тэрыторыя засталася непадкантрольнай. З ёй і палі, і тэхніка. Яе, напэўна, ужо на металалом здалі. Там усё здаюць, нават рэйкі. Так, глядзяць горлаўскія бабулі ў акно, збіраюцца на базар, а ехаць няма чым, а як трамваі паедзеш, калі рэйкі на метал ўжо даўно здалі..."

Стратэгічнай раслінай, кажа Вадзім Капля, заўсёды былі сланечнікі, але сее і пшаніцу, проса, сою і сорга.

― А на тых вашых палях, што на акупаванай тэрыторыі засталіся, нешта саджаюць?

― Амброзію (смяецца) і пустазелле. Ну што там могуць сеяць, трава вось такая расце. З пагорка відаць, што там нічога няма. Мяне туды на працу клікалі.

― З "ДНР"?

― Так, з іх адміністрацыі. Запрашалі сеяць, араць, але каб усю прадукцыю я там пакідаў, каб нічога не забіраў. Ну вы ж разумееце, што гэта?

― І вы не пагадзіліся?

― Ды куды! Ну як я там магу?

Фермер расказвае, што адзін хлопец прыязджае да яго працаваць з Горлаўкі на сезонныя працы. Кажа, што там у іх усё добра, "рэспубліка" квітнее. "А чаго ён тады сюды едзе? Таму што працы там няма".

А вось чацвёра супрацоўнікаў "Дынастыі" паехалі працаваць у "ДНР":

"Адзін наогул бег і трактар на поле пакінуў, так спяшаўся "радзіму абараняць". Яшчэ адзін быў у нас Геша. На базе падмурак закладваў, мы тады яшчэ скаціну купілі, ён яе пас ― я яму каня купіў. А цяпер спецназавец ў "ДНР", галоўны там у штурмбрыгадзе ў Горлаўцы".

Вадзім Капля любіць пажартаваць, і распавядаць пра сваю гаспадарку. Заснаваў яе яго бацька, а "Дынастыя" ферму назвала маці Вадзіма ў гонар серыяла. Цяпер даглядаюць яе разам з братам.

"Мы заўсёды тут былі украінскімі. Вось бачыце флагшток ― там заўсёды сцяг жоўта-блакітны вісеў, і сцяна тут жоўта-блакітная была ― яе з самалётаў было відацьбачна, з Горлаўкі таксама бачна было. Праўда, потым прыйшлося перафарбаваць, а тое, як чырвоная ануча для быка. Невядома, што б тут з намі было, калі б не зафарбавалі".

"Там бульба, туды не ездзі, а там цацкі, туды таксама нельга"

На базе "Дынастыі" дзясяткі адзінак тэхнікі ― сучасныя камбайны, сушылкі для збожжа, трактары. Проста на ўваходзе стаіць падбіты камбайн ― такое сабе памятнае "ўпрыгожванне". У 2015 годзе гэты камбайн падарваўся на міне ў поле падчас збору ўраджаю. Кіроўца выжыў, але яго кантузіла, з тых часоў, кажа Вадзім Капля, за руль камбайна не садзіцца, толькі легкавых аўто:

"Вось гэты камбайн ― перш за ўсё памятка для тых, хто тут працуе. Мы пастаянна расказваем, што нельга ехаць як хочацца, што ні ў якім разе нельга "па патрэбе" ў кусты".

Фермер скардзіцца, што пасля падрыву на мінах немагчыма хутка прыйсці ў сябе і аднавіць працоўны працэс. Людзі баяцца, не выходзяць на працу. Трэба, каб прайшоў тыдзень-два, каб супакоіліся, але пшаніца чакаць не будзе. Матывуе супрацоўнікаў толькі заробкам, таму што грошы патрэбныя:

"Астынем трохі, дастаём ўсё зноў, заводзім, скрыпім, баімся, але едзем".

За ўвесь час ваеннага канфлікту на "Дынастыі" тэхніка тройчы падрываліся на мінах, апошні раз ― у 2015-м. Пасля гэтага гаспадар кансультаваўся з сапёрамі, якія агледзелі мясцовасць, але размінаваць не спяшаюцца. Па-першае, з-за блізкасці пазіцый баевікоў павінна захоўвацца "бяспечная" дыстанцыя 15 кіламетраў, па-другое, нямала тэрыторый замінаваных, але ніякіх маркіровак або карт мінавання не існуе:

"Міны ў нас называюць бульбай або цацкамі. Там бульба, туды не ездзі, а там цацкі, туды таксама нельга. Іх закладвалі прама на палях такія машыны, якія бульбу садзяць. Іх там тысячы".

Міны ляжаць і фактычна за плотам "Дынастыі". Праз дарогу ад базы ― сланечнікавае поле, а ў полі ― тры рады бетонных слупоў, пад якімі закапаныя супрацьтанкавыя міны. Калючага дроту амаль не бачна, усё зарасло травой. Мясцовыя ведаюць, што хадзіць сюды катэгарычна нельга:

"Кожны год мы стараемся трохі бліжэй прасунуцца. Ну які тут танк праедзе? Тым больш, што суседняе поле свабоднае. А гэта яшчэ чыйсьці пай, і я за яго грошы плачу, хоць пасадзіць нічога не магу", ― праводзіць нам Вадзім Капля экскурсію ўскраінамі замінаванага сланечнікавага поля.

Ваенныя пускаюць не паўсюль, нягледзячы на тое, што зямля ― уласнасць фермераў. Бо на гэтых палях ёсць ваенныя ўмацаванні, а баявыя пазіцыі паказваць нельга:

"Дамаўляемся, нібыта усё вырашылі, едзем глядзець, што там засеялі. А потым, бац, ратацыя, і зноў усё спачатку ― зноў нікуды не пускаюць", ― распавядае Вадзім Капля.

"Нікога не цікавіць гэты хлеб, яго ўсе ядуць, але ўсім усё роўна"

Пшаніцу камбайнёры збіраюць з сямі раніцы і "пакуль ваенныя дадуць". Пачынае цямнець ― пачынаюць страляць, нягледзячы на "хлебнае перамір'е".

― А няўжо не дамаўляліся тут з ваеннымі, каб не стралялі, пакуль вы ўраджай збіраеце?

― Пра гэта не атрымаецца дамовіцца. "У вас свая сістэма, у нас ― свая". Так яны на гэта адказваюць. Ідуць, вядома, на саступкі, але ў пэўныя моманты немагчыма дамовіцца. Нікога не цікавіць гэты хлеб, яго ўсе ядуць, але ўсім усё адно, ― уздыхае галоўны аграномам "Дынастыі" Віктар.

Адсюль, распавядае, да акупаванай Горлаўкі ўсяго 15 кіламетраў, з пагорка, на якім стаім, бачныя трубы Горлаўскіх заводаў і тэрыкон:

"Вось тое ўжо "ДНР", а крыху бліжэй сюды ― нашы, вось і перастрэльваюцца патроху".

Абстрэлы прыводзяць да пажараў на палях, а гэта дадатковыя страты.

Па дадзеных Дзяржаўнай службы па надзвычайных сітуацыях, цяпер на Данбасе застаюцца замінаванымі сем тысяч квадратных кіламетраў палёў. З пачатку баявых дзеянняў размініравалі ўжо 20 тысяч гектараў, але гэта ў тыле, не зблізку ад лініі размежавання, дзе ўсё яшчэ трэба "трымаць дыстанцыю". Нягледзячы на гэта, фермер Капля не скардзіцца. Кажа, да ўсяго можна прыстасавацца і прызвычаіцца. Адзінае, чаго хацеў бы ад дзяржавы ― паменшыць падатак на зямлю, асабліва, калі на ёй нічога нельга вырошчваць з-за прысутнасці вайскоўцаў:

"Галоўнае ― гэта гэтая наша "бульба". Нядаўна паехалі на поле паглядзець, там зусім блізка. Пастаялі, толькі збіраліся ехаць, як жахнула! Упалі, селі, беглі, зноў упалі. Так і бегаем, як зайцы страляныя".

Год вайны ― гэта дзесяць гадоў сапёрных работ на пасляваенных тэрыторыях, такія дадзеныя даюць даследчыкі Жэнеўскага цэнтра размініравання. Але гэта пры ўмове, што ўсе замінаваныя тэрыторыі маркіраваныя і нанесеныя на карты, чаго цяпер няма. Тым часам, за апошні год па дадзеных АБСЕ, на мінах і снарадах, якія не разарваліся, падарваліся 58 грамадзянскіх асоб, 16 чалавек загінулі.

Ганна Тахмахчы / "Грамадскае"