Беларусы не паміраюць. Тры галоўныя праблемы беларускай медыцыны і іх вырашэнне

01/08/2023 - 16:59

Скажоная статыстыка перашкаджае разуменню, наколькі ўсё дрэнна ў ахове здароўя / Еўрарадыё

Скажоная статыстыка перашкаджае разуменню, наколькі ўсё дрэнна ў ахове здароўя / Еўрарадыё

У Беларусі востра не хапае лекараў, знікаюць лекі (то ад анказахворванняў, то ад гепатыту С), а ўлады засакрэцілі звесткі аб смяротнасці ў краіне. Але тое, што лекаў няма, а лічбы схаваныя, на жаль, не азначае, што беларусы перасталі хварэць і паміраць. Акадэмічны дырэктар BEROC Леў Львоўскі прадставіў эканамічны погляд на праблемы беларускай медыцыны. У аснову яго публікацыі ляглі кансультацыі больш чым з дзясяткам прадстаўнікоў медсістэмы Беларусі і іншых краін.

Еўрарадыё выбрала самае важнае з працы эканаміста.

Як у Беларусі працуе ахова здароўя?

Сістэма аховы здароўя Беларусі — крыху змененая савецкая сістэма Сямашкі. Гэта значыць, што ў ёй усё падпарадкоўваецца іерархіі, яна ахоплівае ўсё насельніцтва, фінансуецца цэнтралізавана і наладжаная на барацьбу з эпідэміямі. Збольшага яна актуальная і зараз — бо эпідэміі час ад часу здараюцца. Акрамя таго, людзям радасна ведаць, што медыцына ў іх краіне — бясплатная, а прапаганда ні на хвілю не дае забыцца на гэта.

Але ёсць у гэтай постсавецкай сістэме і мінусы. Напрыклад, рэсурсы размяркоўваюцца неэфектыўна — закупкі і траты робяцца паводле плана, а не гледзячы на рэальныя запыты медыкаў. А іерархізацыя не дае прымаць неабходныя рашэнні кіраўнікам медустаноў, пакуль не будзе ўказання або дазволу "зверху".

З таго, як уладкаваная сістэма, вынікаюць тры асноўныя праблемы.

Праблема №1. Падробленая статыстыка

Белорусы не умирают. Три главных проблемы белорусской медицины и как их решить

https://www.ideasbank.vision/ru/projects/healthy-belarusians

Маніпуляцыі чыноўнікаў прывялі да таго, што беларусы бачаць неадэкватныя, а часам проста выдуманыя звесткі аб становішчы аховы здароўя. А бяда сістэмы ў тым, што калі на паперах усё нармальна — то нічога і не трэба мяняць. Таму важныя змены ў сферы не адбываюцца (на паперах усё і так ужо — лепей няма куды), камфортныя ўмовы для медыкаў не ствараюцца (на паперах яны ўсім задаволеныя), а людзі не заўсёды могуць атрымаць паслугі патрэбнай якасці (на паперах якасць ужо максімальна магчымая).

Апытаныя медыкі расказалі пра цэлую сістэму падробкі звестак. Некаторыя былі сведкамі ці нават удзельнікамі перапісвання статыстыкі.

У першую чаргу ціск на медыкаў аказваецца з мэтай маніпулявання сацыяльна значнымі звесткамі, напрыклад, аб пандэміі COVID-19. Паводле аднаго высокапастаўленага суразмоўцы, база дадзеных аб гісторыі хвароб і статыстыцы лячэння пацыентаў адной катэгорыі захворванняў была цалкам страчаная некалькі гадоў таму і замененая фальшывымі дадзенымі, якія прыдумалі работнікі медыцынскай установы.

Што можна зрабіць?

Ёсць шэраг агульных прынцыпаў, якія дапамогуць больш якасна збіраць звесткі:

прыбраць стымулы для фальсіфікацыі статыстыкі. Адмяніць мэтавыя паказчыкі і прывязку матэрыяльных выплат і кар'ерных перспектыў кіраўніцтва да гэтых паказчыкаў;
статыстычным органам неабходна забяспечыць незалежнасць. Пры падазрэнні ў фальсіфікацыі статыстычны орган павінен праводзіць праверкі і караць за выяўленыя маніпуляцыі;
працягнуць працу над уводам электроннай сістэмы збору статыстычных дадзеных і стварэннем даўно абяцаных электронных карт пацыентаў;
дадзеныя павінны быць адкрытыя і даступныя для людзей і незалежных даследчыкаў, а ў выпадку выяўлення статыстычных анамалій павінны праводзіцца дадатковыя праверкі.

Праблема №2. Мужчынская смяротнасць

Розныя ацэнкі меркаванай працягласці жыцця ў Беларусі сыходзяцца на адным: мужчыны жывуць на 10-14 гадоў менш за жанчын. Паводле Белстата, у 2018-м годзе меркаваная працягласць жыцця беларускіх мужчын складала 68,2 года, жанчын — 78,7 года.

Прычыны смяротнасці беларускіх мужчын / ideasbank.vision

У Еўропе гэты разрыў таксама ёсць. Але складае ў сярэднім усяго 5,6 года.

Такая нізкая працягласць жыцця азначае, што празмерная смяротнасць сярод мужчын праяўляецца яшчэ ў працаздольным узросце. Для эканомікі гэта азначае страту чалавечага капіталу і працоўных рэсурсаў. Некаторыя мужчыны нават не паспяваюць скарыстацца заробленай пенсіяй і пабачыць унукаў. А жанчыны застаюцца ўдовамі, што азначае маральныя пакуты і эканамічныя страты для іх.

Паколькі дадзеных для навуковага аналізу мала, "падазраванымі" у празмернай мужчынскай смяротнасці з'яўляюцца курэнне, стрэс і вялікая доля занятасці ў прамысловай вытворчасці і сельскай гаспадарцы.

Па дадзеных СААЗ, Беларусь з'яўляецца адным з сусветных лідараў па колькасці самагубстваў. Калі верыць статыстыцы, якую падаў Аляксандр Лукашэнка у 1 квартале 2020 года, з 860 беларусаў, якія загінулі ад "знешніх прычын", 400 учынілі самагубства, 206 загінулі на пажары, 107 памерлі ў ДТЗ і 85 былі забітыя. Пры гэтым, паводле Белстата, 83% суіцыдаў у Беларусі прыпадае менавіта на мужчын.

Курэнне таксама можа быць звязана з празмерным стрэсам. Калі ў сярэднім у Еўропе курыць каля 29% мужчын, то ў Беларусі курыць амаль палова — 47,4%.

Яшчэ адным з фактараў, якія адрозніваюць Беларусь ад сярэдніх еўрапейскіх значэнняў, з'яўляецца смяротнасць, выкліканая забруджваннем паветра. Калі ў Еўропе ад хвароб, звязаных з гэтай праблемай, у сярэднім памірае 20 чалавек на кожныя 100 тысяч, то ў Беларусі гэты паказчык складае 94 для мужчын і 40 для жанчын.

Галоўнымі прычынамі забруджвання паветра з'яўляюцца хімікаты, якія прымяняюцца ў аграрнай прамысловасці, а таксама прамысловая вытворчасць.

Што можна зрабіць?

Змены ў лепшы бок патрабуюць высілкаў адразу па многіх напрамках:

збор якасных медыцынскіх дадзеных, каб дэталёва вывучыць прычыны празмернай мужчынскай смяротнасці;
перанакіраванне рэсурсаў на хваробы, якія дыспрапарцыянальна вядуць да мужчынскай смяротнасці;
палітыка гендэрнай роўнасці, якая прадугледжвае роўнасць перад законам і дэканструкцыю патрыярхальных гендэрных нормаў, якія прыводзяць як да агульнай гендэрнай няроўнасці, так і да залішняга мужчынскага стрэсу;
дэстыгматызацыя псіхалагічных станаў, такіх як дэпрэсія;
навукова абгрунтаваная барацьба з курэннем. Беларусь павышае акцызы на тытунёвыя вырабы, але іх цана усё яшчэ істотна ніжэйшая, чым у шэрагу суседніх краін. У дадатак вялікая колькасць кантрафактных тытунёвых вырабаў зводзіць на нішто частку намаганняў дзяржавы па павышэнні цэн. А антытытунёвая прапаганда ў краіне вымушае жадаць лепшага, бо грунтуецца не на прывядзенні навуковых фактаў пра шкоду курэння, а на ненавуковых папулісцкіх лозунгах;
паляпшэнне бяспечнасці працоўных месцаў і сістэмы падтрымання здароўя сярод работнікаў шкодных вытворчасцяў.

Праблема №3. Лекары звальняюцца

Беларуская медыцына каштуе танней, чым у больш развітых краінах. Беларусь выдаткоўвае на ахову здароўя блізу 5,6% ВУП, Латвія — 6,2%, Літва — 6,6%, Польшча — 6,3% а Швецыя — 10,9%.

Колькі краіны выдаткуюць на ахову здароўя / ideasbank.vision

Сярэднія выдаткі на медыцыну ў Беларусі ў 2021 годзе складалі $356 на душу насельніцтва, у той час як аналагічны паказчык у краінах Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (OECD) склаў $4900.

Гэткія нізкія выдаткі пры ў сярэднім някепскіх выніках медыцыны забяспечваюцца за кошт нізкіх заробкаў лекараў і медработнікаў. Цяжкія ўмовы працы пры нізкім узроўні кампенсацыі прыводзяць да таго, што медыкаў неабходна больш, чым людзей, гатовых працаваць.

У дадатак да праблем з даходамі медыцынскага персаналу іх умовы працы ў Беларусі таксама прымушаюць жадаць лепшага. Пачынаючы з 2020 года многія лекары пацярпелі ад рэпрэсій і турэмных зняволенняў, некаторым давялося пакінуць краіну. Выходзіць, нагрузка на тых, хто застаўся, павялічваецца.

Сярод іншых праблем медыкі называюць неабароненасць законам, а таксама папяровую працу.

Што можна зрабіць?

Спалучэнне высокай якасці адукацыі беларускіх дактароў і медыцынскіх работнікаў і нізкіх тэмпаў росту эканомікі будзе спрыяць адтоку спецыялістаў. Каб прадухіліць гэта і эфектыўна выкарыстоўваць чалавечы капітал, трэба:

павысіць долю ВУП, якая выдаткуецца на ахову здароўя;
перанакіраваць сродкі, якія выдаткуюцца на залішні ложкавы фонд, на карысць заробкаў лекараў і медыцынскага персаналу;
спыніць зняважлівае стаўленне да медработнікаў і іх пераслед;
зменшыць бюракратычную нагрузку на медработнікаў шляхам аптымізацыі сістэмы збору дадзеных і вядзення электронных уліковых запісаў пацыентаў;
больш актыўна развіваць сістэму тэлемедыцыны, якая дазваляе часткова вырашыць праблему недахопу спецыялістаў у рэгіёнах;
прапрацаваць прававую сістэму, якая прадугледжвае адэкватную юрыдычную абарону лекараў і пацыентаў.

Беларуская сістэма аховы здароўя пакуль можа забяспечыць паслугі даволі высокай якасці. Але згаданыя праблемы ставяць пад пытанне яе далейшую ўстойлівасць.