Сафары для Вагнера. Чым займаюцца ў Афрыцы найміты з Расіі?
Расійскія найміты ў Цэнтральнай Афрыцы — пра гэта павінен быў быць дакументальны фільм, над якім працавалі забітыя расійскія журналісты Архан Джэмаль, Аляксандр Растаргуеў і Кірыл Радчанка. "Новая газета" расказвае пра расійскіх "салдат удачы" на афрыканскіх войнах і тлумачыць, чаму расійскія ўлады не спяшаюцца легалізаваць прыватныя ваенныя кампаніі.
Новыя прыгоды "музыкаў"
Газета Le Monde і іншыя французскія выданні, якія ўважліва сочаць за падзеямі ў Цэнтральнай Афрыцы, у чэрвені паведамілі, што ў 60 кіламетрах ад сталіцы ЦАР, на тэрыторыі маёнтка Берэнга, былой рэзідэнцыі прэзідэнта, а затым імператара краіны Жан-Бедэль Бакаса, знаходзіцца база "пасланцоў Масквы". Цяперашні прэзідэнт ЦАР, Фостэн-Арканж Туадэра, прыйшоў да ўлады ў сакавіку 2016 года. У сакавіку 2018 гады ён урачыста адсвяткаваў другую гадавіну свайго кіравання. На святочнай цырымоніі, "расіяне з вайсковай выпраўкай" (цытата Le Monde) упершыню з’явіліся перад публікай у сваёй новай якасці.
Пра іх місію ёсць розныя меркаванні. Расійскі МЗС афіцыйна паведаміў "аб аказанні ваенна-тэхнічнай дапамогі на бязвыплатнай аснове" і адпраўцы ў Цэнтральную Афрыку "5 вайскоўцаў і 170 расійскіх грамадзянскіх інструктараў для падрыхтоўкі ваеннаслужачых ЦАР".
Паводле інфармацыі французскіх журналістаў, задачы "інструктараў" не абмяжоўваюцца настаўніцтвам: "людзі з Масквы забяспечваюць асабістую ахову прэзідэнта, маючы неабмежаваны доступ да яго працоўнага графіку і асяроддзя".
А ахоўваць яго ёсць ад каго. У краіне ўжо 15 гадоў палае крывавы этнарэлігійны канфлікт. Пад кантролем урада знаходзяцца толькі сталіца і прылеглыя да яе раёны. Астатняя тэрыторыя — поле бітвы варагуючых сіл: мусульманскіх фарміраванняў і атрадаў хрысціянскага апалчэння "Антыбалака", якія супрацьстаяць ім.
Адміністрацыя прэзідэнта ЦАР, піша Le Mondе, пацвярджае прыбыццё ў рэспубліку "атрада расійскіх ваенных спецыялістаў для ўзмацнення бяспекі кіраўніка дзяржавы". А ў прэзідэнта з'явіўся дарадца з Расіі, які каардынуе працу целаахоўнікаў. Гэты ж чалавек з'яўляецца пасярэднікам пры кантактах Масквы і Бангі ў абароннай і эканамічнай сферах.
Па звестках Le Mondе, пяцёра "пасланцоў Масквы" з'яўляюцца кадравымі ваеннымі разведчыкамі. Астатнія нібыта працуюць на дзве прыватныя ваенныя кампаніі — Sewa Security Services і Lobaye Ltd. Аднак большасць экспертаў ўпэўненыя, што гаворка ідзе пра так званую "групу Вагнера", якая, па дадзеных шматлікіх крыніц, можа быць звязаная з прадпрымальнікам Яўгенам Прыгожыным, вядомым як "крамлёўскі повар".
Заўважаныя вагнераўцы і ў суседняй афрыканскай дзяржаве — Судане. Афіцыйнай інфармацыі няма, але ў экспертным асяроддзі іх прысутнасць у гэтай краіне з'яўляецца сакрэтам Полішынэля.
“"Група Вагнера", прыватная ваенная кампанія з цеснымі сувязямі з Крамлём, якая была актыўная ў Сірыі і адправіла невядомае колькасць супрацоўнікаў у Судан, — паведамляе ў сваім студзеньскім дакладзе Stratfor, вядомая амерыканская разведвальна-аналітычная кампанія. — Разгортванне групы не дзіўнае, улічваючы дзесяцігоддзі цесных сувязяў паміж Хартумам і Масквой і ў святле візіту прэзідэнта Судана Амара аль-Башыра ў Крэмль у лістападзе".
"Першая партыя “Вагнера” ужо адпраўленая ў Судан, — пацвердзіў тады ж, у студзені, так званы экс-міністр абароны "ДНР" Ігар Стралкоў. — А яшчэ адна рыхтуецца ехаць у Цэнтральнаафрыканскую Рэспубліку".
Сітуацыя ў Судане таксама далёкая ад стабільнасці: у правінцыі Дарфур не спыняецца міжэтнічны канфлікт, бакамi якога выступаюць ўрадавыя сілы, праўрадавыя арабскія атрады і паўстанцкія групоўкі мясцовага насельніцтва. "Музыкаў" — так называюць байцоў "групы Вагнера" калегі па цэху (з прычыны "музычнага" пазыўнога заснавальніка і кіраўніка групы, які належыць, як лічыцца, Дзмітрыю Уткіну, супрацоўніку Прыгожына), падобна, не страшыць расійскае заканадаўства. Хоць пагроза з гэтага боку, па ідэі, зусім не жартоўная.
Узнагароджанне і пакаранне
"Вярбоўка, навучанне, фінансаванне ці іншае матэрыяльнае забеспячэнне наймітаў, а роўна яго выкарыстанне ва ўзброеным канфлікце або ваенных дзеяннях караюцца пазбаўленнем волі на тэрмін ад чатырох да васьмі гадоў", — паведамляе 359-ы артыкул расійскага КК. Самому найміту за ўдзел у ваенных дзеяннях свеціць да сямі гадоў турмы. Пад гэтым разумеецца "асоба, якая дзейнічае ў мэтах атрымання матэрыяльнага ўзнагароджання і якая не з'яўляецца грамадзянінам дзяржавы, якая ўдзельнічае ва ўзброеным канфлікце або ваенных дзеяннях, якая не пражывае пастаянна на яго тэрыторыі, а таксама якая не з'яўляецца асобай, накіраванай для выканання афіцыйных абавязкаў".
359-ы артыкул не з самых "папулярных", але мёртвым яго не назавеш. Па дадзеных судовага дэпартамента пры Вярхоўным судзе РФ, у мінулым годзе па ім былі асуджаныя да розных тэрмінаў зняволення тры чалавекі, у 2016-м — два, у 2015-м — восем. Як правіла, па ім судзяць тых наймітаў, якія ваявалі на "няправільным" (з пункту гледжання расійскай улады) баку.
Удзел расійскіх наймітаў у вайне на Данбасе прызнаны ў Расіі цалкам афіцыйна. "Мы ніколі не казалі, што там няма людзей, якія займаюцца рашэннем пэўных пытанняў, у тым ліку ў ваеннай сферы, але гэта не значыць, што там прысутнічаюць рэгулярныя расійскія войскі", — заявіў Уладзімір Пуцін на адной са сваіх вялікіх прэс-канферэнцый.
З першых бітваў "рускай вясны" ў 2014 годзе, беспагонныя "воіны-інтэрнацыяналісты" выразна падзеленыя ў Расіі на дзве катэгорыі. Тыя, хто за "нашых", — гэта "добраахвотнікі", якія не падлягаюць, само сабой, ніякаму крымінальнаму пераследу. А тыя, хто зрабіў "няправільны" выбар, — "найміты", па якіх плачуць не такія аддаленыя месцы.
Характэрны прыклад: справа Арцёма Шырабокава, завочна асуджанага год таму самарскім судом да пяці гадоў пазбаўлення волі. За тое, што "будучы грамадзянінам Расійскай Федэрацыі, у якасці найміта — байца батальёна (палка) "Азоў" — за грашовае ўзнагароджанне удзельнічаў ва ўзброеным канфлікце немiжнароднага характару на паўднёвым усходзе Украіны".
Вочны прысуд па справе яшчэ аднаго байца "Азова", Станіслава Крывакарытава, асуджанага ў жніўні 2016-га, больш падрабязны: "За ўчыненне названых супрацьпраўных дзеянняў у якасці найміта Крывакарытаў С.Д. атрымліваў ад неўстаноўленых камандзіраў палка "Азоў" матэрыяльнае ўзнагароджанне ў памеры не менш за 3000 украінскіх грыўняў штомесяц".
Гэта стандартнае салдацкае жалаванне ва Узброеных сілах Украіны. Тыя, хто змагаецца на супрацьлеглым баку, зарабляюць, па даступныных дадзеных, нашмат больш.
Напрыклад, кіраўнік свярдлоўскага фонду ветэранаў спецназа Уладзімір Яфімаў, які займаўся ў 2014-2015 гадах адпраўкай добраахвотнікаў на Данбас, казаў, што "60-90 тысяч расійскіх рублёў (960-1400 долараў) у месяц атрымлівае радавы склад, 120-150 тысяч (1900 — 2500 долараў) — старшы склад". Цяпер, кажуць, заробак вырас да $3850. І гэта яшчэ далёка не гранічныя сумы. Але для расійскага правасуддзя значэнне мае не памер узнагароджання, а толькі тое, хто яго плаціць.
Закон не пісаны
Нельга сказаць, што ўладу зусім не хвалюе праблема знаходжання прыватных ваенных кампаній па-за законам. Яшчэ ў 2012 годзе тады яшчэ прэм'ер Уладзімір Пуцін, адказваючы ў Дзярждуме на дэпутацкія пытанні, пагадзіўся з тым, што ЧВК з'яўляюцца "інструментам рэалізацыі нацыянальных інтарэсаў без прамога ўдзелу дзяржавы" і што "можна падумаць" над тым, як ўвесці такую дзейнасць у прававое рэчышча . А ў студзені гэтага года ўжо кіраўнік МЗС Сяргей Лаўроў заявіў пра неабходнасць "выразна зафіксаваць заканадаўчую базу для таго, каб гэтыя людзі (супрацоўнікі прыватных ваенных кампаній) таксама былі ў прававым полі і абароненыя".
Але словы моцна разыходзяцца са справамі: да гэтага часу ўсе спробы ўзаконіць ЧВК цярпелі крах.
"Не думаю, што такі закон з'явіцца ў агляднай перспектыве", — лічыць віцэ-прэзідэнт Міжнароднай асацыяцыі ветэранаў падраздзялення антытэрору "Альфа", шэф-рэдактар газеты "Спецназ Расіі" Аляксей Філатаў.
"Многія абывацелі, ды і эксперты блытаюць прыватныя ваенныя кампаніі з кампаніямі, якія засвяціліся на ўсходзе Украіны і ў Сірыі, — тлумачыць Філатаў. — У тым ліку з так званай "групай Вагнера". Але гэта зусім розныя рэчы".
Калі першыя, па словах альфаўца, — гэта бізнес, то другія — у большай ступені палітычны праект, які дрэнна стасуецца з прававымі нормамі.
У Расіі ёсць і "нармальныя", "камерцыйныя" прыватныя ваенныя кампаніі. І яны таксама выразна аддзяляюць сябе ад "групы Вагнера".
"Ну якая ж гэта ПВК?" — падзяліўся сваім меркаваннем кіраўнік "РСБ-груп" Алег Крыніцын. Паводле яго слоў, з грунтоўнымі падставамі "вагнераўцаў" можна было б назваць "сябрамі Прыгожына".
"РСБ-груп" пазіцыянуе сябе, у першую чаргу, як "кампанія ваеннага кансалтынгу", якая прапаноўвае, аднак, "поўны комплекс паслуг па ўзброенай ахове і забеспячэнні бяспекі за межамі РФ".
"Салдат удачы", якія пабывалі ў Сірыі і ва Украіне Крыніцын прынцыпова не бярэ на працу.
"Не таму, што яны дрэнныя, — тлумачыць кіраўнік кампаніі. — А таму, што гэтыя людзі могуць знаходзіцца ў пэўных “чорных спісах”".
Перспектыва заканадаўчага ўрэгулявання ПВК, хутчэй, палохае прадпрымальнікаў.
"У той форме, у якой спрабуюць прасунуць гэты закон, ён нам не патрэбны, —катэгарычны Крыніцын. — Мы выдатна працуем у межах існуючага заканадаўства. Я размаўляў з нагоды гэтага законапраекта са многімі спецыялістамі, калегамі — усе плююцца".
Бізнэсмэн асцерагаецца, што ў ЧВК з'явіцца маса новых абмежаванняў і новых артыкулаў выдаткаў.
Салдаты-невідзімкі
Цяперашняе становішча спраў, падобна, цалкам задавальняе і ўладу. На думку Аляксея Філатава, чыноўнікі зусім не зацікаўленыя ў бурным развіцці ваенна-ахоўнага бізнесу. Адна справа, калі ў краіне дзве-тры жорстка падкантрольныя ПВК. І зусім іншая — шырокі легальны рынак такога роду паслуг.
"ПВК — гэта перш за ўсё узброеныя людзі, — нагадвае віцэ-прэзідэнт асацыяцыі ветэранаў-альфаўцаў. — Сёння яны працуюць на аднаго гаспадара, заўтра — на іншага. І незразумела, хто гэтым гаспадаром можа стаць. Думаю, людзі ва ўладзе выдатна гэта разумеюць". Іншымі словамі, чыноўнікі баяцца, і не без падставы, што працэс можа выйсці з-пад кантролю і частка ПВК апынецца на другім баку палітычнага фронту.
Яшчэ менш рацыі ў легалізацыі структур тыпу "групы Вагнера". Яны запатрабаваныя менавіта ў гэтай іх якасці — зданяў, юрыдычных невідзімак. Нефармальны статус гэтых "грамадзянскіх спецыялістаў" неверагодна пашырае дыяпазон прымянення. Іх можна выкарыстоўваць дзе і як заўгодна, не афішуючы гэта і не несучы адказнасці за наступствы. І, што яшчэ немалаважна, не трэба даваць справаздачу пра страты. Дагэтуль невядома, колькі "вагнераўцаў" палегла 7-8 лютага ў баі пад Хашамам (Сірыя). Па некаторых дадзеных, група згубіла да 200 чалавек забітымі, сярэдняя адзнака — каля сотні загінулых. Але адзіная афіцыйная інфармацыя на гэты конт — паведамленне МЗС, у якім прызнаецца толькі тое, што "ў Сірыі знаходзяцца расійскія грамадзяне, якія паехалі туды па сваёй волі і з рознымі мэтамі", і што сярод іх ёсць загінулыя і параненыя.
Матэрыял “Новай газеты”
