"Яна памерла на маіх руках. Як мне далей жыць?" Выжылыя — пра трагедыю на Нямізе

20 гадоў таму ў пераходзе на станцыі "Няміга" ў Мінску здарылася адна з самых маштабных трагедый у сучаснай Беларусі. Увечары 30 мая каля Палаца спорту праходзіла "свята піва". Людзі слухалі канцэрт, выпівалі і весяліліся, пакуль не пачалася навальніца. Гледачы кінуліся ў метро. У цісканіне, якая пачалася, загінула 53 чалавекі, каля 300 — пацярпелі. Ніхто з гарадскіх уладаў, арганізатараў і міліцыі не быў пакараны. Па версіі афіцыйных уладаў, ва ўсім вінаватая стыхія — дождж.

Каб захаваць памяць пра тыя падзеі, Таццяна Равяка і Паліна Сцепаненка разам з камандай іншых аўтараў аператыўна пагаварылі з блізкімі ахвяр трагедыі, пацярпелымі, сведкамі і журналістамі, якія працавалі ў той вечар. Праз год на аснове іх апавяданняў была выдадзена дакументальная кніга "Трагедыя на Нямізе". У гадавіну трагедыі Еўрарадыё публікуе ўрыўкі з гэтага зборніка, напісанага "не пяром, а — чалавечай бядою, горам і слязьмі бацькаў і маці" [цытата з кнігі. — Еўрарадыё].

Частка першая. "П'яныя хлопцы здымалі з трупаў ланцужкі і пярсцёнкі"

Успаміны відавочцаў і пацярпелых

Цімафей, 17 гадоў [тут і далей узрост, месца вучобы і працы герояў матэрыялу паказаныя на момант трагедыі. — Еўрарадыё]: "Сустрэліся з сябрамі а восьмай гадзіне каля сцэны. Мы пілі піва. Кажуць, там не было нецвярозых людзей. Не тое каб "нецвярозыя", проста п'яныя, і яны буянілі ўжо каля сцэны. Буянства ўжо там пачыналася. Штурхаліся, выкрыквалі нешта. А потым упалі першыя кроплі дажджу. Бліскавіц такіх я ніколі раней не бачыў. Неба такое... як на рэлігійнай карціне. Толькі не падумайце, што я хачу сказаць, што гэта Бог і ўсё такое. Я думаю, не ў гэтым рэч, а проста людзі — бараны.

Пакуль ішоў дождж, мы стаялі пад елкамі. Потым натоўп каля метро стаў разыходзіцца, і сталі выходзіць адтуль людзі, такія зялёненькія... Гэта таму, што ім не было чым дыхаць. Дзяўчаткі амаль усе плакалі. Але мы яшчэ не ведалі, што адбылося. А потым да нас пад елкі прынеслі хлопца. Яму прыпаднялі майку, там была кроў... Усё, што ад пупка і ніжэй, яму адціснулі. Аднаму майму сябру стала дрэнна. У нас ва ўсіх быў шок. Мы не ведалі, што рабіць. Сталі выносіць людзей, спыняць машыны. Многія не хацелі везці, адварочваліся. Тады ім давалі поўху, закідвалі ў машыну па дзве дзяўчынкі і казалі: "Вязі!" На праезную частку выскачыў мужчына, ён размахваў над галавой курткай, крычаў: "Што вы стаіце, як шакалы, ідзіце дапамагаць!" Мы пабеглі дапамагаць. Спачатку былі не ў самім пераходзе, а наверсе, дзе пачынаюцца прыступкі. Нам перадавалі целы, а мы адносілі іх на траву. Адну дзяўчынку на руках панеслі ў 2-ю бальніцу, напэўна, яны яе не данеслі. Першая "хуткая" прыехала праз 5-10 хвілін. Лекары працавалі вельмі добра. Мы спусціліся ў сам пераход. Асабліва не прыглядаліся, трэба было выносіць людзей. Кроў, мазгі. Сумкі валяліся, абутак, дакументы. Потым прыехалі "чорныя берэты" і ачапілі метро. Адзін хлопец пачаў крычаць: "Дзе вы раней былі?" Амапаўцы сталі біць яго дубінкай.

Я не магу сказаць, колькі было ахвяр. Але чаму ніхто не гаворыць пра цяжарную жанчыну, якая там знаходзілася? Чаму не гавораць пра дзіця, якое мужчына маліў "узяць" у "хуткую"? Ці было марадзёрства? Дзяўчаты бачылі, як п'яныя хлопцы здымалі з трупаў ланцужкі і пярсцёнкі, забіралі сумачкі. Там шмат усякага народу хадзіла "не пры справе", бамжы бутэлькі збіралі. Нашы людзі — бараны, але калі б на пляцоўцы для канцэрта былі тэнты, каб можна схавацца... У мяне пасля таго, што я ўбачыў, тры дні была дэпрэсія. Я на наступную раніцу прачнуўся і сказаў сябрам: "Я сёння не такі, як раней"...

Таня, студэнтка педінстытута: "Мы ішлі наперадзе. І я апынулася з адным хлопчыкам у гэтым натоўпе. Не ведаю, чаму там так атрымалася. Мы, як я зразумела, нібыта былі на людзях. Наверсе куча людзей. Пераплеценыя целы. Тут — твар аднаго хлопца, а на ім — нага іншага хлопца, які быў з намі. Як мне расказалі, мы апынуліся ў гэтым заторы. Мы стаялі — так нас сціснулі. Мяне нейкі хлопец пакратаў за плячо, а ў мяне галава проста ўпала, таму што я ўжо без прытомнасці была. Вось... А потым яго выцягнулі і мяне выцягнулі. Ён хутка апрытомнеў, бо не моцна пацярпеў.

Убачыўшы мяне, адкачаў і прывёз у бальніцу. І апрытомнела я ўжо тут, праз пяць ці шэсць дзён. Усіх, хто ляжаў разам са мной у рэанімацыі, я не памятаю. Маці знайшла мяне ў той жа вечар. Самае цікавае, што я амаль нічога не памятаю. Ні канцэрта, нічога... Я лічу, што калі б пераход быў зачынены, то такога і не здарылася б. Проста няма там такога іншага месца, куды маглі б усе рынуцца".

Сяргей Ганевіч, 17 гадоў: "Падбеглі да перахода, але потым вырашылі: не, не пойдзем, там натоўп. Але нас ужо занесла туды натоўпам. У пераходзе тры шэрагі прыступак. Першы шэраг мы прайшлі нармальна, проста трохі штурхаючыся, як у звычайным натоўпе. Паміж першым і другім каля прыступак стаяў нейкі мужчына, шырока расставіўшы рукі, і крычаў: "Тут дзіця ляжыць!" Але ззаду ніхто яго не чуў. Я не бачыў гэтага дзіцяці, толькі чуў, што мужчына сказаў, што гэта дзіця. Потым я ўбачыў, што каля канца гэтых прыступак пачынаюць спатыкацца і падаць людзі. І ўвесь натоўп, не ўстояўшы, пачаў класціся. На мяне націснулі, хтосьці прыціснуў маю правую руку. Здушыла грудзі. Уздыхнуць я ўжо не мог. І я ўдарыў кагосьці, хто ззаду стаяў, каб уздыхнуць. Ён здрыгануўся — і я, і чалавек, які стаяў перада мной, уздыхнулі. Потым мяне зноў сціснулі. Спераду былі немыя крыкі людзей, усе спрабавалі вырвацца наверх, а ззаду нейкая моладзь з крыкам і свістам лезла наперад, узяўшыся за рукі. Потым мяне прыдушылі, ад удушша я страціў прытомнасць. Я не памятаю, як мяне выцягнулі. Далей памятаю ўсё як сон... Міліцыянераў бачыў толькі падчас канцэрта каля сцэны".

Вераніка, 18 гадоў: "Адна дзяўчынка расказвала, што яе сяброўку так здушылі, што ў яе з рота кроў пайшла. Дзяўчатак вельмі штурхалі і білі, каб праходзілі хутчэй, думалі, што там проста спецыяльна не праходзяць — "прыкалваюцца". Вы ўяўляеце, ідзе дзяўчынка, а яе штурхае хлопец, які піва перамяшаў з гарэлкай. А натоўп ззаду ўсё навальваўся... Загінулі ў асноўным дзяўчаты, таму што хлопцы мацнейшыя. І абцасы... Бо нават калі туфлі на маленькім абцасіку, але набойка не гумовая, а пластыкавая, то вельмі лёгка паслізнуцца і вельмі цяжка ўстаць потым. Дзяўчаты першыя кінуліся ў метро, ​​таму што хлопцам дождж не так страшны — яны былі ў кашулях і пінжаках. А дзяўчаты ў адкрытых летніх сукенках".

Андрэй Амельчанка, сябар загінулага Дзімы Корзуна: "Калі вельмі моцна пачалі насядаць, я рукі прыціснуў да грудзей: рукі адцісну — удыхну, і зноў прыціскаю. Сяброўка апынулася побач са мной, я дапамагаў ёй, але яна кажа: "Паветра не хапае. Мне няма чым дыхаць". Паветра там сапраўды не хапала, душна было. Кажу: "Света, галаву ўверх, дыхай". Яна цягнулася. І тут пачуўся крык: "А-а-а-а-а-а-а..." Да гэтага ўсё больш-менш спакойна было, але, калі пачалі крычаць, валасы заварушыліся ад страху. Такі крык быў: літаральна ўсе — дзяўчаты, мужыкі, жанчыны — крычалі. Немагчыма было слухаць. Я думаю: "Усё, прапаў..." Хвіліну гэты крык стаяў, потым — цішыня... Потым пайшоў крык: "На-зад!" Хтосьці пачаў — і ўсе з апошніх сіл: "На-зад, на-зад, на-зад!.."

Сяргей Хімчук, 15 гадоў: "Перада мной апынулася дзяўчына. Яна была крыху ніжэйшая за мяне ростам, з чорнымі валасамі, у куртцы "джуд". Калі я ўпаў, так атрымалася, што левай рукой я схапіў яе за жывот, за куртку, а правая рука была вольная і знаходзілася наверсе. Нас душылі. Ні я, ні яна не маглі ўздыхнуць, яна крычала. Я кагосьці ўдарыў локцем, здаецца, трапіў у твар. Гэты хтосьці паварушыўся, і я адчуў, што дзяўчына ўздыхнула, а потым уздыхнуў і я. Зноў пачалі душыць. Потым пачуў крык: "Натоўп!" — і ўсё, пачалося ўдушша. Але я бачыў, што ў метро было адкрыта трое дзвярэй. Пад ціскам адны з дзвярэй вынес нейкі чалавек, не бачыў, хто гэта быў, мужчына ці жанчына. Можа быць, мне гэта здалося, але адтуль, з метро, ​​чыесьці рукі даставалі, выхоплівалі людзей з натоўпу..."

Валера Мурашка, сябар загінулай Алёны Вішнеўскай: "Я лічу, што віна за тое, што здарылася, ляжыць на ўладах, таму што ў іншыя святы заўсёды выстаўлялі нарад міліцыі і глядзелі за парадкам, прадухілялі найменшае парушэнне, а гэты раз амапаўцы стаялі толькі вакол сцэны і адганялі тых, хто спрабаваў на яе забрацца. Калі ў пераходзе народ ціснуў адно аднаго, я не бачыў ні аднаго міліцыянера. Усе амапаўцы, што былі на свяце, схаваліся ў аўтобус ад дажджу, а потым проста з'ехалі. Затое потым яны ледзь не матам адганялі ўсіх рэпарцёраў, журналістаў і проста людзей ад гэтага месца, у каго былі камеры, фотаапараты. Яны іх забіралі і разбівалі аб зямлю. Спераду былі немыя крыкі людзей, усе спрабавалі вырвацца наверх, а ззаду нейкая моладзь з крыкам і свістам лезла наперад, узяўшыся за рукі".

Частка другая. "Міліцыя не аказвала дапамогі, а займалася іншым — яны збілі хлопца, які фатаграфаваў падчас трагедыі"

Успаміны журналістаў

Павел Жук, на момант трагедыі галоўны рэдактар газеты "Навіны": "Было каля гадзіны ночы, калі мы з двума фатографамі зноў прыехалі ў бальніцу хуткай дапамогі. Прыехалі туды, і якраз тэлефануюць з Бі-бі-сі, мы даём інтэрв'ю: больш за 50 загінулых, каля 300 пацярпелых — гэта адразу пайшло ў эфір. Нам сказалі, што тут усяго 15 загінулых і ўсе адпраўлены ў морг. Мы пайшлі туды, але раптам прыехала машына з аховай наперадзе, ззаду і на борце. Мы падумалі, што прыехалі забіраць мёртвых, але аказалася, што прывезлі яшчэ. Мы накіраваліся туды, падышлі да гэтай машыны і ўбачылі, што кузаў забіты трупамі. Я кажу: "Хутчэй фатаграфуйце!" Хлопцы змаглі зрабіць некалькі кадраў. Але як толькі міліцыянты ўбачылі ўспышкі, адразу ж накінуліся на нас. Я ім сказаў, што не з намі трэба разбірацца, а там, на Нямізе, каб гэтага не здарылася... Я лічу, што здымаць тое, што ўжо адбылося, — гэта не парушэнне маральных нормаў. Больш за тое, паказаць, як з гэтымі загінулымі дзецьмі абыходзіліся, — трэба. Міліцыя не аказвала дапамогі, а займалася іншым — яны збілі хлопца, які фатаграфаваў падчас трагедыі. Ён быў там у самы момант, калі ўсё пачалося. У яго былі зняты дзве плёнкі: з самага пачатку і да таго часу, калі п'яныя малайцы пачалі з гіканнем зрываць з загінулых залатыя ўпрыгажэнні. На яго наляцелі амапаўцы, разбілі фотаапарат, забралі плёнкі. Плёнкі забраў у яго капітан — адну засвяціў, а другую паклаў сабе ў кішэню. І недзе яна ёсць".

Анатоль Жогла, фотакарэспандэнт: "Папярэдзілі: не здымай, а потым проста разбілі фотаапарат. Гэта было прыкладна ў 20:35 – 20:40, я паспеў зняць дзве плёнкі па 36 кадраў. Адна плёнка была ў фотаапараце, другую ў мяне забралі. Але юрыст мне параіў нічога з гэтай нагоды не рабіць, не прыцягваць да сябе ўвагі. Ён сказаў: лепш не заводзь наогул ніякіх спраў. Табе гэта абыдзецца даражэй, цябе зробяць казлом адпушчэння, назавуць "нячэсным" журналістам... На свяце былі журналісты НТВ, ОРТ, здымалі, але чамусьці ёсць здымкі падзей да і пасля, а самой трагедыі няма, хоць я думаю, што яны здымалі... Я не лічу, што я нешта парушаў. Усё гэта трэба публікаваць. Напрыклад, той жа акт марадзёрства, які я паспеў зняць".

Сяргей Грыц, фотакарэспандэнт: "Здымак мёртвай дзяўчыны ў бальніцы хуткай дапамогі мне самому не падабаецца, але, з іншага боку, — здарылася такая трагедыя, з'явілася такая колькасць ахвяр, чаму не можа быць здымкаў ахвяр? Я зрабіў здымак, дзе трупы былі навалены проста покатам у машыне. Атрымліваецца, трупы можна так навальваць, а фатаграфаваць гэтага нельга? Я не згодны з такой пастаноўкай пытання. У нас па-ранейшаму няма службы, якая магла б цывілізавана займацца гэтай справай. Чамусьці ў тую ноч для гэтага выкарыстоўваліся міліцэйскія грузавікі, дзе целы былі зваленыя ўпокат. У чым жа тут віна рэпарцёра? У тым, што ён гэта паказаў? Дык гэта трэба было паказваць".  

Частка трэцяя. "Мы пойдзем, бацька, на свята, там піва бясплатна даюць!"

Успаміны сваякоў

Святлана Карпека, маці загінулай Жанны: "Калі мы шукалі Жанну, падышла да мяне нейкая жанчына і пытаецца ў мяне: "А каго вы шукаеце?" Я ёй кажу: "Я прыехала шукаць сваю дачку, яна не вярнулася дадому". Тады яна кажа мне: "Мы з расійскага тэлебачання". Ці то з РТР, ці то з ОРТ — дакладна не памятаю. І пытае: "Ці можна ў вас узяць інтэрв'ю?" А я ёй адказваю: "Ведаеце, я б вам з задавальненнем што-небудзь расказала, але я ж там не была і таму нічога не ведаю". Тады яна кажа: "Дык раскажыце, як вы шукаеце сваю дачку". І я ёй расказала: "Мы ўсю ноч абзвоньвалі ўсе бальніцы, а раніцай паехалі шукаць Жанну па бальніцах". І я тады сказала, што сярод мёртвых мы Жанну не знайшлі, але і сярод жывых яе таксама пакуль няма, будзем шукаць далей. І ўсё. Гэта інтэрв'ю ўвесь дзень 31 мая паказвалі па тэлевізары... У моргу падышла я да дзяжурнага, пытаю: "А дзе ў вас спісы ўжо апазнаных? Дайце мне, калі ласка, паглядзець". Ён падумаў і кажа: "У нас там ёсць тры неапазнаныя дзяўчынкі. Але вы, жанчына, пачакайце..." А Колю, майму другому мужу, кажа: "А вы, мужчына, ідзіце са мной". І павёў Колю ў морг... Прывёў і паказаў... Потым Коля мне расказваў, што гэта было нешта страшнае. Казаў, што яму неспасціжна бачыць, як яны там усе ляжаць. Іх усіх там паклалі роўненька каля сценак, каля адной і другой. І ляжалі ў асноўным зусім юныя дзяўчаткі... Дзяжурны павёў Колю да Жанны. Коля, вядома, адразу пазнаў Жанну... Як ён казаў: "Усё зашчымела ўнутры".

...У пераходзе на "Нямізе" на дзвярах, дзе раней быў кветкавы магазін, напісаны такія словы: "Яе звалі Жанка, ёй было ўсяго 17 гадоў. Яна памерла ў мяне на руках, і я не ведаю, як мне далей жыць..."

Станіслаў Зуеўскі, бацька загінулых Марыны і Інэсы: "Мне 73 гады, жонка памерла 26 гадоў таму. Калі памерла жонка, малодшай дачцэ, Марыначцы, было дзесяць гадоў, я выгадаваў яе, даў адукацыю. Ці было цяжка? Вось цяпер цяжка... Цяпер... Старэйшая дачка Інэса ў 20 гадоў выйшла замуж. Жылі з мужам нядрэнна, паважалі адно аднаго, але муж памёр у 47 гадоў. У Інэсы дзве дачкі — Таня і Наташа. Унучкі прыходзяць да мяне, наведваюць. Марыначка любіла чытаць. Вучылася, вывучылася, стала бухгалтарам.

...30 мая дочкі пайшлі разам. Інэса ў той дзень заехала да нас. Марына мне сказала: "Мы пойдзем, бацька, на свята, там піва бясплатна даюць!" Як там гэта піва давалі, я не ведаю... Пайшлі па гэта піва і не вярнуліся... Марына была са сваім хлопцам Валодзем. Валодзя прыходзіць да мяне і кажа: "Марыны няма! Загінула!" Я яму: "Як загінула?! Ты ж з імі быў?" А ён: "Загінула"... Цяпер жыву адзін і чакаю толькі аднаго — магілы".

Ядвіга Бурэц, маці загінулага Андрэя: "Што там адбылося, не ведаю. Толькі назаўтра раніцай а шостай гадзіне па радыё мы пачулі з мужам жалобную музыку. Я пытаюся ў мужа: "Што здарылася?", а сама думаю — хто-небудзь з урада памёр. Ён кажа: "Метро правалілася ў Мінску". Паколькі мы з Андрэем дамовіліся, што ў палову на дзясятую вечара ён будзе тэлефанаваць, то не сталі нічога даведвацца, чакалі. У 7:10 зазваніў тэлефон. Гэта тэлефанаваў дзяжурны міліцыі. Ён назваў сваё прозвішча, і я адразу зразумела, што з Андрэем нешта здарылася. Мне не сказалі адразу, што ён загінуў, а пачалі ўдакладняць пашпартныя даныя. Пытаюся: "Загінуў?" Кажуць: "Загінуў". Адразу пасля пахавання і не спала дзве ночы, і не ела, а потым тры ночы запар чую — мужчынскія рыданні пад акном, страшныя, наўзрыд. Прачнулася — нічога нідзе няма".

Наталля Мядзель, маці загінулага Паўла: "Хлопцы, якія там былі, кажуць: "Там была мешаніна. Там быў дурдом. Там усе крычалі. Там усе раўлі. Там быў кашмар"... Я даведалася пра ўсё, што здарылася, толькі ў панядзелак пасля працы. Іду дадому. І гляджу: муж былы. З жонкай. Сястра мужа былога са сваім мужам. Сяброўкі мае. Адразу не зразумела, чаму яны так усе глядзяць на мяне... І я не адразу даведалася, што Паўлік загінуў. Мне сказалі: "Ён у бальніцы" — так асцярожна-асцярожна. А я: "Няхай абы-дзе не бадзяецца!" Я спачатку думала, улез у якую-небудзь бойку і яго хтосьці пабіў. Я ж не магла сабе ўявіць, што "ён у бальніцы" азначала "ён ужо ў моргу"...

Святлана і Віталь Рабаконь, бацькі загінулага Генадзя: "Мы ўсё жыццё працавалі ў органах унутраных спраў. Можа быць, таму Гена з дзяцінства марыў стаць міліцыянерам... 30 мая ў сына быў выхадны. Праз дзень, 1 чэрвеня, яму трэба было здаваць першы экзамен у сярэдняй школе міліцыі. Ён сур'ёзна рыхтаваўся да паступлення, марыў стаць афіцэрам. Але ўсё ж такі вырашыў з жонкай Наташай і сябрамі адпачыць. Каля трох гадзін дружнай кампаніяй яны зайшлі да нас. Папілі чай, паслухалі музыку. Абяцалі вечарком яшчэ зазірнуць... Але дзесьці каля васьмі прыбегла нявестка. Разутая, растрапаная, крычыць: "Гена ў вас? Не магу яго нідзе знайсці! Там у метро людзей падушыла!" Далей — як у цяжкім сне. Пошукі... Надзея... Тлумачэнні дактароў: "Яго занадта позна прывезлі"... І жудасная рэальнасць — пахаванне... Кожны месяц 30-га чысла ходзім да месца трагедыі. Аднойчы да нас падышла маладая жанчына. Па фатаграфіі сына яна даведалася, хто выратаваў яе ў той жудасны дзень. А яшчэ супрацоўнікі АМАПа расказвалі, што Гена дапамагаў ім выносіць з перахода пацярпелых людзей. Потым пацягнуўся да нейкай дзяўчыны, што гучна крычала, і... натоўп накрыў іх абаіх".

Галіна Вішнеўская, маці загінулай Алёны: "Алёна сказала, што прыйдзе а 23:00, і я вырашыла, што гэта нармальна. Бо на дварэ май, і для гэтай пары года не вельмі позна. Калі яна пайшла, у мяне на душы застаўся непрыемны асадак ад нашай апошняй размовы. Я распытвала, што гэта за дыскатэка, што там будзе, а яна паглядзела на мяне так, як быццам я пытаюся нейкае глупства — гэта проста звычайная дыскатэка.

***

Я шкадую, што не дамаглася дазволу ўбачыць яе ў бальніцы, такой, якой яе прывезлі адтуль. З бальніцы яе прывезлі ўжо выстраеную, прыбраную. На пераноссі я выявіла тры дзірачкі, падобныя на пракол ад відэльца, толькі іх было не чатыры, а тры. Напэўна, яна атрымала вельмі моцны ўдар па пераноссі і, можа быць, страціўшы прытомнасць, не змагла змагацца за жыццё далей...

***

Мне не падабаецца, што святары папракаюць бацькоў за тое, што мы адпусцілі сваіх дзяцей на гэтае свята... Пасля гібелі Алёны я перагледзела свае погляды на многія рэчы. Заўсёды казала ёй: "Не спяшайся жыць", а аказалася, што трэба спяшацца, вельмі мала ёй было адмерана жыць".

Ганна Саўко, маці загінулай Насці: "З шасці раніцы мы пачалі ездзіць па бальніцах. Аб'ехалі ўсе, з 2-й да 10-й, але нідзе Насцю не знайшлі. Потым знайшлі машыну. Пачалі па другім крузе ездзіць. Насценьку знайшлі ў 10-й, у моргу сярод неапазнаных у шэсць гадзін вечара. Спачатку не пускалі ў морг для візуальнага апазнання, толькі па фатаграфіях і па відэазапісе. На іх мы Насцю не пазналі. Толькі калі мяне пусцілі ў морг, я яе пазнала. На ёй былі штаны і майка, яе лёгка можна было апазнаць па рэчах, гэтыя звесткі я дала міліцыі яшчэ ў пяць раніцы!

На гэтым пакуты не скончыліся. Адміністратар Кальварыйскіх могілак вадзіла нас дзве гадзіны сярод магілак. Паказваючы, што нібыта месцаў добрых няма, бярыце, што даюць, а не выбірайце. "Вось тут пахавайце. Праўда, тут дорага хутка будзе, ну нічога, прыйдзецца перапахаваць потым..."

Побач з дрэннымі ёсць яшчэ і добрыя людзі..."

Наталля, сястра Насці: "...У апошні шлях праводзілі Насценьку ўсім Захадам (раён у Мінску). 11 "Г" разам з Вячаславам Фёдаравічам, класным кіраўніком, услаў бэзам лесвіцу з шостага да першага паверха, а на дзвярах пад'езда павесіў белыя ружы. Аднакласнікі стаялі ў ганаровай варце з чорнымі павязкамі.

...Так балюча, прыйшоўшы на Нямігу, бачыць, як людзі плююць там, кідаюць недакуркі ў кветкі. Так хацелася, каб гэтая бяда прымусіла людзей задумацца і заўсёды памятаць, што побач з табой знаходзяцца людзі, якія таксама хочуць жыць".