Канфлікт у беларускай школе ў Вільні: вулічны пікет і штодзённыя праверкі
Пікет Дайвы Нурыевай / архіў
"У Вільні многія супрацоўнікі Stembridge знаходзяцца ў вельмі цяжкай сітуацыі і вельмі баяцца вяртацца ў Беларусь, — распавядае Еўрарадыё Дайва Нурыева — цяпер ужо былая супрацоўніца беларускай школы Stembridge, якая летась адкрылася ў Літве. — Адміністрацыя карыстаецца тым, што людзям няма куды ісці і іх можна прымусіць пагадзіцца працаваць на любых умовах. Я сказала, што так зусім не пойдзе".
У адрозненне ад беларусаў, якія пераехалі пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, Дайва жыве ў Літве ўжо некалькі гадоў. Нарадзілася ў Мінску, колькі часу разам з мужам жыла ў Расіі, адкуль сям'я з'ехала пасля пачатку вайны ва Украіне. Пакуль дзеці падрасталі, бацькі не спяшаліся ў сталіцу, але летам 2021-га перабраліся ў Вільню, каб адправіць дзіця ў першы клас. Сама Дайва стала шукаць працу, пра што падрабязна расказвае ў інтэрв'ю Еўрарадыё.
Наткнулася на абвестку: у Вільні адкрываецца прыватная школа Stembridge
Я зразумела, што школа фактычна рэлакуецца з Мінска. Пагугліла — быццам бы нешта добрае. Фактычна набіралі ўвесь калектыў. Мяне зацікавіла вакансія настаўніка музыкі, паколькі ёсць настрыфікаваны ў Літве дыплом і досвед працы ў школе. Адправіла рэзюмэ.
Пазней мяне выклікалі на сумоўе. У школы яшчэ не было свайго будынка, таму яно праходзіла ў кавярні. Дырэктарка Алена Саўко падалася мне прыемнай. Яна не была падобная да чыноўніцы, выглядала даволі нефармальна. Мы гаварылі пра дзяцей, пра недахопы, якія ёсць у дзяржаўных школах, пра тое, што свет мяняецца і хочацца выкарыстоўваць новыя падыходы ў адукацыі. Дырэктарка расказвала пра Stembridge як ужо пра адбыты праект у Мінску. Гэта ўсё выклікала давер. І я зачапілася за новую магчымасць удзельнічаць у нейкім вялікім і цікавым праекце. Мне прапанавалі весці музыку ў пачатковай школе і садку.
Ніякіх дакументаў я ў той дзень не запаўняла, і гэта было натуральна: у мяне ў сумцы не ляжалі дыплом і працоўная кніжка, а дырэктарка не даставала з-пад стала пячатку, каб нешта заверыць. Гутарка была даверная.
Аднойчы мне прапаноўвалі працаваць без дакументаў, на месцы супрацоўніка, які як бы лічыцца. Там было першапачаткова ўсё ясна, і я адмовілася. Тут сітуацыя была зусім іншая. Гаворка ішла не пра тое, што мы будзем працаваць у нейкай падпольнай школе, а пра тое, што запусцімся — і ўсё будзе добра.
Мы пачалі працаваць у канцы жніўня
У тэлеграме быў створаны чат, куды дадалі ўсіх новых супрацоўнікаў, мы дамовіліся на сустрэчу. Тамсама я спытала, ці трэба несці дакументы. Забягаючы наперад, скажу, што іх у мяне забралі толькі ў сярэдзіне верасня і сказалі, што далей афармленнем зоймецца юрыст.
Першая сустрэча з калегамі прайшла ўжо ў памяшканні школы. Яго арандавалі ў будынку, які ёсць культурнай спадчынай Літвы. Тамсама размешчаны музей царкоўнай спадчыны, работнікі якога, даведаўшыся, што мы з Беларусі, падзяліліся з намі крэсламі. На той момант у памяшканні былі голыя сцены, мэблі не было. Гэта нікому не перашкаджала, усе прыйшлі з адкрытай душой запускаць новы праект.
Потым пачаліся шматгадзінныя семінары, у часе якіх мы падрабязна абмяркоўвалі каштоўнасці Stembridge. Напрыклад, нам казалі, што свабода не выключае адказнасці. Мы гутарылі пра тое, кім бачым будучых выпускнікоў, што гэта крэатыўныя людзі з крытычным мысленнем, што мы павінны рабіць, каб іх выхаваць, якія метады ўжываць... Нейкія традыцыі школы агучваліся, зыходзячы з мінскага досведу, з другога боку — адміністрацыя выслухоўвала нашы прапановы.
Суботнік у Дзень ведаў і бардак на ўроках
Паводле літоўскіх законаў першага верасня бацькі школьнікаў малодшых класаў маюць права пайсці з працы і суправаджаць дзяцей на ўрачыстую лінейку, святкуючы з імі пачатак навучальнага года. У Stembridge першага верасня зладзілі суботнік. Я схадзіла на лінейку да сына і потым, прыбраная, прыбегла на працу, каб разам з іншымі настаўнікамі мыць сцены, падлогі і вокны. Вядома, мяне сітуацыя насцярожыла, але я ўвайшла ў становішча: сапраўды, новая школа, трэба падрыхтавацца.
Таксама я ўваходзіла ў працоўную групу па падрыхтоўцы свята адкрыцця Stembridge: нават напісала гімн, які мы ўсе разам выканалі. Stembridge адкрыўся — дзяцей было зусім мала.
Вучоба пачалася шостага верасня. Для мяне было сюрпрызам, што першакласнікі ходзяць на мае ўрокі з другакласнікамі, у другую групу запісалі навучэнцаў трэціх і чацвёртых класаў. Потым, праўда, дзяцей стала больш і групы сталі раз'ядноўваць.
Калі працуеш у дзяржаўнай школе, здаецца, што некаторыя фармальнасці лішнія. Як выявілася, без фармалізму часта атрымліваецца бардак. У мяне не было спісаў вучняў, класнага журнала, плана ўрокаў, званкоў на ўрокі і з урокаў. Часам прыходзілі дзеці, якіх я ніколі не бачыла, а бывала, што на ўроку сядзеў адзін чалавек.
Па рашэнні адміністрацыі заняткі ў малодшай школе доўжыліся 1 гадзіну 20 хвілін. Мы, вядома, мянялі віды дзейнасці, рабілі размінкі, але дзецям было цяжка.
Тым не менш мне давалі свабоду і я марыла стварыць сваю ўласную аўтарскую праграму па ўроках музыкі.
Ніякіх падручнікаў не было. Калі прасіла закупіць камплекты кніг хоць бы для мяне, адказвалі, што няма грошай. Той самы адказ быў, калі я захацела стварыць школьны шумавы аркестр і трэба было купіць бубны, ксілафоны, маракасы.
Дарэчы, у кабінеце не было і інструмента. Мне даводзілася ўключаць нешта на камп'ютары, але хіба гэта цікава? Стала вазіць сваё электроннае піяніна: спачатку ехала з ім у тралейбусе, потым ішла пешшу да школы.
Ні афармлення, ні заробку, ні бальнічнага…
Прайшоў верасень. Заробку не было, і я пачала напружвацца. А яшчэ ў кастрычніку ў мяне захварэла адно дзіця, потым другое, потым — я. Узяць бальнічны не атрымалася, бо я не была афіцыйна працаўладкаваная і страхоўкі ў мяне не было.
Стаўленне дырэктаркі здзіўляла. Калі ў мяне была тэмпература, я страціла голас і не магла не тое што спяваць, але і размаўляць, дырэктарка сказала, што можна пасядзець дома, але потым давядзецца адпрацоўваць прапушчаныя заняткі на вакацыях у садзе.
Прайшоў кастрычнік, надышлі восеньскія канікулы. Настаўнікі працягвалі працаваць, практычна кожны дзень былі нейкія семінары і сустрэчы. Сітуацыя па афармленні і заробках не памянялася. Нам казалі, што юрыст перадаў дакументы ў Міністэрства адукацыі.
Не разумеючы, колькі давядзецца чакаць яшчэ, я сама патэлефанавала ў міністэрства і спытала, як ідуць справы. Там вельмі здзівіліся і сказалі, што ніякіх дакументаў не бачылі ў вочы. Калі да гэтага мы не абмяркоўвалі тэму з калегамі, то тут я ім усё расказала. Яны таксама патэлефанавалі і пачулі такі самы адказ.
Для людзей, якія пераехалі з Беларусі не так даўно, як я, сітуацыя станавілася крытычнай. У кагосьці, напрыклад, заканчваліся візы.
Адміністрацыя прасіла не расказваць пра сітуацыю СМІ
Дырэктарка была моцна незадаволеная, што я патэлефанавала ў міністэрства, папрасіла не разгойдваць калектыў: ёсць юрыст і ён ведае, як лепш.
8 лістапада ў школе прайшоў педсавет, і на ім здарыўся вялікі скандал. Настаўнікі абураліся: "Вось ужо вакацыі, але дагэтуль незразумела, хто мы, калі ў нас няма ні афармлення, ні заробку. Можа, нам не выходзіць на працу?"
Адміністрацыя раптам прызнала сваю памылку і папрасіла прабачэння ў нас. На педсавеце прысутнічала сузаснавальніца школы Ірына Удовіна. Яе спыталі, ці ведае яна, што настаўнікі працуюць без заробку? Яна адказала неяк унікліва, маўляў, усё выплацім.
А потым я даведалася, што з дакументамі "працуе" не юрыст, а ўчорашні школьнік, які ў Вільні аказвае бухгалтарскія паслугі. Ён прызнаў, што ніякімі дакументамі не займаўся і нікуды іх не падаваў. Што быццам патрэбная нейкая даведка ад міністэрства аб тым, што замежная кваліфікацыя прызнаецца ў Літве для працы ў школе. Мы ўсё падалі.
Завуч школы Таццяна Поклад казала, што калі пра гэтую сітуацыю даведаюцца літоўскія СМІ, то гэта будзе грандыёзны скандал, які заб'е рэпутацыю школы.
Напэўна, тое, што мы тады не звярнуліся ў СМІ, стала нашай памылкай. Настрой быў змрочны: людзі адчувалі, што яны ніхто, што ў іх няма ні афармлення, ні грошай, што робяць сваю працу, па сутнасці, бясплатна, як валанцёры, хоць гаворка ішла пра камерцыйны праект.
Мы каторы раз паверылі адміністрацыі, тым больш што нам да заробкаў паабяцалі матэрыяльныя кампенсацыі за страчаны стаж, страхоўкі, пратэрмінаваныя візы. Кожнаму прапанавалі пагутарыць індывідуальна. Пратэст, які мог стаць супольным, патух.
Заробак на траціну меншы
Мне прапанавалі падпісаць аўтарскую дамову, каб заплаціць за верасень і кастрычнік. З яе вынікала, што я як быццам бы ўладкаваная фрылансерам. Каб атрымаць нарэшце грошы, давялося пагадзіцца.
Сума прыйшла дзіўная. Я чакала, што гэта будзе заробак, памножаны на два, які мне абяцалі, а ў выніку атрымала на траціну менш. Калі спытала чаму, мне пачалі казаць нешта пра аб'яднаныя класы і што мы пазней пачалі працаваць. Адсутнасць дамовы перашкодзіла даказаць, што я працавала з 28 жніўня, калі яшчэ наведвала семінары і суботнікі. Хіба гэта была не праца? Хіба магла туды не хадзіць?
Многія настаўнікі сталі часцей зазіраць у законы і, што называецца, качаць свае правы. Напрыклад, хтосьці нагадаў, што, паводле літоўскага заканадаўства, настаўніку, якога выклікаюць на працу ў суботу, павінны плаціць больш. А ў нас часта былі нейкія мерапрыемствы ў суботу.
У адказ на гэта дырэктарка і завуч сталі пералічваць настаўнікам зарплату, як яны сказалі, па нормах дзяржаўных школ. Па маіх адчуваннях, нормы яны правільна не зразумелі. У іх дзейнасці наогул было шмат дзіўнага.
Так, напрыклад, у падпісанай мною дамове на рускай гаварылася, што я абавязуюся ажыццяўляць працу па правядзенні мерапрыемстваў. Калі пачытаць той жа пункт у літоўскай версіі (я заўважыла гэта ўжо потым) — я павінна ці то праводзіць музычныя мерапрыемствы, ці то — экзамены па англійскай мове ў малодшых класаў. Поўны бардак, нават у гэтай дамове.
Тое самае з заробкамі. Напрыклад, мне палічылі так, быццам я рыхтуюся да кожнага ўрока па пяць хвілін. На гэтай падставе сказалі, што будуць плаціць на 30 адсоткаў менш, чым абяцалі. Нагадаю, што стаўка настаўніка складаецца не толькі з таго, што ён вядзе ўрокі, а што рыхтуецца, займаецца самаадукацыяй, вядзе мерапрыемствы. Яны гэта ўсё знізілі. Я ўспрымаю гэта як помсту за тое, што настаўнікі загаварылі пра свае правы. Нам вырашылі паказаць, хто тут улада.
Яшчэ пачаліся непрыемныя размовы, маўляў, мы шмат хочам, а ў нас мала дзяцей. Заробак, які абяцалі першапачаткова, будзе, калі школьнікаў стане больш. Калі б мне на старце сказалі, што гэта такі дзіўны праект тыпу піраміды, куды трэба прывесці навучэнцаў, і тады я за гэта атрымаю нейкія бонусы, я б з такім праектам не звязвалася.
У снежні, калі намі былі атрыманы ўсе магчымыя даведкі і не было ніякіх прычын не афармляць працоўную дамову, адміністрацыя працягвала цягнуць час.
Пазней мне ўсё ж прапанавалі аформіцца, але з заробкам, на 30 адсоткаў меншым за абяцаны, як і казалі.
Падобныя гісторыі былі і ў іншых калег. Я пыталася, няўжо тое, што мне заплацяць менш на 70 еўра, выратуе праект? Няўжо яго выратуе і тое, што прыніжаная настаўніца малодшых класаў выходзіць ад вас у слязах, таму што ёй таксама прапануюць альбо працаваць за меншыя грошы, альбо фактычна ісці на вуліцу?
А я была сведкай той гісторыі і не магла паверыць, што гэта адбываецца ў рэальнасці [Еўрарадыё звязалася з настаўніцай, але яна адказала, што не кантактуе са СМІ]. Выглядае на тое, што адміністрацыя проста вырашыла ісці на прынцып, таму я таксама прынцыпова не падпісала дамову на ўмовах, пра якія мы першапачаткова не дамаўляліся.
На калег было страшна глядзець
Потым быў педсавет. Я сказала, што хачу пагаварыць пра сітуацыю, якая датычыцца ўсяго калектыву. Яшчэ раз спытала, няўжо ў адміністрацыі думаюць, што зніжаныя заробкі выратуюць праект, і разгарнула плакат. На ім было напісана, што я настаўніца музыкі са школы Stembridge, працавала без працоўнай дамовы і цяпер дырэктарка Алена Саўко прапануе знізіць мне заробак на 30 адсоткаў або ісці на вуліцу. Я сказала, маўляў, на вуліцу дык на вуліцу, але выйду з гэтым плакатам, і пра сітуацыю даведаюцца ўсе.
Рэакцыя была розная. Дырэктарка сказала, што гэта мой выбар. Завуч Таццяна Поклад пачала мяне фатаграфаваць з гэтым плакатам. Яна размаўляла рэзка, маўляў, ідзіце і не трэба нас шантажаваць.
На калег было страшна глядзець. На той настаўніцы, якой прапаноўвалі знізіць заробак на 200 еўра, не было твару. У другой быў раскрыты нататнік, і яна ў слупок пісала: "я сыходжу, я сыходжу, я сыходжу...".
Вядома, у ідэальным свеце ўсе б усталі і сказалі: "Тады сыходзім разам". Настаўнікі засталіся за сталамі, і я за гэта нікога не асуджаю, у многіх проста ўжо не было выбару.
Адміністрацыя паводзіць сябе дзіўна. У Літве ўсе баяцца працоўнай інспекцыі. На што спадзяюцца? На вышэйшае заступніцтва або думаюць, раз беларусы, значыць, усюды зялёнае святло?
14 снежня я, як і абяцала, выйшла на адзіночны пікет з плакатам
Мяне было відаць і з вокнаў Stembridge, і з вокнаў Міністэрства адукацыі, якое размяшчаецца па суседстве. Адтуль да мяне спусцілася чыноўніца, мы пагаварылі, і яна прапанавала напісаць скаргу на масавыя парушэнні з боку працадаўцы.
Пасля гэтага за мною па ўсіх чатах бегала сузаснавальніца Stembridge Ірына Удовіна і расказвала, што я пішу даносы. Нагадаю, што Літва — свабодная дэмакратычная краіна. Што значыць данос? Я не пісала скаргу таемна, хоць і ў гэтым няма нічога дрэннага.
Пазней я напісала некалькі запытаў у мэрыю і Службу па абароне правоў дзяцей.
22 снежня даведалася, што UAB Stembridge зарэгістраваная як юрыдычная асоба, але яе няма ў рэестры агульнаадукацыйных устаноў Літвы і Вільні. Па сутнасці, дзейнасць Stembridge як школы нелегальная.
Так, кожны бізнесмен можа адкрыць любы праект і назваць яго школай, але без дазволу яе нельга лічыць агульнаадукацыйнай. Фармальна навучэнцы Stembridge проста выпалі з агульнаадукацыйнага працэсу.
Не ўяўляю, што адміністрацыя скажа бацькам, якія захочуць перавесці сваё дзіця ў іншую школу. Раней там абяцалі, што вучні Stembridge будуць мець тыя самыя правы, што і вучні еўрапейскіх школ, і пасля выпуску змогуць паступаць у еўрапейскія ВНУ [адміністратар Рэестра адукацыйных і навуковых устаноў (ŠMIR): "Пятага студзеня 2022 года Stembridge атрымаў рэгістрацыю"].
Што кажуць у адміністрацыі Stembridge?
У Еўрарадыё з'явіліся пытанні да адміністрацыі Stembridge, якія мы адправілі дырэктарцы школы ў Вільні Алене Саўко.
Ці праходзяць праверкі пасля скаргаў і ці ёсць нейкія вынікі? Як у выніку аформілі настаўнікаў? Ці разлічыліся з работнікамі цалкам, у тым ліку і з Дайвай, якая пакінула праект? Чаму заробкі затрымлівалі раней? Ці адрозніваюцца яны ад абяцаных на этапе адкрыцця? Які статус у Stembridge і ці змогуць навучэнцы атрымліваць атэстаты як у іншых еўрапейскіх школах, як абяцалася раней? Чаму, урэшце, вучыць гэтая гісторыя?
Па словах Алены Саўко, цяпер у Stembridge кожны дзень праходзяць праверкі. Пасля таго як з'явяцца афіцыйныя заключэнні, якія адміністрацыя спадзяецца атрымаць да канца студзеня, там будуць гатовыя пракаментаваць сітуацыю і перадаць усе матэрыялы.
"Мы знаходзімся ў стадыі афармлення пашпарта школы, які павінны атрымаць у гэтым месяцы, чакаем", — дадае суразмоўніца.
