"Толік хадзіў на гурток акварэлі, а цяпер возіць гуманітарку на мяжу"

Беларусы, якія апынуліся ў палітэміграцыі ў Літве, аднымі з першых кінуліся аказваць дапамогу ўкраінцам. Валанцёры збіраюць грошы, купляюць медыкаменты, адзенне, сродкі гігіены і арганізуюць дастаўку гуманітарнага грузу ў краіну, якая абараняецца.

Адна з грамадзянскіх ініцыятыў, вядомая адукацыйнымі праектамі, цяпер шмат часу і сіл прысвячае дапамозе Украіне. "Новая газета — Балтия" распавядае, як і чым дапамагаюць беларусы суседзям, якія апынуліся пад ракетнымі абстрэламі і авіяўдарамі.

"Трэба было рабіць хоць нешта, толькі не сядзець склаўшы рукі"

Віленскі офіс АБФ ("Актыўнымі быць файна") цяпер нагадвае склад. Паўсюль каробкі з надпісамі: "лекі", "шпрыцы", "бінты", "памперсы". Тамсама пазначаны кіеўскія і львоўскія адрасы, па якіх іх трэба даставіць.

Гэта ўжо чацвёртая партыя гуманітарнага грузу, якую з пачатку вайны адпраўляе ва Украіну грамадская ініцыятыва. Хоць АБФ добра вядомая сярод беларусаў зусім іншымі праектамі.

У мірны час валанцёры займаліся ў асноўным адукацыяй. Найбольшую папулярнасць атрымалі шведскія гурткі — "Час акварэлі", "Кніжны клуб", "Выходны ў музеі".

Хлопцы ладзілі трэнінгі для жанчын, курсы псіхалагічнай дапамогі для падлеткаў.

На жаль, рэаліі ваеннага часу фармуюць іншыя патрэбы. Гэта не значыць, што адукацыйныя праекты заглухлі. Проста больш часу стала ісці на тое, што баліць. А баліць у беларусаў праз украінскую трагедыю, паколькі яны зусім нядаўна самі сутыкнуліся з бядой у сваёй краіне — арыштамі, гвалтам, рэпрэсіямі. Таму вастрэй адчуваецца суседскае гора, хоць яно, вядома, непараўнальна большае.

— У першыя дні вайны сюды ішлі дзясяткі, калі не сотні людзей, якія прыносілі лекі, грошы, адзенне. Гэта быў адзіны парыў. Многія растлумачылі, што ім трэба было рабіць хоць нешта, толькі не сядзець склаўшы рукі, — кажа валанцёр АБФ Дзмітрый Лойша, на руцэ ў якога сіня-жоўты плецены бранзалет.

— Большасць — беларусы, якія ведалі пра нас раней і якія адгукнуліся на заклік у сацсетках дапамагчы Украіне. Але былі і літоўцы, расіяне, украінцы.

— Як зразумелі, што менавіта неабходна? — пытаемся. — Трэба ж было даць адрасную дапамогу, а не купляць усё запар.

— Яшчэ да вайны мы пазнаёміліся з прадстаўнікамі грамадзянскай платформы з Украіны, пасябравалі і падтрымлівалі кантакт. З пачаткам расійскай агрэсіі гэта супрацоўніцтва набыло зусім іншую ўласцівасць. Украінцы, арганізаваўшы штаб, даслалі нам спіс неабходных медыкаментаў, адзення, сродкаў гігіены.

Грамадзянскія ініцыятывы заўсёды былі моцныя тым, што ўмелі накіроўваць у патрэбнае рэчышча актыўных людзей. Гэта не пра фінансавую дапамогу, збор медыкаментаў, дастаўку гуманітарнага грузу, а пра значна большае — чалавечую энергію, якой трэба задаць вектар.

Менавіта незалежныя людзі, якія крытычна думаюць,  складалі аснову грамадзянскага сектара ў Беларусі. Калі ў 2020 годзе абрынуўся каранавірус, урад краіны адмовіўся ўводзіць каранцін, не падтрымліваў бізнес. Зверху раздаваліся толькі здзеклівыя абвінавачанні (той памёр, таму што стары быў; той — таму што поўны) і абуральныя рэкамендацыі (лячыцца лазняй, гарэлкай, хакеем). Тады на выручку прыйшлі менавіта валанцёры, якія знаходзілі маскі, кармілі медыкаў, дапамагалі пацыентам.

Пасля грамадска-палітычнага крызісу ў 2020 годзе ўлада вырашыла разабрацца з некамерцыйнымі грамадскімі арганізацыямі, фактычна абвясціўшы ім вайну. Пад удар трапілі больш за дзвесце ініцыятыў, у ліку якіх — праваабарончы цэнтр "Вясна", Таварыства беларускай мовы і нават "Ахова птушак Бацькаўшчыны". Цяпер яны ліквідаваныя, але некаторыя змаглі рэлакавацца і працягнуць дзейнасць у іншых краінах, у тым ліку ў Літве.

"Хадзіў на гурток па акварэлі, а цяпер возіць гуманітарку на мяжу"

Нашу сумную размову перарывае кіроўца фургона, які з'яўляецца ў офісе: "Трэба грузіцца, да адпраўлення калоны застаецца паўтары гадзіны".

Пакуль вырашаюцца арганізацыйныя моманты, перакідваюся з ім парай слоў. Мужчына — кіраўнік невялікай кампаніі ў Беларусі, але цяпер ён проста валанцёр.

— Чаму я тут? — перапытвае ён. — Калі скроліць навіны, то нічым не дапаможаш. А так ёсць магчымасць трансфармаваць энергію ў карысць.

Валанцёру трэба будзе давезці каробкі да літоўска-польскай мяжы ў складзе калоны пазадарожнікаў, якія прызначаны для тэрабароны Украіны. Заадно гуманітарны груз перададуць у штабы, размешчаныя ў Львове і Кіеве.

— Асобная размова пра тое, як людзі знаходзяць адно аднаго і самаарганізоўваюцца. Пасля такія ініцыятывы ўключаюцца ў агульную справу, кааперуючыся з аналагічнымі структурамі, — расказвае Дзмітрый Лойша. — Так, з'явілася літоўская ініцыятыва, якая арганізавала перавозку гуманітарных грузаў да мяжы з Польшчай. Хлопцы пераабсталявалі бар пад склад, куды з усяго горада прывозілі ежу, адзенне, медыкаменты. Потым загружалі каробкі ў мікрааўтобусы і накіроўвалі на базу ў Варшаву. А адтуль іх везлі фурамі ва Украіну.

Наладзіць транспартныя ланцужкі аказалася самым складаным. Але нечакана з'явілася шмат актыўных людзей, якія сталі распрацоўваць маршруты, знаходзіць машыны, дамаўляцца з такімі ж валанцёрамі.

— Адзін з пастаянных наведвальнікаў нашых семінараў праявіў сябе менавіта з гэтага боку. Толік хадзіў на гурткі па акварэлі. Казаў, што гэта дапамагае расслабіцца, а калі ўбачыў наш допіс пра дапамогу, арганізаваў хлопцаў і стаў вазіць гуманітарку на мяжу, — прыводзіць прыклад супрацоўнік АБФ.

Цяпер літоўскі ўрад прымае тысячы ўцекачоў, забяспечвае жыллём, працай, а грамадзянская супольнасць аператыўна закрывае іншыя задачы.

— У надзвычайных абставінах такое часта бывае. Але наколькі гэтая сувязь трывалая? Ці не разваліцца ўсё, калі вайна скончыцца? — цікаўлюся ў валанцёраў.

— Вядома, людзі выгараюць. Ужо цяпер мы бачым, што плынь тых, хто дапамагае, становіцца меншай. Але тыя, хто сабраўся ў каманду, аб'яднаныя больш моцнай сувяззю. У выпадку неабходнасці яны зноў змогуць аб'яднацца, няхай не ў поўным складзе, але касцяк застанецца, а да яго пасля напэўна далучацца новыя людзі.

"Гэты фідбэк цяпер даражэйшы за любыя іншыя словы"

Эфектыўнасць гарызантальных сувязяў у наяўнасці. Каробкі і мяшкі ўдаецца пагрузіць у фургон літаральна за 10-15 хвілін.

Пакуль ідзе загрузка ў аўтамабіль, заўважаю, што на большасці каробак — стыкеры АБФ. Гэты актуальны меседж у выглядзе налепкі — знак салідарнасці калегам з украінскіх штабоў.

— Важная не толькі матэрыяльная, але і маральная падтрымка, — да гэтых момантаў валанцёры ставяцца вельмі сур'ёзна. — Пасля таго як украінцы ўбачылі нашы стыкеры, яны патэлефанавалі са слязамі на вачах. Ім важна было атрымаць такую сувязь, усвядоміць, што ўвесь свет падтрымлівае іх.

Не менш значным прадстаўнікі ініцыятывы лічаць фідбэк з Украіны. Фотаздымкі з атрыманай гуманітаркай і цытаты валанцёры размяшчаюць у сацсетках: "Людзі павінны ведаць, што дапамога дастаўленая і ацэненая. Гэты фідбэк цяпер даражэйшы за любыя іншыя словы".

Гаворачы пра гэта, Дзмітрый Лойша ўспамінае атрыманы досвед у валанцёрскім лагеры на польска-ўкраінскай мяжы, адкуль ён вярнуўся крыху больш за тыдзень таму: "Дапамагалі ўцекачам афармляць анкеты, падказвалі, як дабрацца да патрэбнага месца, у некаторых выпадках, напрыклад сем'ям з маленькімі дзецьмі, цяжарным жанчынам, інвалідам, пажылым людзям, дапамагалі з жыллём.

Мяжу перасякалі тысячы ўкраінцаў. Суцэльная плынь. Людзі перажывалі трагедыю па-рознаму. Многія знаходзіліся ў моцным стрэсе. Былі і тыя, каго нешта не задавальняла.

Сустракаліся як багатыя людзі, так і старыя, якія дзякавалі за ежу, якую не маглі дазволіць сабе дома.

Запомнілася дзяўчына, якая настолькі была змардаваная пасля дзесяці дзён, праведзеных у падвале, што прасіла ўсяго толькі адпачынку".

У Беларусі дзяржава раўніва ставілася да грамадзянскай самастойнасці

У АБФ задумаліся пра тое, каб дапамагаць не толькі гуманітарнай дапамогай, але таксама тым уцекачам, якія прыбываюць у Літву. Першы крок — арганізацыя групы псіхалагічнай падтрымкі для падлеткаў.

У Вільню, Коўна, Алітус у асноўным прыбываюць жанчыны з дзецьмі і пажылыя людзі. Не трэба мець адукацыю псіхолага, каб ацаніць стан уцекачоў: многія падлеткі замкнёныя, з цяжкасцю адрываюцца ад тэлефона ці проста маўчаць, адцягнена разглядаючы навакольных.

— Я дапамагаю арганізаваць такія курсы для ўкраінцаў. Шукаю рускамоўных спецыялістаў, у асноўным з Беларусі, — далучаецца да размовы яшчэ адна валанцёрка.

Прадстаўляючыся, Ксенія кажа, што ў першую чаргу яна — маці дваіх дзяцей. Жыла ў Наваполацку, актыўна ўдзельнічала ў грамадзянскіх ініцыятывах, наведвала гурткі АБФ.

Пасля выбараў-2020 не заставалася ўбаку, а потым зразумела, што давядзецца з'язджаць, інакш людзі ў чорным прыйдуць і па яе. Выбрала Літву, бо муж працуе ў гэтай балтыйскай краіне. А паколькі ў Вільні адкрыўся офіс грамадзянскай ініцыятывы, адразу далучылася да платформы.

— Актыўныя людзі складаюць касцяк грамадства, — лічыць яна. — Незалежныя грамадзяне, са сваёй пазіцыяй, часта сфармаванай на аснове паспяховага досведу ў іншых краінах, перашкаджалі беларускай уладзе, паколькі не былі згодныя з наяўным парадкам рэчаў. Яны прапаноўвалі мяняцца, рухалі праекты, што вельмі супярэчыла інертнасці бюракратаў.

У Беларусі дзяржава вельмі раўніва ставіцца да любой праявы самастойнасці.

У часе пратэстаў 2020 года ў буйных беларускіх гарадах актывізаваліся дваровыя ініцыятывы. Людзі ладзілі канцэрты, сеансы нямога кіно, чаяванні. Але неўзабаве гэтыя актыўнасці крыміналізавалі, чаты ў тэлеграме прызналі экстрэмісцкімі, а ініцыятараў затрымлівалі і запісвалі зневажальныя відэа з іх удзелам.

Нягледзячы на нябачаныя рэпрэсіі, грамадзянская супольнасць Беларусі выжыла, хоць і вымушана пакінула сваю краіну. Цяпер яна сканцэнтравалася на дапамозе ўкраінцам, прымаючы іх боль і трагедыю як свае.