Пасол Польшчы: Мы робім усё магчымае, каб беларусы не плацілі за візы

Цалкам размову з Лешакам Шарэпкам можна паслухаць:

Еўрарадыё: Апошнім часам беларускі бок шмат кажа пра імкненне да наладжвання адносінаў з ЕС і ЗША. На вашу думку, гэта толькі словы ці пацяпленне заўважнае і на справах?

Лешак Шарэпка: Цяжка казаць менавіта пра пацяпленне. Я б назваў гэта “нармалізацыяй адносінаў”. Бо што было пасля 2010 года, якая рэакцыя? Тры гады фактычна не было ніякіх візітаў. Ну, ці на вельмі нізкім узроўні. Цяпер ёсць спробы наладзіць стасункі і намацаць нашы ўзаемныя інтарэсы. На ўсё трэба час, не ўсё хутка робіцца. Цяпер мы знаходзімся на этапе падрыхтоўкі нашых агульных праектаў у будучыні.

Еўрарадыё: А калі казаць пра двухбаковыя адносіны Беларусі і Польшчы, на іх гэтае імкненне да “больш шчыльнага супрацоўніцтва з ЕС” неяк адбілася?

Лешак Шарэпка: Спробы наладзіць дыялог мы распачалі ўжо больш за год таму. Летась быў абмен візітамі на ўзроўні намеснікаў міністраў замежных спраў, у жніўні быў візіт вашага міністра замежных спраў, мы арганізавалі камісію па эканамічным супрацоўніцтве на ўзроўні намеснікаў прэм’ер-міністраў, і ў снежні яны сустракаліся ў Варшаве. І я не бачу нейкіх значных зрухаў — мы ідзём сваім тэмпам наладжвання адносінаў. Не забывайце такі важны момант: мы — краіны-суседзі. Краіна, якая знаходзіцца ў іншым канцы Еўропы, можа ўвогуле не заўважаць Беларусь. Мы не можам Беларусь не заўважаць і мусім гаварыць з Беларуссю. У нас агульная мяжа, а гэта ж звязвае!

Еўрарадыё: На адносінах паміж нашымі краінамі адбіваецца пазіцыя Беларусі па Украіне, спробы паўплываць на мірныя працэсы ў гэтым рэгіёне?

Лешак Шарэпка: Было б няпраўдай казаць, што не адбіваецца. Вы ж ведаеце, што крызіс ва Украіне — гэта вайна Расіі з Украінай. Гэта самы вялікі выклік для бяспекі не толькі рэгіёна, але і ўсёй Еўропы за апошнія 20 гадоў. І ўсе нашы краіны зацікаўленыя ў тым, каб крызіс быў спынены, каб быў спакой і развіццё. Беларусь — сусед Украіны, яна для вас другі па важнасці партнёр ў эканамічных пытаннях. І для нас Украіна вельмі сур’ёзны партнёр, таму мы таксама спрабуем паўплываць на мір у рэгіёне. І першы візіт у Польшчу вашага міністра замежных спраў быў звязаны найперш з пытаннямі Украіны. Цяперашняя пазіцыя афіцыйнага Мінска па Украіне грае на карысць Беларусі. Асабліва з улікам таго, што ваша краіна мае саюзную дзяржаву з Расіяй. Ролю Расіі ва Украіне ўсе ведаюць, але ваша краіна выпрацавала сваю асаблівую пазіцыю па “ўкраінскім канфлікце” і спрабуе вярнуць мір у гэты рэгіён. Мы гэта вельмі паважаем.

Еўрарадыё: Тое, што ў Беларусь апошнім часам едзе шмат еўрапейскіх палітыкаў, адны лічаць “дыпламатычным прарывам” іншыя называюць “тэхнічнымі візітамі”…

Лешак Шарэпка: Я прыхільнік таго, каб казаць не пра прарывы, а пра штодзённую карпатлівую працу. Гэтага раней не было, і вось цяпер мы спрабуем пабудаваць давер паміж краінамі. Але ўсё, што раней перашкаджала стасункам, мы і сёння з парадку дня не здымаем і па-ранейшаму падкрэсліваем: каб наладзіць адносіны з Беларуссю, неабходна каб ваша краіна ўлічвала наш пункт гледжання на правы чалавека. Наяўнасць у Беларусі палітзняволеных перашкаджае таму, каб у поўным аб’ёме пачаць супрацоўніцтва. Тым не менш змянілася геапалітычная абстаноўка, крыху іншыя прыярытэты сёння на першым плане. Але і пра тыя перашкоды мы не забываем. Калі Беларусь больш прыслухоўвалася да нашых заўваг, то гэта б яшчэ больш павялічыла тэмпы супрацоўніцтва.

А тое, што едуць розныя палітыкі… Гэта таксама вынік таго, што яны не прыязджалі раней. Калі з’яўляецца нейкая перспектыва, каб у будучыні наладзіць стасункі, то людзі робяць азнаямляльны візіт: едуць, каб паглядзець, як на самай справе выглядае сітуацыя ў краіне. Да таго ж, калі раней не прыязджаў ніхто, а тут разам здарылася 5-6 візітаў, то міжволі склалася ўражанне нейкай хвалі. Але калі б паглядзелі на палітычнае жыццё ў суседніх краінах, таго ж “Усходняга партнёрства”, то ўбачылі б, што там часам штодзень бывае па некалькі дэлегацый з ЕС. Калі параўнаць узровень дыпламатычнага жыцця, то Беларусі вельмі далёка, да прыкладу, да той жа Украіны. У вашым выпадку мы маем візіты, мэты якіх — знайсці пункты сутыкнення, зразумець іншы бок і спробы папрацаваць на аднаўленне даверу ў адносінах.

Еўрарадыё: Лагічна было б для развіцця адносінаў запрасіць кіраўніка Беларусі на саміт Усходняга партнёрства ў Рыгу — як вам такая імавернасць?

Лешак Шарэпка: Для нас пазіцыя Беларусі, каб не было дыскрымінацыі, зразумелая. Раней мы запрашалі на саміт не асабіста кіраўніка дзяржавы, а краіну. Не ведаю, як будзе зараз, якая будзе выпрацаваная і прынятая ўсімі сябрамі Еўрасаюза фармулёўка запрашэння на саміт. Імаверна, што ізноў будуць запрашацца краіны, і краіна будзе вырашаць, хто прыедзе ў Рыгу. Думаю, калі б на саміце быў Аляксандр Лукашэнка, то ён бы там пачуў у свой адрас шэраг пытанняў, якія былі б для яго не зусім зручнымі. У гэтым сэнсе гэта магло б быць цікава. Але ж калі запросяць “краіну”, то прэзідэнт Лукашэнка будзе вырашаць, хто канкрэтна паедзе ў Рыгу.

Еўрарадыё: Як вы ацэньваеце імавернасць падпісання дамовы аб палягчэнні візавага рэжыму паміж Беларуссю і ЕС ужо ў траўні на саміце?

Лешак Шарэпка: Тут ужо не столькі палітычныя, колькі тэхнічныя пытанні пачынаюць “гуляць”. Там ёсць пытанне з дыпламатычнымі пашпартамі (беларускі бок хоча, каб уладальнікам дыппашпартоў візы ўвогуле адмянілі — Еўрарадыё), якое ўплывае на працэс выпрацоўкі агульнай пазіцыі. Мы зацікаўленыя ў тым, каб Беларусь падпісала гэтую дамову з ЕС як мага хутчэй. Тым больш што ўжо некалькі гадоў Беларусы, якія маюць дыппашпарты, могуць прыязджаць у Польшчу без візаў. Таму гэта праблема не Польшчы, а іншых краін. Мы ж спрабуем працэс паскорыць, бо гэта ў нашых інтарэсах

Еўрарадыё: Візы стануць не 60, а 35 еўра і менш грошай атрымае польскі бюджэт — у чым інтарэс?

Лешак Шарэпка: Мы заўжды казалі пра жаданне павялічваць кантакты паміж людзьмі. Адкрыю сакрэт: у нашых унутраных рэкамендацыях консулам напісана, што яны павінныя максімальна палягчаць рэжым атрымання віз: выкарыстоўваць усе магчымасці, каб людзі не плацілі за візы. Сваім рашэннем консул можа зменшыць плату за візу на траціну, напалову ці зрабіць яе бясплатнай. Тым больш што да нас такая колькасць людзей з Беларусі прыязджае, што гэта змяншэнне цаны віз ні на што не ўплывае асабліва — летась мы выдалі звыш 400 тысяч віз!

Еўрарадыё: Што трэба зрабіць, каб спадабацца консулу і атрымаць бясплатную візу?

Лешак Шарэпка: Не так усё працуе. Ёсць пэўныя катэгорыі людзей, якія могуць атрымаць бясплатную візу: дзеці, палякі, якія жывуць у Беларусі, большасць афіцыйных дэлегацый не плаціць, спартсмены, журналісты… Такіх катэгорый даволі шмат. Па статыстыцы, расце колькасць і доўгатэрміновых віз, і віз бясплатных. З мінулага года мы пачалі выдаваць на 2 гады турыстычныя візы. Па шчырасці, збольшага гэта і вымушаная мера — у нас пастаянна чарга, і колькасць людзей, у адрозненне ад консульстваў іншых краін, якія хочуць атрымаць “польскі шэнген”, увесь час павялічваецца. Мяркую, мы даём больш за палову ўсіх віз, што атрымліваюць беларусы ў зону Шэнген. Прычым за 4 гады, што я тут працую, мы сталі выдаваць у 2 разы больш віз, а людзей працуе ў консульстве столькі ж.

Еўрарадыё: У канцы мінулага года вы казалі, што для палягчэння працэдуры атрымання віз будуць адкрытыя візавыя цэнтры, але іх так і няма дагэтуль…

Лешак Шарэпка: Будуць абавязкова. Мы ўжо завяршаем выпрацоўку ўмоваў конкурсу, па выніку якога будзе вызначаны пераможца, які такія цэнтры адкрые. Як толькі працэдура завершыцца, усё будзе залежаць ад пераможцы. Спадзяюся, пасля іх адкрыцця чэргі ў консульства зменшацца. Праўда, яшчэ сёлета мы будзем уводзіць візавую біяметрыю. А гэта падоўжыць працэдуру падачы дакументаў. І застанецца яшчэ адно “вузкае месца” — консул. Незалежна ад таго, колькі будзе візавых цэнтраў, рашэнне аб выдачы візы па кожным чалавеку прымае консул асабіста. І калі не будзе павялічаная колькасць консулаў, то праблема з атрыманнем візы можа з часам ізноў узнікнуць.

Еўрарадыё: Колькі давядзецца плаціць за паслугі візавага цэнтра?

Лешак Шарэпка: Умовы беларускага боку — плата за паслугі не павінная перавышаць 50% кошту візы. Такім чынам, калі віза каштуе 60 еўра, то плата — не больш за 30 еўра. Але ж на тое мы і конкурс праводзім: адным з галоўных фактараў для выбару пераможцы будзе тое, якую ён будзе браць плату за свае паслугі. Такі прынцып мы прымянялі да нашых візавых цэнтраў у Расіі і на Украіне, якія ўжо дзейнічаюць. З іншага боку, нават калі за візу ў выніку трэба будзе заплаціць не 60, а, скажам, 75 еўра, то для чалавека, які жыве ў Гомелі ці Магілёве, выгадней заплаціць гэтыя грошы ў візавым цэнтры свайго горада, чым ехаць у Мінск. І тым больш гэта будзе танней, чым рабіць візу праз незаконных пасярэднікаў — яны знікнуць.

Еўрарадыё: Да біяметрыі: калі яе будуць рабіць, то ўжо немагчымая будзе падача групавых дакументаў адным чалавекам?

Лешак Шарэпка: Кожны з гэтай групы павінен будзе прыйсці ў консульства і пакінуць адбіткі пальцаў. Іншая справа, што адбіткі бяруцца на некалькі гадоў, і таму пры атрыманні наступнай візы візіт у консульства можна будзе прапусціць.

Еўрарадыё: Палітычнае пацяпленне неяк паўплывала на эканамічныя стасункі паміж нашымі краінамі?

Лешак Шарэпка: Палітыка і эканоміка не тое каб вельмі моцна звязаныя. У нас каля 80% — малы і сярэдні бізнес, дзе людзі найперш думаюць пра прыбытак. І галоўнае для такіх бізнесменаў не палітычныя адносіны паміж краінамі, а тое, ці могуць яны спакойна ў краіне працаваць і атрымліваць прыбытак. Вось мы тут казалі пра наладжванне адносінаў, а ў эканамічным супрацоўніцтве летась было невялікае змяншэнне: у 2013 годзе гандаль склаў 3 мільярды 200 мільёнаў долараў, а летась — 3 мільярды. Гэта звязана і з Расіяй, і з канфліктам на ўсходзе Украіны — бізнес больш глядзіць не на канкрэтныя краіны, а на рэгіёны. Беларусь знаходзіцца ў адным рэгіёне з Расіяй і Украінай, і бізнес шукае магчымасці зарабіць у больш спакойных месцах. Бізнесмены не праваабаронцы — яны глядзяць не на тое, хто каго дыктатарам называе, хоць і ўлічваюць гэты момант, а на тое, ці празрыстыя ў краіне законы, ці ёсць магчымасць зарабіць, ці ёсць стабільнасць. Тым не менш сёння польскія інвестыцыі ў Беларусі больш за 300 мільёнаў еўра. У адной толькі “Брэсцкай свабоднай эканамічнай зоне” прамых польскіх інвестыцый каля 150 мільёнаў еўра. Зразумела, было б добра, калі б быў рост інвестыцый. Яго няма, і прычына найперш у тым, што вашы свабодныя эканамічныя зоны страчваюць сваю прывабнасць. З 2016 года яны страчваюць свае прывілеі па выплаце падаткаў і гэтак далей. А адсутнасць асаблівых прывабных умоў адмоўна ўплывае на цікаўнасць любога бізнесу да вашай краіны, не толькі польскага.

Еўрарадыё: Тым не менш польскіх тавараў у Беларусі шмат — тыя ж яблыкі…

Лешак Шарэпка: Нашы яблыкі традыцыйна дамінуюць на беларускім рынку, і тут нічога не змянілася. Затое маем вялікія праблемы з пастаўкамі мяса. Летась, калі, як вы сказалі, было пацяпленне адносінаў, Беларусь увяла забарону на імпарт польскай свініны, бо мы ўздоўж мяжы з Беларуссю выявілі некалькі выпадкаў захворвання на афрыканскую чуму свінняў. Мы пастаянна выяўляем такія выпадкі, але толькі ў гэтай вузкай зоне ўздоўж беларускай мяжы! Думаю, што гэта беларускія кабаны спрабуюць прабрацца ў Польшчу, мы іх фіксуем, і гэта становіцца доказам для беларускіх фітасанітарных службаў, што ў Польшчы ёсць хвароба. І гэта аргумент для забароны экспарту польскага мяса. А гэта значная частка польскага экспарту ў Беларусь. Мы пра гэта пастаянна гаворым з беларускім бокам, што, можа, трэба ўвесці прынцып рэгіяналізацыі. Можа, у Падляшскім ваяводстве ёсць выпадкі захворвання, але ў Велькапольскім, што ў 400 кіламетрах на Захад, такіх выпадкаў няма, а мяса на продаж ёсць. А калі б польскае мяса прыйшло на беларускі рынак, то і цэны б на гэты тавар зменшыліся — наша мяса ў некалькі разоў таннейшае за беларускае.

Еўрарадыё: Ці шмат працы ў пасла, з чаго складаецца ваш працоўны дзень?

Лешак Шарэпка: Пасол — гэта рэпрэзентант, я павінен прадстаўляць краіну на розных мерапрыемствах. І калі я хацеў прысутнічаць на ўсіх, куды запрашаюць, то часам мне і дня на гэта не хапіла б. У бюракратычным свеце круціцца шмат папер, і трэба ўсе прачытаць, прыняць рашэнне, адказаць на розныя пытанні. Сюды нехта едзе, і трэба альбо падрыхтаваць візіт, альбо сустрэцца з людзьмі, якія прыехалі ў Беларусь. Шмат езджу па вашай краіне, шмат на самай справе розных спраў штодня.

Еўрарадыё: А як адпачываеце, куды ходзіце пасля працы?

Лешак Шарэпка: Я сем’янін. Апроч таго, мае дзеці ў такім узросце, калі фарміруецца характар, таму было б злачынствам, калі ў гэты час побач не будзе бацькі. Адпаведна, я стараюся ўвесь вольны час праводзіць з дзецьмі, разам у вольны дзень выязджаем на прыроду.

Еўрарадыё: Чым са зробленага за час працы ў Беларусі вы асабліва ганарыцеся?

Лешак Шарэпка: Філасофскае пытанне пра месца асобы ў гісторыі! Звычайна паслы рэалізуюць палітыку сваёй дзяржавы. Мая праца ў Беларусі выпала на складаны час… Я заўжды імкнуўся зрабіць так, каб палягчаць кантакты паміж людзьмі. І невыпадкова за 4 гады маёй працы колькасць віз, якія мы выдаём беларусам, павялічылася ў 2 разы. Шмат удалося зрабіць для таго, каб звярнуць увагу на неабходнасць павелічэння прапускных магчымасцяў мяжы паміж нашымі краінамі.

Еўрарадыё: А што зрабіць так і не атрымалася?

Лешак Шарэпка: Крыху расчараваны тым, што нам так і не ўдалося распачаць будаўніцтва новай амбасады. Але, на жаль, бюракратычныя перашкоды з абодвух бакоў нашмат большыя, чым я чакаў. Участак пад будаўніцтва ёсць, праект нават ужо ёсць, дрэвы на тым участку прыбралі і там нават адно мерапрыемства пад адкрытым небам правялі, але… Занадта павольна рухаецца справа, як на мяне, і гэта расчараванне.

Еўрарадыё: Сяброў ў Беларусі займелі?

Лешак Шарэпка: Я прыхільнік таго, што ў чалавека бывае ўсяго некалькі сапраўдных сяброў. І нараджаецца такое сяброўства падчас навучання ў школе ці ВНУ. Тут я сустрэў людзей, якія сталі для мяне добрымі знаёмымі, я з задавальненнем баўлю з імі час, паміж намі давер і ў нас агульнае разуменне пэўных рэчаў ды працэсаў. Такіх людзей тут шмат. Мяне гэта радуе.

Фота: Змітра Лукашука