Сястра памерлага ліквідатара: Браць мой касцявы мозг брат адмовіўся…

Кніга Святланы Алексіевіч “Чарнобыльская малітва” пачынаецца “Самотным чалавечым голасам” Людмілы Ігнаценка, жонкі загінулага пажарніка Васіля Ігнаценкі. Сёння гэтая гераіня кнігі нобелеўскай лаўрэаткі жыве ў Кіеве, і спачатку я планаваў пагаварыць з ёй — пра мужа, пра боль, пра пакуты, падман і Чарнобыль. Але, перачытваючы “Чарнобыльскую малітву”, зразумеў: героем майго матэрыялу павінен стаць іншы чалавек. Пра яго таксама ёсць ў кнізе, усяго некалькі радкоў, але ёсць…

“Малодшая Наташа, ёй было чатырнаццаць гадоў, вельмі плакала і баялася. Але яе касцявы мозг падышоў лепш за ўсіх... (Змаўкае.) Я ўжо магу пра гэта распавядаць... Раней не магла... Я дзесяць гадоў маўчала... Дзесяць гадоў. (Змаўкае.)

Калі ён даведаўся, што касцявы мозг бяруць у ягонай малодшай сястрычкі, наадрэз адмовіўся: "Я лепей памру. Не чапайце яе, яна маленькая”.

“Чарнобыльская малітва”, урывак з “Самотнага чалавечага голасу” Людмілы Ігнаценка

Наташа — малодшая сястра Васіля Ігнаценкі. Цяжка паверыць, але дзяўчына, якая на ўласныя вочы бачыла, як памірае яе брат , абірае тую ж прафесію пажарніка і сёння працуе ў Міністэрстве па надзвычайных сітуацыях.

“Чаму абрала гэтую прафесію? — ціхім голасам перапытвае нібыта мяне, але хутчэй саму сябе Наталля. — Ды ўсё, напэўна: яго спартовыя дасягненні, яго бескампраміснасць, яго цвёрды характар. Страх паўтарыць лёс брата? Тады, у 1986 годзе, я, напэўна, пра гэта не думала… Колькі мне было — трынаццаць з паловай гадоў. Што я разумела, што я ведала пра тое, што яго забіла? Тады ніхто нічога не ведаў пра гэта… Але я ведаю, што ён быў такім чалавекам, што не мог спыніцца ні перад чым: дапамога патрэбная некаму — сваё адкладзе і дапаможа. Ох… Як вам патлумачыць?.. Я не ведаю, як вам патлумачыць, чаму я пайшла туды працаваць… Ну, вось так вырашыла і пайшла”.

Ёсць і яшчэ адно, за што Наталля паважае свайго брата: за рашучасць, з якой ён адмовіўся прымаць касцявы мозг сваёй малодшай сястры.

“Мой касцявы мозг падыходзіў яму больш за ўсё: і па ДНК, і па ўсіх іншых паказчыках — у нас усё супадала. Але ўлічваючы мой узрост і тое, што мяне ён любіў больш за ўсіх — самая малодшая ў сям’і, — ён проста мяне пашкадаваў і не даў сваёй згоды. Можа, так збярог маё жыццё і здароўе. Пакуль...”

Узнагароды Васіля Ігнаценкі

"Старэйшай сястры Людзе было дваццаць восем гадоў, яна сама медсястра, разумела, на што ідзе. "Толькі б ён жыў", — гаварыла яна. Я бачыла аперацыю. Яны ляжалі ўпобачкі на сталах... Там вялікае акно ў аперацыйнай зале. Аперацыя доўжылася дзве гадзіны... Як скончылі, Людзе было горш, чым яму, у яе на грудзях васямнаццаць праколаў, цяжка ачуньвала пасля наркозу. І цяпер хварэе, на інваліднасці... Была прыгожая, моцная дзяўчына. Замуж не выйшла”.

“Чарнобыльская малітва”, урывак з “Самотнага чалавечага голасу” Людмілы Ігнаценка

Наталля: “Я ж была школьніцай, і калі нас адсялілі, я фактычна цэлы год па лагерах была. Так, здароўе крыху падарванае, але што ж рабіць… І звязваць гэта з Чарнобылем ці не — нават не ведаю”.

"Дактары чамусьці ўсё паўтаралі, што яны атруціліся газамі, ніхто не гаварыў пра радыяцыю. А горад запоўніўся ваеннай тэхнікай, перагарадзілі ўсе дарогі... Перасталі хадзіць электрычкі, цягнікі... Мылі вуліцы нейкім белым парашком... Я непакоілася, як жа мне заўтра ў вёску трапіць, каб купіць яму сырадою? Ніхто не гаварыў пра радыяцыю... Толькі вайскоўцы хадзілі ў рэспіратарах... Гараджане неслі хлеб з крамаў, адкрытыя пакуначкі з булачкамі... Пірожныя ляжалі на латках”.

“Чарнобыльская малітва”, урывак з “Самотнага чалавечага голасу” Людмілы Ігнаценка

У тыя першыя дні пасля аварыі трынаццацігадовая дзяўчына не задумвалася над пытаннем, трэба было людзям адразу сказаць праўду пра аварыю ці не. Але цяпер адказ мае.

“Трэба было людзям адразу праўду пра аварыю і радыяцыю сказаць… Бо там, дзе мы жылі, была вялікая радыяцыя. Нашу вёску не закапалі, а побач вёска была — яе закапалі. Проста закапалі… Ну а да нашай не дайшлі: можа, радыяцыя крыху меншай была, чым у суседняй вёсцы. А людзі ж жылі і там! І працавалі, і дзяцей гадавалі, і кароў даілі, і малако пілі, і бульбу садзілі, і на рыбалку хадзілі. Яны ж не ведалі нічога — чым гэта небяспечна. Безумоўна, трэба было ім усё расказаць. Людзі, магчыма, сябе ў нечым бы абмежавалі, працы б нейкія не рабілі. Трэба было сказаць, але ж там усё было засакрэчана, ніхто нічога нікому не казаў. Можа, пра нейкія падзеі мы і да гэтага часу не ведам. Жывём і не ведаем”.

"А шостай мы з ім збіраліся ехаць да ягоных бацькоў. Садзіць бульбу. Ад горада Прыпяць да вёскі Спярыжжа, дзе жылі ягоныя бацькі, сорак кіламетраў. Сеяць, араць... Яго любімы занятак”.

“Чарнобыльская малітва”, урывак з “Самотнага чалавечага голасу” Людмілы Ігнаценка

“Канечне, хочацца ў родную вёску, нават пытанняў такіх не павінна ўзнікаць, — сумна ўздыхае Наталля. — Мы туды прыязджаем раз на год — на Радаўніцу. Гэта ўжо 30 гадоў прайшло, і неяк ад сэрца адлягло, а па першым часе было вельмі цяжка, вельмі… Радзіма ёсць радзіма… Чалавек прывыкае да любога месца. Так, і гады праходзяць. А з іншага боку — туды ж проста нельга вярнуцца”.

Еўрарадыё: А самасёлы жывуць?

Наталля: Няма там ніякіх самасёлаў. Тыя, што былі самасёлы з нашых, — іх ужо нікога не засталося там. Не, іх не выгналі — яны проста памерлі ўсе. Першапачаткова людзі вярталіся, жылі, бо не маглі прывыкнуць да новага месца. Асабліва цяжка было сталым людзям, што там пражылі ўсё жыццё, і яны альбо заставаліся, альбо вярталіся ў родныя хаты. Але ж ні крамы, ні святла, і чалавеку вельмі складана жыць. Таму там ужо нікога няма. Ды і вёска ўся зарасла, дамы разбурыліся… Там запаведнік, і запаведнікам тыя мясціны павінны заставацца — вяртання туды няма. І людзей там не павінна быць. Бо там хутчэй за ўсё па-ранейшаму радыяцыя. І невядома, колькі гадоў яшчэ пройдзе, а яна там будзе”.

Непрыкметна размова пераходзіць на дзень сённяшні.

“Натуральна, усё забываецца, гады праходзяць, моладзь падрастае, — разважае Наталля. — Дзеці, што нарадзіліся пасля аварыі, мала што ведаюць пра гэта. Таму трэба і на нейкіх факультатывах у школе расказваць пра гэта: тлумачыць і распавядаць, што такое было. Бо цяпер моладзь фактычна нічога не ведае пра Чарнобыль. Можа, майго ўзросту дзеці, якіх высялялі, яшчэ нешта ведаюць, а ўжо далей… Ну, ведаюць: Чарнобыль, аварыя, радыяцыя. А далей? Як, што, хто загінуў і якія наступствы — гэтага не ведаюць”.

І яшчэ адна думка наконт дня заўтрашняга:

“Ніхто не застрахаваны ад тэхнагеннай катастрофы: ніводная вытворчасць, ніводнае нешта там яшчэ. Якую б там звышабарону ні прадугледзелі… Гэта ўсё ж такі тэхніка, і ніхто не можа прадказаць, з якой прычыны і што можа адбыцца. Таму я як чалавек, які ў сваім жыцці гэта зведаў, не хацела б, каб у нас была пабудаваная атамная станцыя”.

“Наша гісторыя — гэта гісторыя пакутаў. Пакуты — наша прыстанішча. Наш культ. Мы загіпнатызаваныя імі. Але мне хацелася спытацца і пра іншае — пра сэнс чалавечага жыцця, нашага існавання на зямлі”.

“Чарнобыльская малітва”, урывак з “Інтэрв’ю аўтара з самім сабой аб прапушчанай гісторыі”