Вялікае кліматычнае перасяленне — усё бліжэй. І гэта не выдумка панікёраў

Раёны Паўднёвай Амерыкі, многія краіны Афрыкі і Паўднёвай Еўропы сутыкнуцца з экстрэмальнымі з'явамі надвор'я. Гаворка пра страшныя хвалі спякоты, раптоўныя паводкі і апоўзні. Пра гэта папярэджвае Гая Вінс — журналістка, аўтарка кнігі "Век качэўнікаў. Як падарожжы народаў зменяць свет".

У інтэрв'ю польскай Gazeta Wyborcza яна адзначае, што змены клімату прывядуць да найбуйнейшай у гісторыі міграцыі народаў. Еўрарадыё пераклала для вас гэтую размову і публікуе са скарачэннямі.

— Вы вырашылі адправіцца ў доўгае падарожжа, каб аб'яднаць свае веды ў галіне навуковых даследаванняў з месцамі, дзе змяняецца наша планета. Якія ўрокі вы вынеслі з гэтай экспедыцыі?

— У многіх месцах мы назіраем жорсткія з'явы. Штормы, якія размываюць берагавыя лініі, разбураюць дамы і масты. Моцныя паводкі, вялізную колькасць лясных пажараў. Павышэнне ўзроўню мора.

Зямля становіцца салёнай. Гэта негатыўна адбіваецца на сельскай гаспадарцы вясковых грамадстваў. Яны пазбаўляюцца не толькі сродкаў для існавання, але і ўраджаю, які служыць ім для выжывання. Яны больш не могуць задаволіць свае патрэбы і змушаныя міграваць.

Недахоп харчавання таксама прыводзіць да росту цэн. У многіх частках свету назіраецца недаяданне і пачатак голаду.

— Я бывала ў вёсках пад Бахмутам і Ізюмам, якія былі вызваленыя ад расійскай акупацыі. Многія жыхары перажылі жах, калі рускія адвольна стралялі ў іх. Але гэтыя людзі ведалі, што вораг набліжаецца, і ўсё ж эмацыйна не былі гатовыя сысці. Часцяком яны пражылі ў гэтых месцах больш за паўстагоддзя і адчувалі страх перад пераменамі, перад тым, што давядзецца пакінуць свае сувязі, свае дамы.

Як звесці да мінімуму гэтыя страхі і дапамагчы людзям падрыхтавацца да ад'езду з небяспечных раёнаў?

— Надзвычай важнае пытанне. Нашая самая вялікая праблема — гэта зусім не страх перад імігрантамі. Самая вялікая праблема на дадзены момант — гэта вялізны страх пакінуць свае дамы і маёмасць.

І гэта стане проста неабходнасцю ва ўмовах чаканых тэмператур. Большасць людзей не жадаюць пакідаць звыклы ландшафт, бабуляў і дзядуляў, пра якіх клапоцяцца, разрываць шматлікія сацыяльныя сувязі. Многія не хочуць з'яжджаць нават тады, калі заставацца вельмі небяспечна. А калі ўжо чуваць абвесткі пра тое, што экстрэмальныя з'явы насоўваюцца, часам эвакуявацца ўжо позна.

 Людзі жывуць у супольнасцях, якія не маюць прамых сувязяў, але замест гэтага ўтвараюць незлічоныя ўскосныя сувязі — дзелавыя, медыцынскія, суседскія і г.д. Цяжка пакінуць такую надзейную сетку, якая, да таго ж, з’яўляецца часткай нашай спадчыны.

Мы павінны казаць пра гэта і планаваць будучыню. На нас ляжыць адказнасць за пераўтварэнне свету ў месцах, якія становяцца небяспечнымі.

— У сваіх кнігах вы апісваеце небяспечныя зоны з пункту гледжання навукі, гісторый жыхароў і нават сацыялогіі. Як вы думаеце, да якога свету мы рухаемся?

— Нават калі мы працягнем энергетычны пераход, то-бок зробім стаўку на аднаўляльныя крыніцы энергіі, тэмпература ўсё роўна будзе расці. Бо пераход адбываецца недастаткова хутка. Таму ў шматлікіх частках свету ўмовы стануць яшчэ цяжэйшымі. Прычым не справа будучыні. Іспанія, частка Італіі, Грэцыя ўжо страчваюць свой міжземнаморскі клімат. Людзі на поўдні гэтых краін, па сутнасці, жывуць ва ўмовах пустыні.

Дыяпазон, у якім жыццё будзе ўскладненае або немагчымае, сапраўды велізарны.
Населеныя пункты Паўднёвай Амерыкі, вядома ж, многія краіны Афрыкі і Паўднёвай Еўропы сутыкнуцца з экстрэмальнымі з'явамі. Людзі адтуль будуць увесь час пераязджаць з месца на месца, паколькі спачатку краіны будуць спрабаваць справіцца з сітуацыяй самі, а пасля і за іх межамі. Мільёны людзей загінуць праз змены клімату.

— Каб выратаваць людзей, ці можна было б купіць зямлю, як ЗША купілі ў Расіі Аляску ў 1867 годзе?

— Гэта адно з рашэнняў, калі міграцыя будзе адбывацца ўнутры краіны ў межах знаёмай мовы і культуры. Кліматычна бяспечныя краіны могуць атрымаць шмат эканамічных выгод ад патэнцыйных рашэнняў.

Іншая магчымасць — накіраваць рэсурсы ў кліматычна бяспечныя гарады для развіцця прамысловасці, архітэктуры, працоўных месцаў, акадэмічных інстытутаў.

— Якія гарады будуць выконваць гэтую функцыю?

— Эдынбург — добры прыклад. Павышэнне тэмпературы карыснае для Шатландыі на многіх узроўнях: гэта павялічыць вытворчасць прадуктаў харчавання, а ўзровень мора не з'яўляецца праблемай для гэтай краіны, паколькі Шатландыя ўсё яшчэ аднаўляецца пасля ледніковага перыяду. Яна амаль напэўна стане вобласцю эканамічнага росту.

Рэальнасць мяняецца кожны год. Раней італьянцы смяяліся над англійскім віном. Цяпер, дзякуючы змене клімату і глебы, англійскае віно заваёўвае мноства ўзнагародаў, у той час як некаторыя раёны Італіі ўжо не ў стане яго вырабляць.

— Цяпер увага многіх прыкаваная да прэзідэнцкіх выбараў у ЗША. Ці паўплывае іх зыход на пагрозы, пра якія вы гаворыце?

— Якія крокі неабходна зрабіць, каб пазбегнуць экзістэнцыйнай пагрозы?

— Ключавую ролю граюць інвестыцыі ўрадаў у дэкарбанізацыю і энергетычны пераход. Некаторыя краіны ўжо вырабляюць значна больш аднаўляльнай энергіі, чым могуць назапасіць. У Вялікабрытаніі мы губляем каля 20% вырабленай энергіі. Калі мы парупімся пра эфектыўныя формы захоўвання, дык зможам разлічваць на прыватны сектар, які будзе вырабляць ветравыя турбіны, сонечныя батарэі і выкарыстоўваць вынік на карысць насельніцтва.

Дзяржавы павінны забяспечыць цеплаізаляцыю ўсіх будынкаў і жылых памяшканняў, паколькі цяпер больш за ўсё за энергію плацяць самыя бедныя пласты насельніцтва. Аднаўляльная энергія павінна быць бясплатнай. Мы можам вырабляць яе ў такой колькасці, каб яна была па кішэні кожнаму.

Мы рассяліліся па ўсёй планеце, мы нават пабывалі ў космасе. Больш за тое — мы змянілі нашую планету! Мы зрабілі гэта дзякуючы двум якасцям, якімі валодаем. Першая — гэта здольнасць да супрацоўніцтва. Мы супрацоўнічаем з зусім незнаёмымі людзьмі, ствараючы трывалыя таварыствы. А другая — тэхналагічная геніяльнасць. З цягам часу мы абапіраемся на пакаленні інавацый. Мы аб'ядноўваем ідэі з розных куткоў свету. Мы не вынаходзім кола.

У нашых гарадах, універсітэтах і прамысловых зонах мы здольныя стаць настолькі тэхналагічна развітымі і настолькі адаптаваным, што можам пашырыць жыццёвую прастору ў Арктыцы. Нягледзячы на вялікую пагрозу, я веру, што гэтыя два навыкі — сацыяльныя і тэхналагічныя магчымасці — дапамогуць нам перажыць будучы крызіс. Усё, што нам трэба — гэта бачанне.