Як у Грузіі перамагаюць невылечны гепатыт С

Манана Вардзіашвілі, Тбілісі, JAMnews. Пры падтрымцы "Медыясеткі"​

Некалькі гадоў таму гепатыт С лічыўся невылечнай хваробай. Існуючыя прэпараты дапамагалі не ўсім. Каштавалі вельмі дорага (да 80 тысяч долараў). Людзі прадавалі дамы і кватэры і ехалі лячыцца за мяжу, а з-за страшных пабочных эфектаў многія перарывалі курс.

Для Грузіі гепатыт С — сур'ёзная праблема. Паводле даследавання за 2015 год, у Грузіі носьбітамі віруса з'яўляліся да 150 тысяч чалавек, або 5,4% усяго дарослага насельніцтва.

Спецыялісты кажуць пра дзве галоўныя прычыны распаўсюджвання гепатыту С у Грузіі — нестэрыльныя інструменты і ін’екцыйная наркаманія.

У 90-я гады ў Грузіі не вялася дакладная статыстыка наркаманіі, але яе павальнае распаўсюджанне было заўважным. Скверы і двары былі літаральна заваленыя выкарыстанымі шпрыцамі, з якімі гулялі дзеці.

Ніякай сістэмы кантролю медыцынскіх устаноў не вялося, а медыцынскія інструменты стэрылізавалі прымітыўнымі спосабамі. Калі не было электрычнасці, іх "выварвалі" на дрывяных печах. Ніхто не правяраў донарскую кроў.

У краінах Еўропы колькасць хворых хранічным гепатытам С не перавышае 0,5-1%. У выпадку вялікай яго распаўсюджвання — 1,5-2,3%.

У красавіку 2015 года ў Грузіі пачаўся праект па поўным выкараненні (элімінацыі) гепатыту С, аналагаў якому не было ў свеце. Яго праводзяць у партнёрстве з Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя і Цэнтрам прэвенцыі і кантролю захворванняў ЗША. Мэта — поўнае выкараненне хваробы на працягу пяці гадоў і прадухіленне яе далейшага распаўсюджання.

З красавіка 2015 года да красавіка 2020-га трэба абследаваць і вылечыць 135 тысяч чалавек (90% усіх хворых). На праграму выдзелілі каля 43 мільёнаў долараў. Сюды не ўваходзіць кошт новых прэпаратаў Sofosbuvir і Harvoni, якая перавышае мільярд долараў у год. Іх Грузіі бясплатна пастаўляе амерыканская фармацэўтычная кампанія Gilead.

За апошнія тры з паловай гады курс лячэння прайшла 51 тысяча чалавек, 98,2% з іх цалкам вылечыліся. Да заканчэння праграмы засталося яшчэ паўтара года.

 "Я была цяжарная, калі даведалася, што ў мяне вірус"

Ія зрабіла планавыя аналізы дзесяць гадоў таму, калі чакала дзіця. Выяўлены ў яе крыві гепатыт С стаў для яе шокам. Яна ніяк не магла зразумець, як заразілася. Хадзіла ў салоны прыгажосці з уласнымі инструментамі, аперацый і пераліванняў крыві не рабіла.

Пасля Іі аналіз здаў і яе муж Дато. У яго таксама выявілі вірус. Абследаванне паказала, што яго печань была ў яшчэ горшым стане.

"Было ясна, што жонку заразіў я. Як заразіўся сам, дакладна не ведаю, але ў маладосці я некалькі разоў прымаў наркотыкі, зрабіў татуіроўку і хадзіў да стаматолага", — распавядае Дато.

Пасля таго, як муж і жонка даведаліся пра кошт лячэння, яны нават не марылі вылечыцца. Яны жылі разам з двума малалетнімі дзецьмі ў здымнай кватэры. Адкуль узяць сотню тысяч долараў?

Ішлі гады, стан Дато паступова пагаршащся — печань павялічылася, скура на твары стала жоўтай.

Праграма па барацьбе з гепатытам С стала для іх выратаваннем і практычна падарыла сям'і другое жыццё. Пасля трохмесячнага курсу прэпарата ў крыві 43-гадовага Дато і 37-гадовай Іі больш не засталося віруса.

Ціхі забойца

Дакладнай статыстыкі захворвання гепатытам C у свеце не існуе. Заразіцца ім можна і ў кабінеце стаматолага і ў цырульні, можна спакойна насіць вірус 20-30 гадоў, і ў адзін цудоўны дзень даведацца, што ў цябе цыроз печані. Таму яго і называюць "ціхім забойцам".

Сусветная арганізацыя аховы здароўя ацэньвае колькасць хворых на гепатыт С у свеце ў 71 мільён чалавек, хоць гэта мінімальны паказчык. Ад выкліканых ім ускладненняў штогод памірае да 400 тысяч чалавек.

Гэтая хвароба вылечная ў 98% выпадкаў. У адрозненне ад інтэрферону, якім хваробу лячылі некалькі гадоў таму, Harvoni амаль не мае ніякіх пабочных эфектаў. Але ён дарагі — трохмесячны курс каштуе 80 тысяч долараў. І таму лячэнне часцяком недаступнае нават для жыхароў багатых і развітых краін.

Прадаць лекі і памерці

47-гадовая Ціціно (імя змененае) жыве разам з паралізаванай маці ў Зугдзідзі, у інтэрнаце для бежанцаў. Яна зарабляе продажам вострых прыпраў на рынку. Часам за дзень нічога не можа прадаць і не можа прынесці дадому ежы.

На працягу трох месяцаў кожныя два тыдні яна хадзіла ў гарадскую бальніцу, каб атрымаць чарговую дозу дарагіх лекаў ад гепатыту. Даведалася пра заражэнне выпадкова — у межах праграмы уцекачам зрабілі аналізы бясплатна.

"Я не пералівала кроў, на манікюр не хаджу, у мяне няма грошай на зубнога лекара. Я паняцця не маю, адкуль у мяне гепатыт", — кажа яна. І шкадуе, што лекі не даюць на рукі, бо замест лячэння можна было б іх прадаць.

"Яны хітраць. Ведаюць, што многія такія бедныя, што аддалі лепш бы памерлі, але аддалі гэтыя грошы дзецям. Многія думаюць гэтак жа, як я. Таму яны прымушалі нас прымаць лекі перад камерай", — распавядае Цыцыно.

Як працуе праграма

Праграма для кожнага хворага пачынаецца з аналізу. Калі скрынінг выявіў гепатыт, пацыента ставяць на ўлік, і ён чакае выкліку. Чакаць прыходзіцца да двух месяцаў. Потым пацыента накіроўваюць у які-небудзь з медыцынскіх цэнтраў, якія ўдзельнічаюць у праграме.

Лекі выдаюцца кожныя два тыдні. Трэба падпісаць дакументы і прыняць таблеткі ў клініцы пад відэазапіс — каб зафіксаваць, што прымае канкрэтны пацыент.

Скрынінг-цэнтры працуюць у 12 гарадах Грузіі. У дамах юстыцыі (установы, дзе грамадзянам выдаюць ўсе віды дакументаў), адкрытыя спецыяльныя аддзяленні для правядзення аналізаў на гепатыт С. Абследаванне працягваецца 20 хвілін, а вынік можна атрымаць на тэлефон. З 10 кастрычніка ў дамах юстыцыі скрынінг прайшлі 6500 чалавек, у 180 з іх знайшлі вірус.

25 тысяч хворых адмаўляюцца лячыцца, чаму

Для таго, каб паспяхова завяршыць праграму элімінацыі гепатыту C, за час, якія застаўся, трэба вылечыць яшчэ 84 тысячы чалавек. Але выкананне гэтага плана пад пытаннем, бо ў праграму ўключаецца ўсё менш людзей. Калі ў 2006 годзе прайшлі курс лячэння 24 тысячы чалавек, то ў 2017 — 17 тысяч, а за 10 месяцаў 2018 года — толькі 10 тысяч. Самае дзіўнае гэта тое, што лячыцца не спяшаюцца 25 тысяч чалавек, якія дакладна ведаюць свой дыягназ.

Эксперты кажуць пра некалькі прычын.

Па-першае, грошы — для ўключэння ў праграму неабходна прайсці некалькі платных аналізаў. Спачатку яны каштавалі ад 400 да 700 лары (150-260 долараў), цяпер сума знізілася да 110 лары, але для многіх гэта ўсё яшчэ перашкода.

Па-другое — геаграфія. Клінікі размешчаныя ў гарадах, і ездзіць туды трэба раз на два тыдні. Напрыклад, жыхары Самцхэ-Джавахеці павінны ездзіць у Тбілісі за 200 кіламетраў. Ва ўрадзе цяпер разважаюць пра дэцэнтралізацыю праграмы.

Яшчэ адна прычына — наркапалітыка. Паводле апошніх звестак, у Грузіі 55 тысяч спажыўцоў ін'екцыйных наркотыкаў, і 70 працэнтаў з іх, як правіла, заражаныя гепатытам С.

"Калі чалавека садзяць у турму з-за выкарыстанага шпрыца ці гвалтам вядуць на тэставанне, немагчыма вывесці яго з ценю і прыцягнуць у праграму. Пакуль не адбудзецца лібералізацыя наркапалітыкі, мы не павінны спадзявацца, што гепатыт С будзе пераможаны", — кажа прадстаўнік "Сеткі спажыўцоў наркотыкаў Грузіі" Кока Лабарткава.

Расійская прапаганда і любоў да віна

Яшчэ адна важная прычына таго, чаму людзі не звяртаюцца па лячэнне — гэта дэзінфармацыя: за праграму элімінацыі гепатыту С у Грузіі ўхапілася расійская прапаганда.

Прадстаўнікі міністэрства абароны і замежных спраў Расіі і медыя, якія кантралююцца уладай, нядаўна ў адзін голас сцвярджалі, што ў Грузіі пад выглядам лячэння гепатыту, праводзяцца "доследы на людзях", вынікам якіх сталі нібыта "дзясяткі загінулых". І ажыццяўляе жорсткі эксперымент нібыта амерыканская біялагічная лабараторыя "Лугара" ў Тбілісі. Нягледзячы на ​​відавочную абсурднасць гэтай гісторыі, кампанію падхапілі і грузінскія інтэрнэт-рэсурсы антызаходняй скіраванасці.

"Пасля кожнай хвалі дэзінфармацыі колькасць жадаючых далучыцца да праграмы катастрафічна скарачаецца", — кажа лекар-інфекцыяніст Мая Буцашвілі.

Яна называе і яшчэ адну, ужо зусім дзіўную прычыну адмовы ад лячэння.

"Напрыклад, адзін пацыент сказаў, што ў яго дома тры тоны дамашняга віна, і пакуль ён яго не вып'е да канца, не зможа пачаць лячэнне".

Хто можа захварэць?

Любы чалавек. Гепатыт С, вакцыны супраць якога няма да гэтага часу, перадаецца праз кроў. Вірус павінен трапіць ў краваток здаровага чалавека. Ён пранікае ў гепатацыты (клеткі печані), размнажаецца і пашкоджвае тканіны печані. Хвароба часта працякае наогул без сімптомаў — да таго часу, пакуль не становіцца занадта позна.

Як можна заразіцца:

 — Праз нестэрыльныя медыцынскія інструменты.

 — Ін'екцыйную наркаманію.

 — Кантакт з такімі рэчамі інфіцыраванага, як зубная шчотка, нажніцы або брытва.

 — Неабаронены секс з інфіцыраваным. Хоць такія выпадкі настолькі рэдкія, што СААЗ не адносіць гепатыт С да хвароб, якия перадаюцца палавым шляхам.

Пры наяўнасці доступу да медыкаментаў і лячэння вылечыцца няцяжка. Аднак тым, хто вылечыўся, усё ж прыйдзецца памяняць лад жыцця — адмовіцца ад алкаголю і цяжкай тлустай ежы.

Чаму менавіта Грузія?

Спецыялісты кажуць пра дзве галоўныя прычыны распаўсюджання гепатыту С у Грузіі — нестэрыльныя інструменты і ін'екцыйная наркаманія.

У 90-я гады, час хаосу і разрухі, у Грузіі не вялася дакладная статыстыка наркаманіі, але яе павальнае распаўсюджанне было відавочнае. Скверы і двары былі літаральна засыпаныя выкарыстанымі шпрыцамі, з якімі гулялі дзеці.

Якая-небудзь сістэма кантролю медыцынскіх устаноў не вялася, а медыцынскія інструменты стэрылізавалі прымітыўнымі спосабамі. Калі не было электрычнасці, іх "выварвалі" на дрывяных печах. Ніхто не правяраў донарскую кроў.

Грузію выбралі для правядзення эксперыменту, таму што ў маленькай краіне з высокім узроўнем распаўсюджання гепатыту лягчэй адміністраваць такую ​​праграму, у краіне існуе развітая медыцынская інфраструктура. Адыграла сваю ролю і "лабіраванне на высокім узроўні" за мяжой.

Што далей?

Егіпет — адзін з лідараў па барацьбе з гепатытам. У 2008-2011 гадах там была праведзеная спецыяльная праграма, у межах якой вылечыліся 90% са 190 тысяч пацыентаў. Але распаўсюджанасць гепатыту С пасля гэтага наадварот ўзрасла. Праз год пасля заканчэння праграмы было выяўлена 100 тысяч новых выпадкаў захворвання.

Галоўная прычына — нічога не было зроблена для папярэджання распаўсюджання хваробы: і ін'екцыйная наркаманія, і медыцынскія ўстановы і цырульні па-ранейшаму заставаліся асяродкамі віруса.

У 2015 годзе ў Грузіі прайшлі праверкі ў больш чым дзвюх тысячах цырульняў і салонаў прыгажосці. Высветлілася, што ў большасці з іх былі парушаныя правілы стэрылізацыі інструментаў.

Па словах менеджара прэстыжнай стаматалагічнай клінікі Наны Мурусідзэ, да 2015 года міністэрства аховы здароўя нават не вяло ўлік стаматалагічных клінік.

"Яны нават не ведалі, колькі ёсць усяго клінік. Адзін раз я ўбачыла стаматалагічны кабінет нават на рынку ў Батумі".

Тады правілы зрабілі больш жорсткім, але механізму кантролю за іх выкананнем да гэтага часу няма.

Уладальнік салона прыгажосці Ірына Анашвілі кажа, што салон працуе з 2012 года, і за гэты час ніхто санітарныя ўмовы ў салоне не правяраў.

"Нядаўна мы купілі новы стэрылізацыцны апарат за 1200 долараў, мы пастаянна абнаўляем абсталяванне і інструменты. Але гэта наша добрая воля. Ніхто нас ні да чаго не абавязвае. Нашы кліенты нам давяраюць, за гэтыя гады ніхто нічым не заразіўся".