Немцы захапілі Брэст, і крэпасць ім не перашкодзіла
"Сёння пачалася вайна, а вось некалькі фота Брэсцкай крэпасці ў чэрвені 1941-га. Магчыма, нейкія з гэтых фота вы не бачылі. Ды дакладна не бачылі. А некаторыя факты тых дзён вы, магчыма, не ведаеце", — піша Віктар Малішэўскі.
22 чэрвеня, у першы ж дзень вайны, 70 гітлераўцаў прарваліся ў самае сэрца крэпасці, цытадэль, і захапілі там царкву. Па сутнасці, яны кантралявалі ўсе двары цытадэлі, і замкнулі нашых наглуха — ніякіх унутраных хадоў паміж казармамі не было. Толькі потым апынулася, што яны перашкаджаюць сваім жа бамбіць крэпасць, таму што свае там! Так што, немцы пару дзён спрабавалі эвакуіраваць сваіх з крэпасці...
Ніякага стратэгічнага значэння Брэсцкая крэпасць не мела. Яна і для абароны не прызначалася. Крэпасць выкарыстоўвалі як казарму. Войскаў у Брэст тады панаехала шмат, нары салдацкія ў крэпасці стаялі ў тры-чатыры ярусы. Па планах, войскі павінны былі падняцца па трывозе і выходзіць у раёны сканцэнтравання. Так што, у крэпасці засталіся тыя, хто не змог выйсці. І легендарны маёр Гаўрылаў пабег у крэпасць выводзіць свой 44-ы стралковы полк. Не змог. Таму вымушаны быў адбіваць атакі, спрабуючы ўвесь час з крэпасці вырвацца.
Ужо да 7 раніцы немцы ўзялі Брэст — крэпасць ім не замінала. Больш праблем было ад тых, хто засеў у падвалах Брэсцкага вакзала — яны кантралявалі чыгуначныя зносіны, чым вельмі немцам дапякалі. Справіцца з абаронцамі вакзала немцы не маглі амаль тыдзень. 26 чэрвеня яны пачалі затапляць падвалы, каб байцы выйшлі. На гэта сышло двое сутак.
Маёр Гаўрылаў — гэта той, хто даўжэй за ўсіх пратрымаўся ў крэпасці. Пра яго б фільмы здымаць — тэрмінатар Бязрукаў адпачывае — там і соплі, і слёзы, геройства... Ну, скажам, на 27 чэрвеня быў прызначаны разгляд персанальнай справы камуніста Гаўрылава за "распаўсюджванне панічных чутак пра вайну з Германіяй". Дзе 27 чысла былі тыя, хто збіраўся судзіць маёра, не ўстаноўлена. А што было б з маёрам, калі б вайна пачалася 28 чэрвеня?
Да 23 ліпеня маёр хаваўся ў шчылінах крэпасці, у кучы конскага гною — ва ўсходнім форце былі стайні. Па начах хадзіў на паляванне за немцамі. Пасля вызвалення з нямецкага палону, натуральна, выключаны з шэрагаў КПСС, ну і "ў ссылку" — камендантам лагера японскіх ваеннапалонных у Сібіры. Гэта яму яшчэ вельмі пашанцавала!
Гаўрылаў ў Брэсце страціў сям'ю — ніякіх слядоў жонкі пасля вайны. У Сібіры ён зноў ажаніўся. І раптам праз 15 гадоў, калі ён ужо як герой Савецкага Саюза прыехаў у Брэст, ў гсцініцу да яго прыйшла жанчына і распавяла, што яго жонка жывая! Гаўрылаў забраў паралізаваную жонку Кацярыну Рыгораўну з дому інвалідаў з сабой у Краснадар. Пражыла яна нядоўга...
А за два гады да Вялікай айчыннай Брэсцкую крэпасць асаджвала... Чырвоная армія. Крэпасць з недабітымі абаронцамі-палякамі нашым ласкава перадаў сам генерал Гудэрыян. І ганебны фашысцка-савецкі ваенны парад у Брэсце... Дык вось пасля параду нашы яшчэ некалькі дзён штурмавалі Брэсцкую крэпасць. А палякі, яны змагаліся мужна, зусім як нашы памежнікі, якія адбівалі атакі таго ж нямецкага генерала Гудэрыяна ў чэрвені 41-га.
А вось яшчэ пару цікавых цытат з дзённіка генерала Гудэрыяна:
"Назіранне за рускімі пераконвала мяне ў тым, што яны нічога не падазраюць пра нашы намеры. У двары крэпасці Брэста пад гукі аркестра яны праводзілі развод варты. Берагавыя ўмацаванні ўздоўж Заходняга Буга не былi занятыя войскамі. Работы па ўмацаванні берага ці ледзь хоць колькі-небудзь прасунуліся наперад за апошнія тыдні. Перспектывы захавання моманту раптоўнасці былі настолькі вялікія, што ўзнікла пытанне, ці варта праводзіць артылерыйскую падрыхтоўку на працягу гадзіны, як гэта прадугледжвалася загадам.
...У 6 гадзін 50 хвілін я пераправіўся на штурмавой лодцы праз Буг. Рухаючыся па слядах танкаў 18-й танкавай дывізіі, я даехаў да моста праз раку Лясную, авалоданне якім мела важнае значэнне для далейшага прасоўвання 47-га танкавага корпуса, але там, акрамя рускага паста, я нікога не сустрэў. Пры маім набліжэнні рускія сталі разбягацца ў розныя бакі. Два маіх афіцэры для даручэнняў насуперак майму ўказанням кінуліся пераследваць іх, але, на жаль, былі пры гэтым забітыя".
Тыя, хто здаўся ў палон, былі, вядома. Гітлераўцы некалькі разоў спынялі агонь на пару гадзін — прапаноўвалі здацца. На Паўночным востраве быў намётавы лагер навабранцаў, прызваных з Заходняй Беларусі, нядаўна далучанай. Яны ўсе здаліся без бою. Усходні форт змагаўся даўжэй за ўсіх, да 28 чэрвеня, пакуль немцы не скінулі паўтонную бомбу на склад боепрыпасаў, гарнізон застаўся без зброі — здаўся. Усе, акрамя камандзіра маёра Гаўрылава. І ўсе ўспаміны абаронцаў крэпасці заканчваюцца стандартнай фразай: "Потым побач выбухнула, я страціў прытомнасць, прыйшоў у сябе ў палоне...". Гэта мала ім дапамагала — амаль усіх пасля вызвалення адсялілі куды падалей на ўсход — гэта ў лепшым выпадку. Звычайна — у лагеры, адкуль іх выцягнулі праз 10 гадоў, але героямі.
А вось гэты ліст мне некалькі гадоў назад ледзь не прадаў генерал, які цяпер камандуе крэпасцю. Не пісьмо, вядома, а права яго перафатаграфаваць. А таму што ў Брэсцкай крэпасці план па платных паслугах! Міністэрства культуры зарабляе!
Ліст напісаны за месяц да вайны. Ён вельмі кранальны, мне так здаецца. Хлопец (ён загінуў у першы ж дзень) піша сваёй дзяўчыне Іры, фліртуе з ёй. Заканчвае ліст вельмі пафасна, а ўсё роўна гэта кранальна, асабліва, калі ведаць, што далей. Салдацік піша, што афіцэры танцавалі ў крэпасці чачотку, факстрот, танга, сам ён вальсаваў з малодшым камандзірам... Пачытайце!
