Расія і тэрарызм: чаго баяцца краіны Балтыі, Украіна, Румынія і Грузія

Расія — праблема нумар адзін для ўсходнееўрапейскіх краін, якія ўваходзяць у Паўночнаатлантычны альянс, але ў іншых дзяржаў іншыя прыярытэты. Спрэчкі пра прэрагатывы НАТА і розныя падыходы да палітыкі бяспекі агалілі супярэчнасці паміж саюзнікамі. Напярэдадні юбілейнага саміту НАТА каля Лондана прэзідэнты, міністры і прэм'еры даказвалі адзін аднаму, якая пагроза небяспечнейшая: РФ або тэрарызм. Зрэшты, некаторыя не бачаць розніцы і лічаць, што паміж імі трэба ставіць знак роўнасці. Пра што дамовіліся і да якой высновы прыйшлі, разбіраўся карэспандэнт "Новой газеты — Балтия" з Лондана.

Перадсвяточная сталіца Злучанага Каралеўства жыве духам Каляд: разнастайныя ўпрыгажэнні, гірлянды, у горадзе пахне хвояй і свежай выпечкай, але цэнтр не такі шматлюдны. Ключавыя мерапрыемствы саміту праходзілі ў горадзе Уотфард за дваццаць хвілін язды ад Лондана, але і ў сталіцы працавала ўзмоцненая ахова. Вуліцы каля парламента перакрытыя, паўсюль разгорнуты паліцэйскія сілы. Арганізатары адзначаюць, што паліцыі больш, чым звычайна, меры бяспекі павышаныя. Напярэдадні на Лонданскім мосце адбыўся тэракт, дзе нажом забілі дваіх: 23-гадовую дзяўчыну і 25-гадовага хлопца, абое — выпускнікі Кембрыджа. Улічваючы, што на сустрэчу з'ехаліся ўсе лідары вольнага свету, прымаючы бок вырашыў паставіцца да бяспекі максімальна сур'ёзна.

Між тым святочная атмасфера, якая суседнічала з напружаннем, адчувалася не толькі на вуліцах. НАТА адзначае прыгожы юбілей: 70 гадоў з моманту заснавання альянсу, але вострыя рознагалоссі застаюцца.

Уся справа ў прыярытэтах

Нягледзячы на ​​рашучы заклік прэзідэнта Літвы Гітанаса Наўседы да саюзнікаў прызнаць, што "найбуйнейшая пагроза сусветнаму парадку" ідзе менавіта ад Расіі, вядучыя лідары краін — сяброў альянсу настойваюць на дыялогу. Такія тэрміны, як "расійская агрэсія" і "акупацыя", саступілі месца азначэнням "шматвектарная палітыка" і "двухвектарны падыход". Гэтыя словы ў вуснах генсека НАТА Енса Столтэнберга і кіраўніка Турцыі Рэджэпа Таіпа Эрдагана сталі адпраўным пунктам дыскусій і наступных заяў іншых лідараў. Так, прэзідэнт Францыі Эманюэль Макрон настойвае на ўзмацненні дыялогу з расійскім лідарам Уладзімірам Пуціным, у гэтым пытанні з ім аказаўся салідарны і кіраўнік ЗША Дональд Трамп. Для іх ключавыя пагрозы — не Расія, а "радыкальны ісламскі тэрарызм" і "неймаверны рост Кітая".

У той жа час ніхто не адмаўляе, што Расія — гэта стратэгічны выклік, і альянс "павінен быць гатовы да магчымай канфрантацыі" з кім бы там ні было, хто становіць сабой пагрозу, але лідары краін НАТА сталі асцярожнейшымі ў фармулёўках.

Нават прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда, адказваючы на ​​пытанне аб тым, ці з'яўляецца Расія пагрозай нумар адзін, палічыў за лепшае сысці ад адказу, сказаўшы, што Расію нельга вызначаць як ворага.

"Я не хачу ацэньваць, якая з пагроз вышэйшая і небяспечнейшая. Ёсць тэрарызм, ёсць пагроза расійскага імперыялізму, ёсць пагрозы на Блізкім Усходзе... У нас ёсць шмат пагроз", — унікліва адказаў ён.

На Усходнім фронце без перамен

Пытанне аб абароне усходніх рубяжоў альянсу па-ранейшаму стаіць вельмі востра. Як толькі ўзмацняюцца заклікі перазагрузіць адносіны з Расіяй, краіны Балтыі, Польшча, Румынія і Украіна, якая пакуль не ўваходзіць у НАТА, вымушаныя рэгулярна нагадваць пра тое, што становішча на Усходзе не змянілася: Крым па-ранейшаму анексаваны, на Данбасе ідуць ваенныя дзеянні, відавочных зрухаў ва ўрэгуляванні канфлікту ў Грузіі няма. У сувязі з гэтым на палях канферэнцыі NATO Engages правялі шырокую дыскусію пад назвай "Ад Балтыі да Чорнага мора: бяспека на межах НАТА".

У ёй узялі ўдзел міністр абароны Літвы Раймундас Каробліс, яго эстонскі калега Юры Луйк, кіраўнік Мінабароны Румыніі Нікалае Чуке, міністр замежных спраў Грузіі Давід Залкаліяні і кіраўнік МЗС Украіны Вадзім Прыстайка.

Прысутным у зале гасцям задалі пытанне: "Ці дастаткова робіць НАТА для абароны сваіх усходніх межаў?", папрасіўшы падняць рукі тых, хто з гэтым згодны. Аднак толькі адзінкі пагадзіліся з гэтым сцверджаннем — тых, хто падняў рукі, літаральна можна было пералічыць па пальцах.

Далей сталі адказваць самі спікеры. Пры гэтым абсалютная большасць падкрэслілі, што для абароны краін Балтыі НАТА робіць цалкам дастаткова.

"НАТА робіць сапраўды вельмі шмат, — сказаў міністр абароны Літвы Каробліс. — Вайна супраць Грузіі ў 2008 годзе і далейшыя спробы зноў аднавіць адносіны не ўвянчаліся поспехам. Зразумела, гэта было з-за агрэсіі ва Украіне, якая працягваецца да гэтага дня. На жаль, Расія працягвае заставацца пагрозай і для Балтыйскага рэгіёна, і для Чарнаморскага рэгіёна".

Сіла — у паслядоўнасці і адзінстве

Падобным чынам выказаўся і міністр абароны Эстоніі Юры Луйк. Паводле яго слоў, прысутнасць войскаў саюзнікаў на эстонскай тэрыторыі пацвярджае рашучасць і канкрэтыку з боку альянсу.

"Размяшчэнне брытанскіх і французскіх войскаў у Эстоніі з'яўляецца выдатным сведчаннем таму, што НАТА робіць вельмі шмат для падтрымкі краін-сяброў блока на самым усходзе", — сказаў ён з трыбуны.

Тым часам, гаворачы пра расійскую пагрозу, кіраўнік абароннага ведамства падкрэсліў: сіла саюзнікаў — у паслядоўнасці, сіла НАТА — у адзінстве. "Калі нашы меседжы і дзеянні паслядоўныя, то пагроза з боку Расіі малая, але калі мы слабыя, падзеленыя, увільваем і наша пазіцыя хісткая, то пагроза цалкам рэальная", — адзначыў ён.

Пасыл кіраўніка эстонскага Мінабароны просты: цвёрдая падтрымка на словах — гэта добра, але найлепшы паказчык дэманстрацыі абароны — канкрэтныя дзеянні: мабільнасць перамяшчэнняў, рэгулярныя сумесныя ваенныя вучэнні і гатоўнасць з боку саюзнікаў адправіць падмацаванне ў любы момант. У гэтым выпадку імавернасць пагрозы канфлікту з патэнцыйным агрэсарам мінімальная.

Міністр абароны Румыніі Нікалае Чуке працягнуў думку свайго эстонскага калегі, але быў больш крытычны. Паводле яго слоў, з пункту гледжання паветранага патрулявання і разгортвання ваенных сіл на ўсходзе альянс усё робіць правільна. Аднак недахоп узгодненасці, паслядоўнасці і скаардынаванай пазіцыі, які выяўляецца ў супярэчлівых заявах лідараў вядучых краін-сяброў НАТА, іграе на руку сапернікам блока.

"У НАТА і ЕС павінен быць адзіны падыход да ўсяго ўсходняга фланга", — адзначыў міністр.

Нерашучасць вядзе да трагедый

У ролі галоўнага крытыка сістэмы выступіў міністр замежных спраў Украіны Вадзім Прыстайка. У адрозненне ад калег, ён не скупіўся на вострыя рэмаркі ў адрас НАТА. Паводле яго слоў, няздольнасць ацаніць пагрозу, адсутнасць салідарнасці і нерашучасць альянсу і прывялі да ўзброенай агрэсіі ва Украіне.

"Я перакананы, што нерашучасць НАТА якраз і дазволіла Расіі спачатку ўварвацца ў Грузію, а праз шэсць гадоў прыйсці ва Украіну", — сказаў кіраўнік МЗС, падкрэсліўшы, што да гэтага часу ні Кіеву, ні Тбілісі не даюць дакладных гарантый адносна сяброўства ў арганізацыі, хоць дзесяць гадоў таму на саміце ў Бухарэсце сцвярджалася адваротнае.

Аналагічныя словы прагучалі з вуснаў Давіда Залкаліяні: "Грузія ўжо дзейнічае як член альянсу. (...) Уклад Грузіі, вядома, патрабуе сустрэчных крокаў з боку НАТА".

Тэрарызм на дзяржаўным узроўні

Разважаючы пра тое, якая пагроза з'яўляецца першараднай — Расія ці ісламскі тэрарызм, пра які гаворыць прэзідэнт Эманюэль Макрон, — міністры абароны Літвы і Эстоніі нагадалі прысутным, што НАТА не займаецца дабрачыннасцю. Рэспублікі выконваюць свае абавязацельствы, абаронныя выдаткі ўжо перавышаюць 2% ад ВУП, а вайскоўцы ўдзельнічаюць у міжнародных місіях у Іраку, Афганістане, Малі, процідзейнічаючы радыкальнаму ісламізму не на словах, а на справе.

"Найбуйнейшая эстонская місія за мяжой ажыццяўляецца ў Малі, дзе мы працуем разам з французамі. Ніхто не павінен папракаць нас, што мы недастаткова робім для барацьбы з тэрарызмам", — заявіў Юры Луйк.

Кіраўнік МЗС Украіны быў больш крытычны ў сваіх ацэнках, гаворачы пра прапанаваную НАТА "шматвектарную палітыку". Паводле яго слоў, дзеянні Расіі — той жа тэрарызм, толькі на прынцыпова іншым узроўні.

"Я не бачу адрозненняў паміж тэрарызмам і Расіяй. Тэрарызм — гэта дзеянне для дасягнення палітычных мэтаў праз запалохванне. Няўжо нехта скажа, што Расія робіць нешта іншае? Гэта тэрарызм, але тэрарызм на дзяржаўным узроўні", — канстатаваў Вадзім Прыстайка.

Украінскі міністр не хаваў, што ён уражаны спробамі перавесці дыскусію пра агульнаеўрапейскую абарону ў плоскасць размоў пра тое, што НАТА і калектыўны Захад стаміліся ад незваротных інвестыцый ва Украіну.

"Мы, падабаецца вам гэта ці не, абараняем ваш усходні фланг. А часам мы чуем: хто вас аб гэтым просіць? Мы ніколі не прасілі вас аб тым, каб бараніць наш фланг, мы самі цалкам здольныя абараняцца. НАТА важнае для Украіны роўна ў той меры, у якой Украіна важная для самога НАТА", — рэзюмаваў ён, заявіўшы, што ўкраінскае войска ўжо пяць гадоў годна трымае абарону.

У выніковай дэкларацыі сябры НАТА падкрэслілі, што захоўваюць прыхільнасць цэласнасці альянсу. Нягледзячы на ​​працяглыя спрэчкі, лідары таксама адзначылі прагрэс у сферы нарошчвання абаронных выдаткаў, асабліва з боку еўрапейскіх саюзнікаў. Генеральны сакратар НАТА Енс Столтэнберг заявіў, у 2020 годзе выдаткі на абарону павялічацца на $130 млрд, а ў 2024 годзе — на $400 млрд у параўнанні з 2016 годам.