Чэшскі бармэн стварыў медыяімперыю, якая выдае тэорыі змовы за навіны

Філіп Брокеш, Coda Story

Былы бармэн з Будэйовіц, горада на поўдні Чэхіі, стварыў медыяімперыю, якая спачатку пісала рэпартажы пра студэнтаў, якія пратэстуюць , а потым пачала трансляваць расійскае інфармацыйнае агенцтва "Спутник", выдаваць тэорыі змовы за навіны і расследаванні і вінаваціць Украіну ў фашызме.

Ондржэй Гершл з Будэёвіц працаваў бармэнам ў піўной — не самая рэдкая кар'ера ў горадзе легендарных бровараў. Гершл наліваў піва, слухаў, як госці спрачаюцца пра палітыку і захацеў паўдзельнічаць у гэтай гутарцы ўсур'ёз. Ён заснаваў сайт для "навінавых наркаманаў" накшталт яго, і цяпер, праз гады, ён валодае цэлай імперыяй самых папулярных і супярэчлівых сайтаў альтэрнатыўных навін.

"Цяперашнія СМІ часта хаваюць важныя факты ад публікі. Мы даём адказы", — напісана ў раздзеле  "пра сайт" на старонцы выдання AC24 ў Фэйсбуку. Гэтае выданне — краевугольны камень імперыі Гершла.

Ондржэй кажа, што яго паспяховая кар'ера ў медыя 1 гэта вынік добрага дзелавога нюху, імкненне змяншаць выдаткі, перепаковываючы чужыя навіны і гісторыі і фокус на сэнсацыях. У студзені 2019 года AC24 магло пахваліцца мільёнам наведвальнікаў: бліскучы вынік для краіны з насельніцтвам 10 мільёнаў чалавек. У Facebook у AC24 больш за сто тысяч падпісчыкаў. У апошнія два гады Гершл дае справаздачу аб росце прыбытку.

У праціўнікаў медыяімператара, зрэшты, больш песімістычны погляд. Яны лічаць папулярнасць AC24 небяспечным сігналам. У сучасным сегментаваным медыясвеце гісторыя гэтага сайта паказвае, як некалі маргінальнае выданне, якое прапагандзіравал альтэрнатыўныя пункты гледжання, можа муціраваць у агрэсіўную фабрыку дэзінфармацыі.

Чэшскі некамерцыйны аналітычны цэнтр "Еўрапейскія каштоўнасці" ў красавіку 2016 года пісаў пра AC24 так: "Сайт выкарыстоўвае некалькі маніпулятыўных тэхнік, ад свядомай дэзінфармацыі да прэзентацыі тэорый змовы ў якасці сур'ёзных новостей". Kospiratori.sk, публічная база дадзеных чэшскіх і славацкіх сайтаў, якія займаюцца дэзінфармацыяй, называе AC24 рупарам Крамля. 13 лютага гэтага года тры з дзесяці апублікаваных на сайце артыкулаў спасылаліся на чэшскую версію расійскага інфармацыйнага агенцтва "Спутник".

AC24 можа адыграць важную ролю ў будучых выбарах у Еўрапарламент, асабліва пасля таго, як на апошніх прэзідэнцкіх выбарах лёс мандата вырашыўся ўсяго 150 000 галасамі. Дзеючы прэзідэнт-папуліст Мілаш Зэман ініцыяваў рэферэндумы па ўдзеле Чэскай рэспублікі ў Еўрасаюзе і ў НАТО, у двух саюзах, якія сайт AC24 старанна крытыкуе.

Гершл кажа, што ў яго ёсць місія — зладзіць устрэсванне грамадству. Ну і грошай зарабіць. Ён сцвярджае, што не звязаны ні з якім палітычным рухам або партыяй і таксама не трымаецца ніякай ідэалогіі. Маўляў, проста зарабляе на рынку сенсацыйных і альтэрнатыўных навін, на якія ў чэхаў вялікі попыт.

І ён прызнае, што не правярае навіны, якія публікуюцца на AC24.

"Слухайце, наш сайт — не самы праўдзівы ці годны даверу, — кажа Гершл. — Мы проста не хочам, каб нашы чытачы залежалі толькі ад адной крыніцы інфармацыі. Яны павінны мець магчымасць параўнаць навіны з розных крыніц".

Гершл пачаў свой медыябізнес у 2011 годзе, калі чэхі, як і іншыя еўрапейцы, былі захопленыя рэвалюцыямі Арабскай Вясны і рухам Occupy Wall Street.

Ён адкрыў свой першы сайт для абмеркавання гэтых і некаторых іншых рухаў, якія, як сцвярджаў, недастаткова добра асвятляліся традыцыйнымі СМІ. Раннія версіі AC24 прыцягвалі, паводле яго слоў, "хардкорных палітычных наркаманаў", і прыносілі не так ужо шмат клікаў.

Тады Гершл наняў яшчэ двух чалавек і запусціў часопіс "Свядомасць", платформу для доўгіх журналісцкіх тэкстаў і эсэ. Дэвізам выдання было "Часопіс для тых, хто хоча быць сапраўды свабодным". Гершл распавёў, што яго мэтай было абудзіць грамадства...

Ян Цэмпер, чэшскі журналіст, актывіст, галоўны рэдактар сайта Manipulatori.cz, які займаецца выкрыццём фэйкаў у іншых выданнях, назіраў за AC24 з моманту яго заснавання. Ён сустрэў Гершла на мітынгу Occupy і ўважліва сачыў за тым, як імкліва змянялася дзецішча былога бармена.

"Спачатку яны публікавалі інфармацыю пра патрабаванні мітынгоўцаў, — распавёў Цэмпер. — Яны далі права голасу ўсім тым студэнцкім рухам, якія спрабавалі палепшыць сістэму".

Кантэнт на AC24 пачаў мяняцца ў 2014 годзе падчас расійскага ўварвання ва Украіну. Артыкулы на сайце паказвалі канфлікт як вынік нарастаючага фашызму ва Украіне, — а гэта адзін з найважнейшых тэзісаў крамлёўскіх чыноўнікаў.

Цэмпер кажа, што тон артыкулаў памяняўся да адкрытай варожасці ў дачыненні да заходніх інстытутаў і каштоўнасцей. "Яны пачалі атакаваць фундаментальныя прынцыпы заходняй дэмакратыі", — распавядае актывіст.

AC24 стаў сайтам, на якім лягчэй за ўсё знайсці крытыку НАТО, Еўрасаюза і НДА з замежным фінансаваннем. Акрамя таго, AC24 дзейнічае ў рэчышчы выдавецкіх трэндаў, характэрных для Амерыкі і іншых рынкаў. Гісторыі там сталі кароткімі і часта суправаджаюцца відэа.

Гершл кажа, што яго онлайн-бізнэс больш прыбытковы, чым часопіс. Апошні выпуск "Свядомасці" быў апублікаваны ў маі 2016 года:

"У нас было больш доўгіх тэкстаў, але гэта ніхто больш не чытае. Я вырашыў інвеставаць грошы ў нешта іншае. У нешта, у чым больш дабаўленай кошту, калі казаць дзелавой мовай".

Цяпер у тыповай гісторыі на сайце AC24 рэдка больш за пяць абзацаў і ёсць прыкметны фокус на тэмы, якія праварадыкальныя палітыкі па ўсёй Еўропе лічаць крытычнымі пагрозамі: ад іміграцыі да жахаў ісламу.

Кідкія загалоўкі накшталт "ЗША развальваюцца, але ніхто не звяртае на гэта ўвагі" ці "Біл Гейтс і глабальныя эліты не прышчапляюць сваіх дзяцей. І на тое ёсць прычыны" з'яўляюцца на сайце сярод незлічоных рэкламных банэраў.

Тым часам, Гершл сцвярджае, што яго прыбытак расце. У 2015 годзе AC24 зарабіў за 100000 чэшскіх крон (прыкладна 4000 долараў). У 2017 годзе прыбытак вырас у 11 разоў — да 1,1 мільёна чэшскіх крон.

Гершл не згодны з крытыкамі накшталт Цэмпера, якія абвінавачваюць яго ў распаўсюдзе фэйкавых навін. Ён кажа, што AC24 будзе працаваць да таго часу, пакуль ён прыносіць прыбытак:

"Мы проста прыстасоўваемся да змен у медыяіндустрыі. Пакуль людзям патрэбная інфармацыя такога кшталту, мы будзем яе ім даваць".

Філіп Брокеш — незалежны журналіст-даследчык, з 2018 года жыве ў Берліне. Родам з Прагі, Філіп асвятляе постсавецкія краіны Цэнтральнай і Усходняй Еўропы ў цэлым шэрагу сур'ёзных выданняў.