Не прадпрымальнікі маюць астранамічныя сумы — гэта іншыя мала зарабляюць
У Беларусі ўсе прадпрымальнікі, бо каб тут жыць, трэба быць прадпрымальным, — кажа прадпрымальнік, лідэр руху “За свабоднае развіццё прадпрымальніцтва” Віктар Гарбачоў.
Асноўны страх сённяшніх прадпрымальнікаў — гэта ліквідацыя бізнесу. Прадукты харчавання — адзіная сфера, у якой яшчэ можна хоць неяк трымацца Віктар, давайце перш чым мы спынімся на праблемах прадпрымальнікаў, пагутарым пра тое, якія яны ўвогуле — прадпрымальнікі ў Беларусі. Ёсць такі стэрэатып, што ў сярэднестатыстычнага беларуса пасіўнасць дамінуе над актыўнасцю. Прадпрымальнікі ж — гэта, паводле азначэння, людзі актыўныя, рызыкоўныя, прадпрымальныя… Гэта значыць, што прадпрымальнікі — нейкія асаблівыя беларусы? Ці, можа, увогуле не беларусы?
Гарбачоў: Перш чым адказаць на гэтае пытанне скажу, што афіцыйна зарэгістраваных прадпрымальнікаў у Беларусі 220 тысяч. Адпаведна, з членамі сем’яў гэта будзе прыкладна каля мільёна людзей, якія здабываюць сабе на пражыццё сваёй працай, сваёй галавой, рукамі і нагамі, але пры гэтым адчуваюць на сабе пэўны ціск з боку дзяржавы.
Калі казаць пра агульную пасіўнасць насельніцтва і чаму прадпрымальнікі больш актыўныя і абараняюць сябе больш упэўнена, чым, скажам, рабочыя… Першае — таму што яны адчулі смак свабоды, яны ведаюць, як гэта — зарабляць грошы і самастойна забяспечваць свае сем’і… І таму аддаваць проста так тое, што яны зарабілі, прадпрымальнікі не жадаюць.
Прадпрымальнікі праяўляюць вялікую палітычную актыўнасць — удзельнічаюць у выбарчых кампаніях, самі высоўваюцца ў выбарчыя кампаніі на выбарах…
Які імідж у беларускіх прадпрымальнікаў сярод іншага насельніцтва краіны?
Паводзіны ўладаў у дачыненні да прадпрымальнікаў на працягу 15 год, да ўвядзення мараторыя на праверкі ў 2008 годзе, былі вельмі негатыўнымі… Улады парадзілі ў насельніцтва імідж, што гэтая катэгорыя насельніцтва — дармаеды, людзі “вашывыя блыхі”, людзі, якія не хочуць працаваць, але хочуць мець вялікія грошы… І гэты імідж вісіць на нас дагэтуль.
Цяпер прыняццем шэрагам дэкрэтаў, указаў і пастановаў улада спрабуе гэты імідж адмыць. Апошні ўказ №510 “пра кантрольную дзейнасць” сведчыць пра тое, што ўлада на нейкім этапе спрабуе трошкі адпусціць лейцы, каб паказаць Еўропе, што мы лібералізуем і дапамагаем прадпрымальнікам. Але прадпрымальнікі большай часткай не вераць, што гэта прывядзе да паляпшэння. Той імідж, які калісьці нам стварылі, ён замацаваўся ў насельніцтва.
Якія яшчэ ёсць сёння страхі ў прадпрымальнікаў? Будзем лічыць, што адзін вы ўжо назвалі — гэта страх, што імідж “дармаедаў” захаваецца за гэтай групай насельніцтва і надалей… Быў яшчэ страх, калі пераходзілі на ЧУПы, усе баяліся, што будзе вельмі дрэнна. Але нічога — жывуць. Ці апраўданыя страхі прадпрымальнікаў?
Асноўны на сёння страх у прадпрымальнікаў — гэта ліквідацыя бізнесу, страта магчымасці карміць сваю сям’ю. Гэты страх прысутнічаў заўсёды. Прысутнічаў, прысутнічае і будзе і надалей прысутнічаць. Яго яшчэ доўга трэба з нас выбіваць.
Прадпрымальнікі баяцца гэтак жа сама, як і працоўныя. Калі рабочыя завязаныя кантрактам, то прадпрымальнік завязаны той самай ліцэнзіяй ці пасведчаннем аб прадпрымальніцтве, якое ліквідуецца пры двух-трох парушэннях чаго заўгодна.
Якая праблема ў нашых “іпэшнікаў” сёння самая асноўная? Заканадаўства? Бюракратыя? Можа яшчэ што?
Сёння агульная праблема — гэта велізарныя штрафныя санкцыі, якія накладаюцца літаральна пры нейкіх мінімальных парушэннях, напрыклад, адсутнасці гігіенічнага сертыфікату на адну бляшанку кавы. Людзей за адсутнасць сертыфікату штрафуюць на 60, 70, на 100 тысяч долараў.
Сёння ў беларускіх турмах 22% асуджаных сядзіць за эканамічныя злачынствы, з іх большая частка — гэта прадпрымальнікі, якія калісьці казалі: "я ў палітыку не лезу, у мяне вось ёсць свой бізнес, ідзіце ўсе нафіг"...
Гэта значыць, што корань праблем беларускіх прадпрымальнікаў ляжыць усё ж у сферы палітыкі, а не ў эканамічнай галіне?
Адназначна. Таму ва ўсіх саветах — будзь то ў сельскіх саветах, ці ў мясцовых органах улады, у парламенце — абавязкова павінны быць прадпрымальнікі. Нашыя людзі павінны ўдзельнічаць у выбарчых кампаніях, для таго каб мець аднаго-двух прадстаўнікоў у маленькіх пасёлках, гарадах, якія ведаюць праблемы прадпрымальнікаў і могуць раскрыць гэтае пытанне сярод дэпутатаў і абараніць сваіх паплечнікаў.
Мы будзем удзельнічаць у наступных выбарах, спрабаваць туды прабіцца, каб пасля была магчымасць абараняць сябе законамі.
Калі казаць пра праблемы менавіта ў заканадаўстве — якія канкрэтна дэкрэты, законы, указы найбольш перашкаджаюць прадпрымальніцкай дзейнасці?
Застаецца вісець пад пытаннем указ №760, які пазбавіў нас наёмных працаўнікоў, ён звязаў па руках нашую дзейнасць… Ён вельмі балюча ўдарыў па прадпрымальніцтве, нам і дагэтуль адгукаецца. Але асноўная праблема на сёння — гэта адсутнасць закона аб малым і сярэднім прадпрымальніцтве. Мы дагэтуль жывем паводле ўказаў, дэкрэтаў, пастановаў — іх прымаюць тысячы за год. Прадпрымальнікі проста не ў стане вывучыць такую вялікую заканадаўчую базу. А ўлада карыстаецца гэтым няведаннем.
Няма такога закону, згодна з якім я мог бы планаваць наперад і развівацца. Я не магу так разважаць, што праз два гады ў мяне будзе 6 наёмных работнікаў, пра 10 год — 20… У прынцыпе гэтае заблытанае заканадаўства — гэта тормаз усяму развіццю прадпрымальніцтва ў нашай краіне.
Яшчэ адна праблема — гэта прывязка ўсіх арэндных, падатковых выплат да еўра, які ўвесь час скача. Я прыязджаю ў Польшчу да сваіх калег, пытаюся: “Ты як разлічваешся?” — “Ну як? Злотымі разлічваюся, вось у мяне падатак...” — “А прывязка да чаго?” — “Якая прывязка?”. Ён не разумее нават майго пытання!
І вось, адчуваючы такое да сябе стаўленне, прадпрымальнікі часткова вывозяць свой бізнес за межы краіны — у Польшчу, Літву, Украіну, Расію… У мяне знаёмы паехаў ва Ўльянаўск, цягам года адкрыў рэстаран, наняў 18 чалавек. Маленькі добры рэстаранчык у цэнтры гораду. І яму хапае на ўсё — і наёмным людзям заплаціць, і сабе на бізнес хапае. Яшчэ адзін знаёмы з Барысава з’ехаў ва Ўкраіну ў Чарнігаўскую вобласць, адкрыў там два міні-заводы па фармавых вырабах. У вус не дзьме, бізнес развіваецца, круціцца-верціцца.
А які дробны бізнес цяпер найбольш выгадны ў Беларусі?
У першую чаргу — гэта бізнес, звязаны з рэалізацыяй ці вырабам прадуктаў харчавання, той катэгорыі, ад якой насельніцтва ніколі не адмовіцца. Прадукты харчавання — гэта тая сфера, дзе можна сёння яшчэ неяк трымацца, раскручвацца. Таму на сёння харчовы сегмент усё адно застаецца найбольш прыбытковым.
Калі адысці ад гандлю, што ў нас з іншым малым бізнесам? Напрыклад, рэстаранны бізнес. Ці рэальна штосьці такое зараз зрабіць у Беларусі?
Прыязджалі нядаўна да мяне два знаёмыя з Украіны, якія там займаюцца акурат рэстаранным бізнесам. У іх ёсць свабодныя грошы, якія ім няма куды ўкладваць, бо там ужо гэты сектар заняты. Яны прыехалі сюды, каб вывучыць гэтае пытанне, пабылі тут дні чатыры, пазнаёміліся з заканадаўствам, пажалі мне руку, сказалі: “Дзякуй табе за гасціннасць, дзякуй, што Беларусь нам паказаў, але мы лепш куды-небудзь у Грузію паедзем ці ў Абхазію, адкрыем гэты бізнес за 1-2 дні, усе пытанні вырашым і будзем упэўненыя, што наш бізнес будзе развівацца”.
Тут у іх з прычыны нестабільнага заканадаўства гэтай упэўненасці няма. У любы момант ты можаш закрыцца. Уклаўшы тут сотню тысячаў долараў у будаўніцтва кавярні, я не ўпэўнены, што на другім годзе ў мяне гэтую кавярню не забяруць. Таму людзі не ідуць у гэты бізнес, баючыся згубіць яго, уклаўшы туды велізарныя сродкі. Не будзе ў нас развіцця рэстараннага бізнесу датуль, пакуль не будзе стабільнага заканадаўства.
У нас прадпрымальнікаў часта асацыююць менавіта з гандлем. Калі кажаш “прадпрымальнік”, то людзі, хутчэй за ўсё, падумаюць пра кагосьці на рынку, хто сядзіць і гандлюе вопраткай або прадуктамі харчавання. Чаму так? Гэта толькі ў нас так ці ў іншых краінах таксама?
Рэч у тым, што аказанне паслуг ці вытворчасць чагосьці — гэта вялікія грошы. Гэта трэба добрае памяшканне, трэба ўкласці ў абсталяванне дзесяткі, сотні тысяч долараў. Ізноў жа з-за таго, што няма стабільнага заканадаўства, у яго ўсё гэта могуць забраць.
Той, хто займаецца гандлем, ён чаму спакойны? Таму што ў абарачэнне ён укладвае не такую вялікую суму — тысячу, дзве тысячы долараў, пяць… І канфіскацыя для яго можа не прайсці настолькі балюча. Бізнес закрыўся, кватэру не адабралі — ну, забралі павільён... А чалавек, які займаецца паслугамі ці вырабляе цэглу, ці дрэваапрацоўкай займаецца, губляе дзесяткі, сотні тысяч долараў. Таму не будзе развіцця гэтага сектару, пакуль не будзе нармальнага стабільнага заканадаўства.
Ці ведаеце вы прадпрымальнікаў, якія б займаліся чаўноцтвам, а пасля перайшлі на новы ўзровень — пачалі самі штосьці вырабляць ці іншы больш салідны бізнес распачалі? Або такія гісторыі — гэта міф?
Не, гэта не міф. Гэта рэальнасць. Я ведаю чалавека, які пасля развалу Савецкага саюза, у 1990-х гадах, заняўся перавозам жуек. Гэта наш чалавек, з Барысава, ён працаваў на заводзе. Кінуў завод і пачаў гандляваць выключна жуйкамі. Проста ехаў у Варшаву, купляў там сумачку жуйкаў, прыязджаў, прадаваў тут, праз два дні зноў ехаў у Варшаву… Сёння ў яго ў Барысаўскім раёне самыя буйныя паслугі прыдарожнага сервісу. У яго стаіць на трасе і душ, і гатэль, і крама, і шынамантаж — усё цалкам там. Вялікі кавалак зямлі выкупіў, на яго сёння працуе 120 чалавек. А пачынаў ён проста з жуйкаў.
І такіх прыкладаў, у прынцыпе, шмат. Але важна заўважыць, што ўскочыў ён, паспеў да 1994-га года… Зрабіць гэта сёння, не маючы падтрымкі з боку чыноўнікаў, ужо, у прынцыпе, нерэальна.
Ці не хворыя нашыя прадпрымальнікі на ўсе тыя ж самыя “комплексы” дзяржаўнага гандлю? Адсутнасць зніжак, завышэнне коштаў, незразумелы, бедны асартымент? Вось, напрыклад, мужчынскі касцюм на “Паркінгу” каштуе 3-4 мільёны, кашуля — 100 долараў. Прычым гэта не брэндавая нейкая вопратка. Брэндавыя джынсы ў той самай Варшаве будуць каштаваць менш, чым не брэндавыя ў нас… А гэта ўсё нашыя прадпрымальнікі.
Я згодны, у прынцыпе, у нармальных краінах павінны быць зніжкі, як гэта ёсць па ўсёй Еўропе. Але я не магу на гэта пайсці, ізноў жа, вяртаюся да старога — бо мне не дае ўлада. Падвышаючы падаткі, прывязкай да еўра, прымушае мяне заўсёды пералічваць свой тавар у бок павелічэння, каб мець нейкі прыбытак, пракарміць сям’ю і ўкласці ў далейшае развіццё бізнесу.
Усе гэтыя элементы — прывязка да еўра, штодзённае прыняцце новых указаў і дэкрэтаў, велізарныя штрафныя санкцыі прымушаюць мяне ўкласці ўсё гэта ў мой навар на будучыню. Я разлічваю тут і падатак, і гандлёвае месца, і штрафныя санкцыі закладваю… Улада сама не дае нам праводзіць гэтыя зніжкі.
Ну вось прадпрымальнікі заўсёды расказваюць, як ім цяжка, гавораць у асноўным пра высокія падаткі і амаль ніколі пра прыбыткі. Але ж прыбыткі ёсць! Іначай бы ніхто не стаў гэтым займацца… Давайце пагаворым троху пра тое, якія гэта прыбыткі.
Сабе ва ўбытак дакладна ніхто працаваць не будзе. Магу сказаць адназначна, на сёння, калі браць у агульным па краіне, прадпрымальнікі маюць больш за рабочых. Гэта дакладна. Прадпрымальнік своечасова аплочвае і падаткі, і камунальныя паслугі, ён і банан купіць свайму дзіцёнку, і апране яго больш-менш добра. Пры гэтым у яго яшчэ застануцца грошы з’ездзіць куды-небудзь адпачыць на поўдзень. Гэта нармальная еўрапейская сітуацыя, да якой павінны прыйсці ўсе — і рабочыя, і сяляне і навукоўцы.
Сёння рабочага прывязалі да кантракту, ён атрымлівае там 100 долараў, яму нармальна, бо на чарку хапае, не скардзіцца... А я мог бы, паўтаруся, адкрыць той самы прыдарожны сервіс, узяць гэтага працоўнага. І замест 100 долараў ён будзе атрымліваць 300. Але ўлада яму не дазволіць перайсці ў гэты сектар, бо стварае перашкоды ў выглядзе заканадаўчай базы.
Не прадпрымальнікі маюць нейкія астранамічныя сумы — гэта іншыя так мала зарабляюць, што калі параўноўваюць, то кажуць пра нас, як пра нейкіх алігархаў…
Я дзвюма рукамі за тое, каб урач атрымоўваў у два разы больш за мяне, але каб нармальна лячыў. Ці каб выкладчык зарабляў у тры разы больш за мяне, але пры гэтым я буду ўпэўнены, што майму дзіцяці не трэба будзе наймаць рэпетытара. А сёння я шукаю рэпетытара па англійскай мове, таму што ведаю, што ў школе за такі заробак выкладчык працаваць не будзе. Ён кажа: "за 300 тысячаў няхай якасна працуюць іншыя". Усе ўбудаваліся ў сістэму.
Магчыма, ўлада, наадварот, сваімі перашкодамі падштурхоўвае беларусаў станавіцца яшчэ больш прадпрымальнымі і такім чынам развівае гэтую рысу ў беларусах?
Гэта характар нашага беларуса. Ён убудуецца ў сістэму, якую навязала дзяржава, а абходным шляхам знойдзе іншую магчымасць зарабляць грошы. І ў гэтым сэнсе ў нас уся краіна — прадпрымальнікі.
Сёння рабочы, які працуе на заводзе, зарабляе 300 тысяч, увечары садзіцца на машыну, спрабуе падзарабіць, развозячы людзей. Ён прадпрымальнік, але ён пра гэта не кажа. Сёння рабочы, які працуе тры дні на МАЗе, адпрацаваўшы тры дні, на выхадныя едзе зарабляць у Расію, займаецца будаўніцтвам. Ён прадпрымальнік, але ён пра гэта не кажа.
І таму так, мы ў Беларусі, па ідэі, усе прадпрымальнікі, прадпрымальныя людзі — мы выжываем. Улада нас прымушае выжываць, уганяючы ў нейкія рамкі…
А якіх людзей у прадпрымальніках больш? Гэта людзі з якой адукацыяй? Якіх прафесій?
Тут адукацыя, ў прынцыпе, не патрэбная, гэта жыццёвы досвед. У пачатку 1990-х гадоў сюды ламануліся ўсе. Пасля адбыўся адсеў і засталіся тыя, хто вытрымаў, не зламаўся, каму гэта па душы, па характары… Сёння ў нас ёсць усе — ад былых генералаў да выкладчыкаў, дактароў.
Я хачу сказаць, што, нягледзячы на тое, што цяпер цяжка, я веру, што ўсё будзе добра. Я аптыміст. І лядовыя палацы будуць — не для двух каманд, прэзідэнцкай і газпрамаўскай, а ў кожным маленькім двары будзе добрая спартыўная пляцоўка. І там, дзе 10 людзей жыве, 10 маленькіх дзяцей, ім не трэба будзе ісці ў вялізны палац і плаціць вялізныя грошы. У іх будзе абсталяваная маленькая лядовая пляцовачка, мой унук выйдзе на яе пагуляць. І я буду за яго спакойны, бо ў гэтую лядовую пляцовачку я ўкладу свае грошы.
Асноўны страх сённяшніх прадпрымальнікаў — гэта ліквідацыя бізнесу. Прадукты харчавання — адзіная сфера, у якой яшчэ можна хоць неяк трымацца Віктар, давайце перш чым мы спынімся на праблемах прадпрымальнікаў, пагутарым пра тое, якія яны ўвогуле — прадпрымальнікі ў Беларусі. Ёсць такі стэрэатып, што ў сярэднестатыстычнага беларуса пасіўнасць дамінуе над актыўнасцю. Прадпрымальнікі ж — гэта, паводле азначэння, людзі актыўныя, рызыкоўныя, прадпрымальныя… Гэта значыць, што прадпрымальнікі — нейкія асаблівыя беларусы? Ці, можа, увогуле не беларусы?
Гарбачоў: Перш чым адказаць на гэтае пытанне скажу, што афіцыйна зарэгістраваных прадпрымальнікаў у Беларусі 220 тысяч. Адпаведна, з членамі сем’яў гэта будзе прыкладна каля мільёна людзей, якія здабываюць сабе на пражыццё сваёй працай, сваёй галавой, рукамі і нагамі, але пры гэтым адчуваюць на сабе пэўны ціск з боку дзяржавы.
Калі казаць пра агульную пасіўнасць насельніцтва і чаму прадпрымальнікі больш актыўныя і абараняюць сябе больш упэўнена, чым, скажам, рабочыя… Першае — таму што яны адчулі смак свабоды, яны ведаюць, як гэта — зарабляць грошы і самастойна забяспечваць свае сем’і… І таму аддаваць проста так тое, што яны зарабілі, прадпрымальнікі не жадаюць.
Прадпрымальнікі праяўляюць вялікую палітычную актыўнасць — удзельнічаюць у выбарчых кампаніях, самі высоўваюцца ў выбарчыя кампаніі на выбарах…
Які імідж у беларускіх прадпрымальнікаў сярод іншага насельніцтва краіны?
Паводзіны ўладаў у дачыненні да прадпрымальнікаў на працягу 15 год, да ўвядзення мараторыя на праверкі ў 2008 годзе, былі вельмі негатыўнымі… Улады парадзілі ў насельніцтва імідж, што гэтая катэгорыя насельніцтва — дармаеды, людзі “вашывыя блыхі”, людзі, якія не хочуць працаваць, але хочуць мець вялікія грошы… І гэты імідж вісіць на нас дагэтуль.
Цяпер прыняццем шэрагам дэкрэтаў, указаў і пастановаў улада спрабуе гэты імідж адмыць. Апошні ўказ №510 “пра кантрольную дзейнасць” сведчыць пра тое, што ўлада на нейкім этапе спрабуе трошкі адпусціць лейцы, каб паказаць Еўропе, што мы лібералізуем і дапамагаем прадпрымальнікам. Але прадпрымальнікі большай часткай не вераць, што гэта прывядзе да паляпшэння. Той імідж, які калісьці нам стварылі, ён замацаваўся ў насельніцтва.
Якія яшчэ ёсць сёння страхі ў прадпрымальнікаў? Будзем лічыць, што адзін вы ўжо назвалі — гэта страх, што імідж “дармаедаў” захаваецца за гэтай групай насельніцтва і надалей… Быў яшчэ страх, калі пераходзілі на ЧУПы, усе баяліся, што будзе вельмі дрэнна. Але нічога — жывуць. Ці апраўданыя страхі прадпрымальнікаў?
Асноўны на сёння страх у прадпрымальнікаў — гэта ліквідацыя бізнесу, страта магчымасці карміць сваю сям’ю. Гэты страх прысутнічаў заўсёды. Прысутнічаў, прысутнічае і будзе і надалей прысутнічаць. Яго яшчэ доўга трэба з нас выбіваць.
Прадпрымальнікі баяцца гэтак жа сама, як і працоўныя. Калі рабочыя завязаныя кантрактам, то прадпрымальнік завязаны той самай ліцэнзіяй ці пасведчаннем аб прадпрымальніцтве, якое ліквідуецца пры двух-трох парушэннях чаго заўгодна.
Якая праблема ў нашых “іпэшнікаў” сёння самая асноўная? Заканадаўства? Бюракратыя? Можа яшчэ што?
Сёння агульная праблема — гэта велізарныя штрафныя санкцыі, якія накладаюцца літаральна пры нейкіх мінімальных парушэннях, напрыклад, адсутнасці гігіенічнага сертыфікату на адну бляшанку кавы. Людзей за адсутнасць сертыфікату штрафуюць на 60, 70, на 100 тысяч долараў.
Сёння ў беларускіх турмах 22% асуджаных сядзіць за эканамічныя злачынствы, з іх большая частка — гэта прадпрымальнікі, якія калісьці казалі: "я ў палітыку не лезу, у мяне вось ёсць свой бізнес, ідзіце ўсе нафіг"...
Гэта значыць, што корань праблем беларускіх прадпрымальнікаў ляжыць усё ж у сферы палітыкі, а не ў эканамічнай галіне?
Адназначна. Таму ва ўсіх саветах — будзь то ў сельскіх саветах, ці ў мясцовых органах улады, у парламенце — абавязкова павінны быць прадпрымальнікі. Нашыя людзі павінны ўдзельнічаць у выбарчых кампаніях, для таго каб мець аднаго-двух прадстаўнікоў у маленькіх пасёлках, гарадах, якія ведаюць праблемы прадпрымальнікаў і могуць раскрыць гэтае пытанне сярод дэпутатаў і абараніць сваіх паплечнікаў.
Мы будзем удзельнічаць у наступных выбарах, спрабаваць туды прабіцца, каб пасля была магчымасць абараняць сябе законамі.
Калі казаць пра праблемы менавіта ў заканадаўстве — якія канкрэтна дэкрэты, законы, указы найбольш перашкаджаюць прадпрымальніцкай дзейнасці?
Застаецца вісець пад пытаннем указ №760, які пазбавіў нас наёмных працаўнікоў, ён звязаў па руках нашую дзейнасць… Ён вельмі балюча ўдарыў па прадпрымальніцтве, нам і дагэтуль адгукаецца. Але асноўная праблема на сёння — гэта адсутнасць закона аб малым і сярэднім прадпрымальніцтве. Мы дагэтуль жывем паводле ўказаў, дэкрэтаў, пастановаў — іх прымаюць тысячы за год. Прадпрымальнікі проста не ў стане вывучыць такую вялікую заканадаўчую базу. А ўлада карыстаецца гэтым няведаннем.
Няма такога закону, згодна з якім я мог бы планаваць наперад і развівацца. Я не магу так разважаць, што праз два гады ў мяне будзе 6 наёмных работнікаў, пра 10 год — 20… У прынцыпе гэтае заблытанае заканадаўства — гэта тормаз усяму развіццю прадпрымальніцтва ў нашай краіне.
Яшчэ адна праблема — гэта прывязка ўсіх арэндных, падатковых выплат да еўра, які ўвесь час скача. Я прыязджаю ў Польшчу да сваіх калег, пытаюся: “Ты як разлічваешся?” — “Ну як? Злотымі разлічваюся, вось у мяне падатак...” — “А прывязка да чаго?” — “Якая прывязка?”. Ён не разумее нават майго пытання!
І вось, адчуваючы такое да сябе стаўленне, прадпрымальнікі часткова вывозяць свой бізнес за межы краіны — у Польшчу, Літву, Украіну, Расію… У мяне знаёмы паехаў ва Ўльянаўск, цягам года адкрыў рэстаран, наняў 18 чалавек. Маленькі добры рэстаранчык у цэнтры гораду. І яму хапае на ўсё — і наёмным людзям заплаціць, і сабе на бізнес хапае. Яшчэ адзін знаёмы з Барысава з’ехаў ва Ўкраіну ў Чарнігаўскую вобласць, адкрыў там два міні-заводы па фармавых вырабах. У вус не дзьме, бізнес развіваецца, круціцца-верціцца.
А які дробны бізнес цяпер найбольш выгадны ў Беларусі?
У першую чаргу — гэта бізнес, звязаны з рэалізацыяй ці вырабам прадуктаў харчавання, той катэгорыі, ад якой насельніцтва ніколі не адмовіцца. Прадукты харчавання — гэта тая сфера, дзе можна сёння яшчэ неяк трымацца, раскручвацца. Таму на сёння харчовы сегмент усё адно застаецца найбольш прыбытковым.
Калі адысці ад гандлю, што ў нас з іншым малым бізнесам? Напрыклад, рэстаранны бізнес. Ці рэальна штосьці такое зараз зрабіць у Беларусі?
Прыязджалі нядаўна да мяне два знаёмыя з Украіны, якія там займаюцца акурат рэстаранным бізнесам. У іх ёсць свабодныя грошы, якія ім няма куды ўкладваць, бо там ужо гэты сектар заняты. Яны прыехалі сюды, каб вывучыць гэтае пытанне, пабылі тут дні чатыры, пазнаёміліся з заканадаўствам, пажалі мне руку, сказалі: “Дзякуй табе за гасціннасць, дзякуй, што Беларусь нам паказаў, але мы лепш куды-небудзь у Грузію паедзем ці ў Абхазію, адкрыем гэты бізнес за 1-2 дні, усе пытанні вырашым і будзем упэўненыя, што наш бізнес будзе развівацца”.
Тут у іх з прычыны нестабільнага заканадаўства гэтай упэўненасці няма. У любы момант ты можаш закрыцца. Уклаўшы тут сотню тысячаў долараў у будаўніцтва кавярні, я не ўпэўнены, што на другім годзе ў мяне гэтую кавярню не забяруць. Таму людзі не ідуць у гэты бізнес, баючыся згубіць яго, уклаўшы туды велізарныя сродкі. Не будзе ў нас развіцця рэстараннага бізнесу датуль, пакуль не будзе стабільнага заканадаўства.
У нас прадпрымальнікаў часта асацыююць менавіта з гандлем. Калі кажаш “прадпрымальнік”, то людзі, хутчэй за ўсё, падумаюць пра кагосьці на рынку, хто сядзіць і гандлюе вопраткай або прадуктамі харчавання. Чаму так? Гэта толькі ў нас так ці ў іншых краінах таксама?
Рэч у тым, што аказанне паслуг ці вытворчасць чагосьці — гэта вялікія грошы. Гэта трэба добрае памяшканне, трэба ўкласці ў абсталяванне дзесяткі, сотні тысяч долараў. Ізноў жа з-за таго, што няма стабільнага заканадаўства, у яго ўсё гэта могуць забраць.
Той, хто займаецца гандлем, ён чаму спакойны? Таму што ў абарачэнне ён укладвае не такую вялікую суму — тысячу, дзве тысячы долараў, пяць… І канфіскацыя для яго можа не прайсці настолькі балюча. Бізнес закрыўся, кватэру не адабралі — ну, забралі павільён... А чалавек, які займаецца паслугамі ці вырабляе цэглу, ці дрэваапрацоўкай займаецца, губляе дзесяткі, сотні тысяч долараў. Таму не будзе развіцця гэтага сектару, пакуль не будзе нармальнага стабільнага заканадаўства.
Ці ведаеце вы прадпрымальнікаў, якія б займаліся чаўноцтвам, а пасля перайшлі на новы ўзровень — пачалі самі штосьці вырабляць ці іншы больш салідны бізнес распачалі? Або такія гісторыі — гэта міф?
Не, гэта не міф. Гэта рэальнасць. Я ведаю чалавека, які пасля развалу Савецкага саюза, у 1990-х гадах, заняўся перавозам жуек. Гэта наш чалавек, з Барысава, ён працаваў на заводзе. Кінуў завод і пачаў гандляваць выключна жуйкамі. Проста ехаў у Варшаву, купляў там сумачку жуйкаў, прыязджаў, прадаваў тут, праз два дні зноў ехаў у Варшаву… Сёння ў яго ў Барысаўскім раёне самыя буйныя паслугі прыдарожнага сервісу. У яго стаіць на трасе і душ, і гатэль, і крама, і шынамантаж — усё цалкам там. Вялікі кавалак зямлі выкупіў, на яго сёння працуе 120 чалавек. А пачынаў ён проста з жуйкаў.
І такіх прыкладаў, у прынцыпе, шмат. Але важна заўважыць, што ўскочыў ён, паспеў да 1994-га года… Зрабіць гэта сёння, не маючы падтрымкі з боку чыноўнікаў, ужо, у прынцыпе, нерэальна.
Ці не хворыя нашыя прадпрымальнікі на ўсе тыя ж самыя “комплексы” дзяржаўнага гандлю? Адсутнасць зніжак, завышэнне коштаў, незразумелы, бедны асартымент? Вось, напрыклад, мужчынскі касцюм на “Паркінгу” каштуе 3-4 мільёны, кашуля — 100 долараў. Прычым гэта не брэндавая нейкая вопратка. Брэндавыя джынсы ў той самай Варшаве будуць каштаваць менш, чым не брэндавыя ў нас… А гэта ўсё нашыя прадпрымальнікі.
Я згодны, у прынцыпе, у нармальных краінах павінны быць зніжкі, як гэта ёсць па ўсёй Еўропе. Але я не магу на гэта пайсці, ізноў жа, вяртаюся да старога — бо мне не дае ўлада. Падвышаючы падаткі, прывязкай да еўра, прымушае мяне заўсёды пералічваць свой тавар у бок павелічэння, каб мець нейкі прыбытак, пракарміць сям’ю і ўкласці ў далейшае развіццё бізнесу.
Усе гэтыя элементы — прывязка да еўра, штодзённае прыняцце новых указаў і дэкрэтаў, велізарныя штрафныя санкцыі прымушаюць мяне ўкласці ўсё гэта ў мой навар на будучыню. Я разлічваю тут і падатак, і гандлёвае месца, і штрафныя санкцыі закладваю… Улада сама не дае нам праводзіць гэтыя зніжкі.
Ну вось прадпрымальнікі заўсёды расказваюць, як ім цяжка, гавораць у асноўным пра высокія падаткі і амаль ніколі пра прыбыткі. Але ж прыбыткі ёсць! Іначай бы ніхто не стаў гэтым займацца… Давайце пагаворым троху пра тое, якія гэта прыбыткі.
Сабе ва ўбытак дакладна ніхто працаваць не будзе. Магу сказаць адназначна, на сёння, калі браць у агульным па краіне, прадпрымальнікі маюць больш за рабочых. Гэта дакладна. Прадпрымальнік своечасова аплочвае і падаткі, і камунальныя паслугі, ён і банан купіць свайму дзіцёнку, і апране яго больш-менш добра. Пры гэтым у яго яшчэ застануцца грошы з’ездзіць куды-небудзь адпачыць на поўдзень. Гэта нармальная еўрапейская сітуацыя, да якой павінны прыйсці ўсе — і рабочыя, і сяляне і навукоўцы.
Сёння рабочага прывязалі да кантракту, ён атрымлівае там 100 долараў, яму нармальна, бо на чарку хапае, не скардзіцца... А я мог бы, паўтаруся, адкрыць той самы прыдарожны сервіс, узяць гэтага працоўнага. І замест 100 долараў ён будзе атрымліваць 300. Але ўлада яму не дазволіць перайсці ў гэты сектар, бо стварае перашкоды ў выглядзе заканадаўчай базы.
Не прадпрымальнікі маюць нейкія астранамічныя сумы — гэта іншыя так мала зарабляюць, што калі параўноўваюць, то кажуць пра нас, як пра нейкіх алігархаў…
Я дзвюма рукамі за тое, каб урач атрымоўваў у два разы больш за мяне, але каб нармальна лячыў. Ці каб выкладчык зарабляў у тры разы больш за мяне, але пры гэтым я буду ўпэўнены, што майму дзіцяці не трэба будзе наймаць рэпетытара. А сёння я шукаю рэпетытара па англійскай мове, таму што ведаю, што ў школе за такі заробак выкладчык працаваць не будзе. Ён кажа: "за 300 тысячаў няхай якасна працуюць іншыя". Усе ўбудаваліся ў сістэму.
Магчыма, ўлада, наадварот, сваімі перашкодамі падштурхоўвае беларусаў станавіцца яшчэ больш прадпрымальнымі і такім чынам развівае гэтую рысу ў беларусах?
Гэта характар нашага беларуса. Ён убудуецца ў сістэму, якую навязала дзяржава, а абходным шляхам знойдзе іншую магчымасць зарабляць грошы. І ў гэтым сэнсе ў нас уся краіна — прадпрымальнікі.
Сёння рабочы, які працуе на заводзе, зарабляе 300 тысяч, увечары садзіцца на машыну, спрабуе падзарабіць, развозячы людзей. Ён прадпрымальнік, але ён пра гэта не кажа. Сёння рабочы, які працуе тры дні на МАЗе, адпрацаваўшы тры дні, на выхадныя едзе зарабляць у Расію, займаецца будаўніцтвам. Ён прадпрымальнік, але ён пра гэта не кажа.
І таму так, мы ў Беларусі, па ідэі, усе прадпрымальнікі, прадпрымальныя людзі — мы выжываем. Улада нас прымушае выжываць, уганяючы ў нейкія рамкі…
А якіх людзей у прадпрымальніках больш? Гэта людзі з якой адукацыяй? Якіх прафесій?
Тут адукацыя, ў прынцыпе, не патрэбная, гэта жыццёвы досвед. У пачатку 1990-х гадоў сюды ламануліся ўсе. Пасля адбыўся адсеў і засталіся тыя, хто вытрымаў, не зламаўся, каму гэта па душы, па характары… Сёння ў нас ёсць усе — ад былых генералаў да выкладчыкаў, дактароў.
Я хачу сказаць, што, нягледзячы на тое, што цяпер цяжка, я веру, што ўсё будзе добра. Я аптыміст. І лядовыя палацы будуць — не для двух каманд, прэзідэнцкай і газпрамаўскай, а ў кожным маленькім двары будзе добрая спартыўная пляцоўка. І там, дзе 10 людзей жыве, 10 маленькіх дзяцей, ім не трэба будзе ісці ў вялізны палац і плаціць вялізныя грошы. У іх будзе абсталяваная маленькая лядовая пляцовачка, мой унук выйдзе на яе пагуляць. І я буду за яго спакойны, бо ў гэтую лядовую пляцовачку я ўкладу свае грошы.
