Гудбай, ЕС: расказваем, што зменіцца ў жыцці брытанцаў пасля Brexit

31 студзеня ў 23:00 па лонданскім часе брытанскі серыял пад назвай Brexit нарэшце скончыцца. І адбудзецца гэта амаль праз чатыры гады пасля таго, як Злучанае Каралеўства на рэферэндуме прагаласавала за выхад з ЕС — з перавагай у менш чым 4%.

Раней прэм'ер Борыс Джонсан заклікаў брытанцаў сабраць 500 тыс. фунтаў ($655,9 тыс.), каб паспець рэканструяваць знакаміты Біг-Бэн да дня Brexit — але 31 студзеня гадзіннік так і не пачне звінець. Але на Даўнінг-стрыт будзе праекцыя з адлікам да моманту выхаду Вялікабрытаніі з ЕС — і пачатку новага часу ў брытанскай знешняй палітыцы. Што ж адбудзецца пасля 11 вечара 31 студзеня і як Brexit паўплывае на жыццё брытанцаў — тлумачыць hromadske.

Што зменіцца

1. Злучанае Каралеўства не будзе прадстаўлена ў інстытутах ЕС

Нягледзячы на ​​тое, што афіцыйна Brexit будзе 31 студзеня, эксперты сыходзяцца на тым, што да пачатку 2021-га адносіны паміж Вялікабрытаніяй і ЕС у цэлым застануцца нязменнымі.

З 1 лютага пачынаецца 11-месячны "пераходны перыяд", падчас якога прадстаўнікі абодвух бакоў будуць спрабаваць дамовіцца пра будучы фармат брытанска-еўрапейскіх адносін. На палітычным узроўні, зрэшты, некаторыя змены ўжо будуць прыкметныя.

"Адразу пасля 31 студзеня, у часе пераходнага перыяду, асноўным адрозненнем стане тое, што Злучанае Каралеўства не будзе прадстаўлена ў інстытутах ЕС і страціць большасць правоў на палітычнае прадстаўніцтва. Парадаксальна, што больш гэта паўплывае на Брусель, а не на Лондан", — каментуе hromadske Мэт Бэвінгтан, даследчык аналітычнага цэнтра The UK in a Changing Europe.

2. Грамадзяне Вялікабрытаніі больш не будуць грамадзянамі ЕС

Калі да 31 студзеня працэс выхаду Вялікабрытаніі з ЕС яшчэ можна было спыніць, то цяпер ён ужо стаў незваротным. А гэта значыць, што пасля даты Brexit брытанскія грамадзяне ўжо не будуць грамадзянамі ЕС, як раней.

Адзіным шляхам вярнуць права на грамадзянства Еўрасаюза для брытанцаў стане паўторнае далучэнне Злучанага Каралеўства да ЕС "з нуля" — у адпаведнасці з артыкулам 49 Лісабонскай дамовы.

3. Вялікабрытанія павінна заключыць новыя гандлёвыя пагадненні

Як брытанскі, так і еўрапейскі бок падчас "пераходнага перыяду" будуць аддаваць асноўную ўвагу заключэнню новага гандлёвага пагаднення. Як тлумачыць Мэт Бэвінгтан, яно "вызначыць, якія тавары, экспартаваныя з Вялікабрытаніі ў Паўночную Ірландыю, падлягаюць мытным спагнанням і праверкам ЕС".

І чым даўжэй зацягваецца гэты працэс, тым больш рызык, што ён прывядзе да недахопу прадуктаў харчавання, лекаў, а таксама затрымак у перасячэнні брытанскай мяжы.

Цікава, што ад будучай гандлёвай здзелкі паміж Вялікабрытаніяй і ЕС можа выйграць Украіна. На думку экспертаў Atlantic Council, з-за параўнальна блізкага геаграфічнага размяшчэння і развітога сектара харчовай прамысловасці Украіна можа замяніць прадукты ЕС на брытанскіх паліцах сваім экспартам.

Аднак застаецца нявырашанай праблема мяжы паміж Ірландыяй і Паўночнай Ірландыяй. Апошняя будзе заставацца ў ЕС па меншай меры на пераходны перыяд — але па абодва бакі нябачнай пакуль мяжы застаюцца сем'і. Ніхто не хоча вяртання часоў Смуты — узброенага супрацьстаяння 1960–1990-х гадоў паміж прыхільнікамі ўз'яднання з Ірландыяй і знаходжання ў Злучаным Каралеўстве. Тады вольнага памежнага руху не было.

"Блізкасць гандлёвых адносін Вялікабрытаніі і ЕС шмат у чым вызначыць, наколькі "жорсткай" будзе мяжа паміж Паўночнай Ірландыяй і астатняй часткай Злучанага Каралеўства. Чым яны больш аддаленыя — тым "больш жорсткая" будзе мяжа", — тлумачыць Бэвінгтан.

4. Правы грамадзян могуць апынуцца пад пагрозай

Яшчэ адзін важны складнік "пераходнага перыяду" будзе датычыцца правоў грамадзян ЕС у Вялікабрытаніі і наадварот.

Арганізацыя British in Europe лічыць, што большасць з 1,3 млн брытанцаў, якія жывуць у астатніх краінах Еўрасаюза, не змогуць пасля завяршэння пераходнага перыяду жыць гэтаксама, як да Brexit.

"І гэта нягледзячы на ​​абяцанні прыхільнікаў выхаду з ЕС, што нічога не зменіцца, — і далейшыя адпаведныя абавязацельствы ўрада Вялікабрытаніі і ЕС пасля пачатку перамоў у чэрвені 2017 года", — дадаюць у арганізацыі.

Акрамя таго, што вучыцца і працаваць у ЕС брытанцам стане складаней, Brexit можа пашкодзіць брытанска-еўрапейскім праграмам накшталт "Эразмус" — праграмы студэнцкага абмену, якая дазваляе некаторы час вучыцца за мяжой.

5. Кампанія за выхад з ЕС будзе святкаваць перамогу

Адразу пасля 31 студзеня рэальных змен можа і не адбыцца. Аднак дзень Brexit усё ж стане знакавым — у асноўным для тых, хто выступаў за выхад Вялікабрытаніі з ЕС, лічыць Бэвінгтан.

"Юрыдычна 31 студзеня — гэта апошні дзень знаходжання Злучанага Каралеўства ў Еўрапейскім саюзе пасля 45 гадоў сяброўства, таму ў гэтым сэнсе гэты дзень мае гістарычнае значэнне, — кажа ён. — Ён таксама з'яўляецца сімвалічным — асабліва для прыхільнікаў выхаду, для якіх Brexit быў канчатковай мэтай".

Пытанне Brexit стала краевугольным каменем для аднайменнай партыі Найджэла Фараджа, якая парадаксальным чынам атрымала перамогу на выбарах у Еўрапарламент у траўні 2019 года. Пасля 31 студзеня яго мары аб свабодным ад ЕС Злучаным Каралеўстве ўжо будзе не спыніць.

За апошнія тры гады прыхільнікі захавання сяброўства Вялікабрытаніі ў Еўрасаюзе выступалі ці за арганізацыю паўторнага галасавання па Brexit, ці за галасаванне за пагадненне аб выхадзе. Але цяпер працэс ужо не адмяніць — хай нават усе рэгіянальныя парламенты Злучанага Каралеўства сімвалічна прагаласавалі супраць пагаднення Джонсана па Brexit.

Што не зменіцца

1. Права ЕС усё яшчэ будзе дзейнічаць у Вялікабрытаніі

Паколькі Вялікабрытанія ўваходзіць у "пераходны перыяд", а не ажыццяўляе Brexit без пагаднення, брытанцы наўрад ці заўважаць шмат істотных змяненняў, сцвярджае Бэвінгтан.

"Права ЕС будзе пераважна прымяняцца на тэрыторыі Злучанага Каралеўства гэтаксама, як раней. Краіна застаецца ў адзіным рынку і мытным саюзе ЕС, яна будзе плаціць узносы ў бюджэт Еўрасаюза і ў 2020-м, захоўваецца свабодны рух — значыць, за выключэннем таго, што брытанцы ўжо не будуць прадстаўлены ў еўраінстытутах, усё астатняе застаецца так, як і было", — тлумачыць эксперт.

2. Падарожнічаць у абодва бакі можна будзе без абмежаванняў

Да канца пераходнага перыяду брытанцы могуць свабодна прыязджаць у ЕС па сваіх дзейных пашпартах. Ім не трэба будзе афармляць візу — па меншай меры да пачатку 2021 года. Усе транспартныя сродкі таксама павінны свабодна падарожнічаць праз брытанска-еўрапейскую мяжу — хіба што ўладальнікаў пашпартоў Вялікабрытаніі могуць дадаткова правяраць.

Зрэшты, паступова будзе мяняцца выгляд брытанскага пашпарта — агульнапрынятую ў Еўрасаюзе вокладку віннага колеру заменяць на сінюю — якая была яшчэ да ўступлення Вялікабрытаніі ў ЕС. Таксама адтуль прыбяруць словы "Еўрапейскі саюз". Чакаецца, што пашпарты канчаткова заменяць да сярэдзіны 2020-га.

3. Брытанцы змогуць і ў далейшым кіраваць аўтамабілем у ЕС

Грамадзяне краін ЕС, якія захочуць сесці за руль у Лондане ці Манчэстэры, змогуць гэта зрабіць, маючы пасведчанне кіроўцы сваёй роднай краіны. Брытанцам з правамі таксама не патрэбны дадатковыя дакументы, калі яны захочуць сесці за руль у Бруселі або Парыжы.

Аднак гэта можа змяніцца з 2021 года, калі скончыцца "пераходны перыяд" Але, з другога боку, будучае пагадненне паміж Вялікабрытаніяй і ЕС можа прадугледзець узаемнае прызнанне пасведчанняў кіроўцы.

4. Захаваецца доступ у медыцынскія ўстановы па ўсім ЕС

Сваю сілу да канца "пераходнага перыяду" не страціць і так званая Еўрапейская карта медыцынскага страхавання (EHIC), якая дае льготны доступ да медыцынскіх паслуг па ўсім Еўрасаюзе. Пасля гэтага ўрад Вялікабрытаніі павінен вызначыцца з ЕС наконт яго захавання, калі ніякай дамоўленасці не дасягнуць, EHIC для брытанцаў можа стаць недаступнай.

5. Пакуль ніхто не страціць правы на працу або вучобу

У брытанскіх грамадзян у ЕС і грамадзян ЕС у Вялікабрытаніі ёсць дастаткова падстаў турбавацца за сваю будучыню. Аднак па меншай меры ў найбліжэйшы час для іх мала што зменіцца.

Грамадзян Еўрасаюза на брытанскай тэрыторыі, зрэшты, заклікаюць падаць на статус пасяленца, каб гарантаваць сабе права на працу і пражыванне ў Злучаным Каралеўстве і пасля 30 чэрвеня 2021 года.

Акрамя таго, нядаўна брытанскі ўрад анансаваў, што ў лютым ўвядзе так званую візу для адораных работнікаў (Global Talent Visa). Яна будзе распаўсюджвацца і на грамадзян краін — членаў ЕС — а значыць, стане яшчэ адным сродкам для прыцягнення еўрапейцаў на брытанскі рынак працы.

*** 

"Часам здавалася, што мы ніколі не перасячом фінішную прамую Brexit, але мы гэта зрабілі. Цяпер мы можам забыцца пра злосць і нязгоду апошніх трох гадоў — і сумесна ісці да светлай, прыгожай будучыні", — так Борыс Джонсан адрэагаваў на канчатковае зацвярджэнне брытанскім парламентам законапраекта аб выхадзе з Еўрасаюза. Спробы спыніць Brexit не атрымалі поспеху — цяпер яго не адмяніць.

У Вялікабрытаніі ў абарачэнне ўжо выпусцілі новую манету з нагоды Brexit — з надпісам "мір, росквіт і сяброўства паміж нацыямі" — пасля таго, як папярэднюю партыю прыйшлося пераплавіць з-за адтэрміноўкі.

А брытанскія еўрадэпутаты ўжо спакавалі свае чамаданы і з'ехалі са Страсбурга пад шатландскую народную песню пра старых сяброў, якую ім праспявалі на развітанне іх калегі з іншых краін ЕС. Некаторыя з іх вераць, што калі-небудзь брытанскія калегі зноў будуць сядзець разам з імі ў зале Еўрапарламента.