Палецкіс: Не шмат еўрадэпутатаў цалкам прачыталі мой даклад па Беларусі

Еўрарадыё: За апошнія гады было безліч дакладаў, заяў і рэзалюцый па сітуацыі ў Беларусі — чым ваш даклад па Беларусі, які Еўрапарламент зацвердзіў на мінулым тыдні, ад іх адрозніваецца?

Юстас Палецкіс: Я нават крыху пакрыўджаны словамі, што мой даклад — чарговы. У тым і справа, што дакладаў па Беларусі за апошнія 19 гадоў не было. Былі рэзалюцыі з нагоды падзей у Беларусі. У Еўрапарламенце ёсць такая практыка: кожныя 5 гадоў даваць панараму адносінаў з кожнай краінай. І даюцца рэкамендацыі адпаведным інстытуцыям. Па Беларусі гэта не рабілася — ахалоджванне адносінаў, падпісанне Пагаднення аб супрацоўніцтве паміж Беларуссю і Еўрасаюзам пастаянна адкладалася. Вось і атрымліваецца, што ўсе 40 рэзалюцый Еўрапарламента па Беларусі, якія былі за апошнія 19 гадоў, былі не больш як рэакцыя на невясёлыя падзеі ў вашай краіне — несумленныя выбары, арышты апазіцыянераў, рэпрэсіі… У гэтым дакладзе ўпершыню была зроблена спроба паглядзець шырэй на нашы адносіны. І таму праваабаронцы і эксперты ў Беларусі ад пачатку не зразумелі замыслу даклада — яны думалі, што гэта чарговая рэзалюцыя па правах чалавека. А гэта не так!

Еўрарадыё: Якая была канчатковая мэта дакладу — ну, паглядзелі вы шырэй на адносіны і?..

Юстас Палецкіс: Што мяне падштурхнула да таго, каб выступіць з ініцыятывай падрыхтоўкі гэтага дакладу? Тое, што некаторыя вельмі ўплывовыя еўрапейскія палітыкі лічаць Беларусь згубленай краінай для Еўрасаюза, што не мае сэнсу рабіць дадатковыя намаганні, каб спрабаваць працягваць дыялог. І што трэба канцэнтраваць увагу на іншых краінах Усходняга партнёрства. Але гэта азначае аслабленне ўвагі да Беларусі! Гэта азначае не толькі адсутнасць дыялогу з уладамі, са зразумелых прычынаў яго і так амаль няма, але і аслабленне ўвагі да грамадзянскай супольнасці, апазіцыі. Таму я і вырашыў падрыхтаваць гэтую рэкамендацыю. Задумай маёй было — прапаноўваць як мага шырэй супрацоўнічаць з Беларуссю, знайсці новыя спосабы кантактаў на ўсіх узроўнях. У першую чаргу — на ўзроўні грамадзян Еўрасаюза і Беларусі. Што трэба, пры ўмове, што будуць вызваленыя палітвязні, распачаць дыялог з уладамі — сярод афіцыйных асоб шмат людзей, якія не мелі дачынення да рэпрэсіяў і якія хочуць рэформаў, хочуць зменаў. Я спадзяваўся, што гэты падыход будзе падтрыманы, але сумняваўся, што падтрымка будзе шырокай. І я задаволены, што гэты даклад атрымаў падтрымку ўсіх фракцый Еўрапарламента.

Еўрарадыё: Эксперты абвінавачваюць Еўрасаюз у адсутнасці доўгатэрміновай праграмы ўзаемадзеяння з нашай краінай — “дарожнай мапы”. Магчыма, гэтая мапа закладзеная ў вашым дакладзе і яго рэкамендацыях?

Юстас Палецкіс: У пэўнай ступені — так. Але гэта даволі агульны накірунак. І, да прыкладу, Еўракамісія і Служба знешніх зносінаў павінны былі б дэталізаваць ўсё прапанаванае. Але справа ў тым, што ў мяне склалася ўражанне: нават сярод тых еўрапалітыкаў, хто пра гэты даклад нешта кажа, вельмі мала тых, хто яго сапраўды прачытаў. Між тым, я адмыслова заклаў у гэты даклад вельмі шмат лічбаў, дадзеных грамадскіх апытанняў, ацэнак міжнародных арганізацый, якія паказваюць, на якой стадыі знаходзіцца Беларусь па сваім грамадскім, сацыяльным, эканамічным развіцці. Асобныя лічбы сталі навіной для маіх калег. Я чуў ад еўрапарламентароў, якія прачыталі хаця б урыўкі з дакладу, воклічы здзіўлення: “Аказваецца, Беларусь на 50-м месцы ў свеце па індэксе чалавечага развіцця!” Вышэй за іншыя краіны таго ж Усходняга партнёрства! Зроблена гэта было не для таго, каб пахваліць Беларусь, а каб аб’ектыўна ведаць пра стан рэчаў. І каб дзейнічаць адпаведна. Калі павярхоўныя і прымітыўныя веды пра краіну, тады і метады прапаноўваюцца павярхоўныя і прымітыўныя.

Еўрарадыё: Гэта звычайная практыка ў Еўрапарламенце — не чытаць усе даклады, што паступаюць дэпутатам, ці ў выпадку з вашым дакладам вінаватая малая цікавасць сярод еўрадэпутатаў да Беларусі?

Юстас Палецкіс: Гэта адна з праблем. Я 9 гадоў працую ў дэлегацыі па адносінах з Беларуссю, і трэба прызнаць, што гэта не вельмі папулярная дэлегацыя. На пальцах дзвюх рук можна пералічыць еўрапарламентароў, якія сапраўды цікавяцца становішчам у гэтай краіне, якія сапраўды сочаць і спрабуюць не павярхоўна, а глыбока зразумець гэтую краіну. І яшчэ менш тых, хто бываў у гэтай краіне. Беларусь — адзіная краіна, дзе не практыкуецца абмен парламенцкімі дэлегацыямі. За 10 гадоў толькі адна парламенцкая дэлегацыя наведала Беларусь, і гэта быў карысны візіт. Але гэта паказвае, што мы абсалютна не ведаем адзін аднаго. Прычына зразумелая — Еўрапарламент ужо шмат гадоў не прызнае вынікаў выбараў у Беларусі. Але адсюль вынікае тое, што еўрапарламентары мала ведаюць пра вашу краіну, не хочуць глыбей знаёміцца з ёй. А таму і рэкамендацыі даюцца недастаткова прадуманыя, недастаткова абгрунтаваныя. Тым не менш гэтым разам я быў прыемна здзіўлены тым, што мой падыход — трэба лепш ведаць гэтую краіну і не лічыць яе згубленай — быў падтрыманы пераважнай большасцю дэпутатаў.

Еўрарадыё: Стаўленнем еўрадэпутатаў да нашай краіны вы мяне непрыемна здзівілі…

Юстас Палецкіс: Але лепш ведаць непрыемную праўду, чым салодкі падман. Я ведаю шмат сваіх калег, якія з задавальненнем наведваюць Азербайджан, пастаянна там бываюць, сустракаюцца з парламентарыямі, маюць сярод іх сяброў. Нягледзячы на тое, што там сітуацыя з правамі чалавека вельмі падобная на тую, што мы маем у Беларусі. Але там — нафта, свае інтарэсы і гэтак далей. Я лічу, што, нягледзячы на ўсе складанасці, неабходна ездзіць у вашу краіну, шукаць тут сяброў, на якіх можна пакласціся, з якімі можна сустракацца. Дарэчы, пераважная большасць амбасадараў краін ЕС у Беларусі лічаць, што ваша краіна не згубленая да Еўрасаюза, што яна вельмі цікавая. Але гэтага бачання не хапае большасці маіх калег і палітыкам Захаду.

Еўрарадыё: 40 рэзалюцый па Беларусі за 19 гадоў і ні адна з іх не была выканана. Можа, і правільна робяць беларускія ўлады, калі “рэкамендацыі даюцца недастаткова прадуманыя, недастаткова абгрунтаваныя”?

Юстас Палецкіс: Тое, што ў еўрадэпутатаў няма глыбокага ведання вашай краіны, безумоўна, не добра. Але ў тым, што рэзалюцыі былі адэкватныя дзеянням беларускіх уладаў, я не сумняваюся. Хаця, безумоўна, да асобных ініцыятыў еўрадэпутатаў можна ставіцца па-рознаму. Да прыкладу, на мінулым тыдні было галасаванне на пленарнай сесіі па праўцы наконт пазбаўлення Беларусі права праводзіць чэмпіянат свету па хакеі ў наступным годзе. Большасць дэпутатаў гэтую папраўку падтрымалі, але каля 250 дэпутатаў прагаласавалі супраць яе. І асабіста я лічу яе контрпрадуктыўнай. Я лічу, што шмат беларусаў будуць расчараваныя такім рашэннем і што не столькі прадстаўнікі ўлады будуць пакараныя, колькі простыя грамадзяне Беларусі. Магчыма, я памыляюся, але менавіта такое меркаванне я вынес з размоў з прадстаўнікамі беларускай грамадзянскай супольнасці.

Еўрарадыё: Вы — за развіццё дыялога з беларускімі ўладамі пры ўмове вызвалення і рэабілітацыі ўсіх палітзняволеных. Выпускаць нікога з тых, каго прызналі палітвязнямі, улады, так выглядае, не збіраюцца, з рэабілітацыяй і ўвогуле справа глухая — тупік?

Юстас Палецкіс: Значыцца, не будзе дыялога на гэтым этапе. Але да віленскага саміту (Усходняга партнёрства, пройдзе 28-29  лістапада. — заўв. Еўрарадыё) яшчэ ёсць час, можна нешта зрабіць. І падчас абмеркавання дакладу камісар Штэфан Фюле гэты момант падкрэсліў. Дарэчы, не ведаю, ці звярнулі вашы СМІ ўвагу на той момант, што камісар даволі станоўча выказваўся наконт дзеянняў міністра замежных спраў Беларусі Макея. Я так разумею, што такім чынам камісар яшчэ раз паслаў вестку пра тое, што мы ўсё ж чакаем, што Беларусь будзе рухацца ў гэтым накірунку, скарыстае гэты шанец. Што мы бачым: ва ўладзе Беларусі сапраўды шмат людзей, якія сапраўды хочуць зрухаў у адносінах з ЕС.

Еўрарадыё: А калі гэтага не здарыцца, што Фюле прапанаваў працягнуць у дачыненні да Беларусі “палітыку абмежавальных мер”, — вы гэтую палітыку лічыце правільнай? Можа, меры тыя трэба палегчыць ці зрабіць больш жорсткімі?

Юстас Палецкіс: Так — калі нічога не адбудзецца да лістапада, калі міністры будуць абмяркоўваць гэта пытанне. Мне падаецца, што ўсё застанецца так, як было (існуючыя абмежавальныя меры не будуць змяняцца ў нейкі бок. — заўв. Еўрарадыё). Тым не менш у сваім дакладзе я заклікаю Еўракамісію і Службу знешніх зносінаў ацаніць, пераацаніць і рэагаваць на ўсялякія змены сітуацыі. Але зменаў, як сказаў камісар Фюле, не бачна. Так што, усе, відаць, застанецца як і было. Толькі я лічу, што спрабаваць наладжваць адносіны, нягледзячы на наяўнасць санкцый, можна і трэба.

Еўрарадыё: Еўрапарламент лічыць, што неабходна заклікаць Расію і краіны Усходняга партнёрства, каб яны далучыліся да патрабаванняў ЕС тэрміновага вызвалення беларускіх палітвязняў. Думаеце, Расія на такое пойдзе?

Юстас Палецкіс: Сапраўды, тут мы Расію і краіны Усходняга партнёрства паставілі на адну паліцу… Мы ведаем, што адносіны пры любой уладзе ў тых краінах, адносіны Беларусі з Украінай і Грузіяй заўжды былі дрэннымі. Гэтыя краіны могуць скарыстаць свой уплыў і сваё бачанне на становішча ў Беларусі. А што тычыцца Расіі… Тут надзеяў менш, што яны могуць нешта зрабіць. Але ж мы ведаем і тое, што былі розныя перыяды адносінаў паміж Расіяй і Беларуссю.

Еўрарадыё: Беларускай апазіцыі вы рэкамендуеце аб’яднацца, скласці на мясцовыя  выбары 2014 года агульны спіс кандыдатаў у дэпутаты, а на прэзідэнцкіх выбарах 2015 года мець адзінага кандыдата — думаеце, вас пачуюць?

Юстас Палецкіс: Мне здаецца, што гэтыя рэкамендацыі ідуць у адным рэчышчы з падыходамі большасці палітычных партый. Ёсць адна партыя, якая жорстка выступае супраць гэтага, але большасць лічыць, што трэба спрабаваць гэтага дасягнуць. Але ж апазіцыя тым і славіцца, што яна — дэмакратычная. На прыкладзе сваёй краіны я ведаю, як складана ва ўмовах дэмакратыі дабіцца адзінага меркавання, дасягнуць кансенсусу. У тым жа Еўрасаюзе бывае, што 26 краін “за”, адна — “супраць” і рашэнне не праходзіць. Не мне крытыкаваць беларускую апазіцыю, але вельмі хацелася б, каб яны дамовіліся. Каб ва ўмовах дэмакратыі ўдалося дасягнуць кансенсусу.

Еўрарадыё: Вы рэкамендуеце ЕС зменшыць кошт шэнгенскіх віз для беларусаў. Пытанне гэта абмяркоўваецца даўно, але вынікаў няма — будуць, мяркуеце, зараз?

Юстас Палецкіс: Гэта — адна з галоўных рэкамендацый майго дакладу. Я ўпэўнены, што гэта трэба рабіць, хоць эксперты кажуць, што ёсць прававыя перашкоды для таго, каб у аднабаковым парадку кошт візаў зменшыць. Я лічу, што гэтыя прававыя перашкоды неабходна прыбіраць. Магчыма, нават прымаць нейкія законы, каб можна было гэта рабіць. Гэта ж нонсэнс, і я ўпэўнены, што Еўрапарламент пастаянна будзе цікавіцца ў Еўракамісіі і іншых установах — чаму гэта не робіцца і што для гэтага трэба.    

Еўрарадыё: Як лічыце, ваш даклад здольны нешта змяніць у адносінах ЕС-Беларусь па вялікім рахунку?

Юстас Палецкіс: Ведаеце, я праглядаў блізкія да Крамля расійскія сайты і бачыў такія каментарыі: маўляў, гэта — чарговы даклад, ледзьве не ў духу “халоднай вайны”. У дакладзе сапраўды ёсць шмат крытыкі — жорсткай крытыкі. Асабліва ў тых момантах, дзе гаворка ідзе пра сітуацыю з правамі чалавека, станам дэмакратыі. Але ўсё гэта адпавядае рэчаіснасці. Беларускія ўлады могуць увогуле не адрэагаваць на даклад і яго рэкамендацыі, сказаць, што Еўрапарламент у чарговы раз прымае даклад, які скажае тое, што насамрэч адбываецца ў Беларусі. Але тыя палітыкі, якія ведаюць, што з ЕС можна весці справы інакш, чым супрацьстаяннем, убачаць, што ў дакладзе ёсць шмат прапаноў і сродкаў дзеяння, якія будуць карысныя і Беларусі, і, найперш, грамадзянам Беларусі.

Еўрарадыё: Не цікавіліся — можа вы ўжо сталі неўязным у Беларусь?

Юстас Палецкіс: Я ўжо быў у сітуацыі, калі не мог патрапіць у Беларусь. Потым мне дазволілі прыязджаць у вашу краіну. Так што нічога новага ў сітуацыі, пра якую вы кажыце, для мяне не будзе. Але я заўжды буду імкнуцца прыехаць у Мінск — мне ў вас цікава, тут шмат людзей, з якімі мне прыемна сустракацца. Вы — патэнцыйна моцная і еўрапейская краіна.

Фота: www.delfi.lt, www.15min.lt, www.lithuaniatribune.com