BYPOL: супрацоўніка звольнілі праз паліграф. Навукоўцы: паліграф можна падмануць

09/06/2023 - 17:30

Шэран Стоўн праходзіць паліграф / кадр з фільма "Асноўны інстынкт"

Шэран Стоўн праходзіць паліграф / кадр з фільма "Асноўны інстынкт"

У сеціве кіпіць скандал, звязаны з экс-адміністратарам сацыяльных сетак BYPOL Мацвеем Купрэйчыкам, які адмовіўся праходзіць паліграф і быў звольнены як чалавек, які "страціў давер". Відаць, праверка на дэтэктары хлусні — вельмі важная працэдура для былых супрацоўнікаў сілавых структур, хоць даследчыкі сцвярджаюць, што паліграф недасканалы і яго можна падмануць.

Разбярэмся?

Паліграфы працуюць, вымяраючы пэўныя функцыі арганізма, напрыклад, узровень праводнасці скуры, частату сардэчных скарачэнняў, артэрыяльны ціск і дыханне. Усе гэтыя рэакцыі складана кантраляваць розумам, таму многія людзі лічаць, што іх вымярэнне можа паказаць, што хтосьці хлусіць. Так крывяны ціск ці частата сардэчных скарачэнняў чалавека могуць павялічвацца, калі ён няшчыры.

Што адбываецца, калі чалавек праходзіць праверку на дэтэктары хлусні?

Пасля падлучэння чалавека да паліграфа экзаменатар пачынае задаваць яму пытанні, расказвае выданне Wonderopolis. Спачатку — кантрольныя, адказы на якія экзаменатар ведае і на якія дакладна атрымае сумленныя адказы, напрыклад, імя і адрас. Паралельна з гэтым вымяраюцца цялесныя функцыі падыспытнага. Гэта закладае базавае чытанне. Затым чалавеку задаюць ключавыя пытанні, адказы на якія экзаменатару невядомыя. На гэтым этапе таксама вымяраюцца фізічныя функцыі чалавека.

Часам экзаменатар можа заўважыць, што чалавек пачынае дыхаць хутчэй, адказваючы на ключавыя пытанні. Яго сэрца можа пачаць пачашчана біцца. Калі гэта адбываецца, экзаменатар можа зрабіць выснову, што чалавек хлусіць.

BYPOL: сотрудника уволили из-за полиграфа. Учёные: полиграф можно обмануть

Карыкатура з сайта antipoligraph.org

Наколькі надзейныя тэсты на паліграфе?

Крытыкі паліграфаў лічаць, што гэтыя машыны нестабільныя і ўкладацца ў іх эвалюцыю не мае сэнсу. Яны кажуць, што ў "гульні занадта шмат пераменных".

Многія даследчыкі сыходзяцца на тым, што паліграфы могуць выяўляць хлусню, тым не менш машыны дапускаюць памылкі. Напрыклад, людзі выкарыстоўвалі некаторыя стратэгіі, каб падмануць дэтэктар хлусні.

Некаторыя людзі сцвярджаюць, што могуць перамагчы паліграф, добра выспаўшыся ноччу або ужыўшы моцныя седатыўныя сродкі. Іншыя проста захоўваюць спакой падчас тэсту або ў думках паўтараюць пра сябе кантрольныя пытанні, адказваючы на ключавыя. Гэта дапамагае кантраляваць рэакцыі іх цела.

Украінскі даследчык Віктар Сарачэнка піша, што дэтэктар хлусні даволі проста могуць падмануць сацыяльныя псіхапаты, паколькі ў іх няма адэкватнага ўспрымання сацыяльных нормаў, этыкі і грамадскай маралі. Адпаведна, пытанні з парушэннем гэтых нормаў не выклікаюць фізіялагічнай рэакцыі трывогі.
"Вядомыя выпадкі, калі сэксуальныя маньякі і серыйныя забойцы паспяхова праходзілі праверку, таму што былі ўпэўненыя ў адсутнасці доказаў супраць іх і не адчувалі хвалявання з нагоды здзейсненага", — прыводзіць прыклад спецыяліст.

З другога боку, экзаменатары іншым разам прыходзяць да высновы, што людзі хлусяць, хоць на самой справе кажуць праўду. Гэта нядзіўна: падчас праходжання нязвыклай працэдуры чалавек можа банальна перанервавацца, а паліграф палічыць рэакцыі яго арганізма за трывогу.

Блытаніна пры праверцы супрацоўнікаў

Праверка на дэтэктары хлусні выкарыстоўваецца ў трох асноўных мэтах: расследаванне канкрэтных падзей (напрыклад, злачынства); праверка супрацоўнікаў і праверка перад прыёмам на працу, гаворыцца ў даследаванні, апублікаваным на nationalacademies.org.

Падчас праверкі супрацоўнікаў не расследуецца канкрэтная падзея і пытанні павінны быць агульнымі, на якія можна адказваць толькі "так" ці "не". Напрыклад: "Вы калі-небудзь раскрывалі сакрэтную інфармацыю неўпаўнаважанай асобе?" У такім выпадку цяжка зразумець, ці з'яўляецца адказ на такое пытанне праўдзівым, калі няма дакладных і паслядоўных крытэрыяў, якія вызначаюць, якія дзеянні апраўдваюць адказ "так". Падыспытныя могуць думаць, што яны хлусяць, калі даюць фактычна праўдзівыя адказы, ці наадварот.

Такім чынам, паліграфы могуць выявіць прызнанні ў дзеяннях, якія не з'яўляюцца цэнтральнымі для мэты пытання, і гэтыя адказы могуць ацэньвацца як поспехі ці як няўдачы тэсту.

Выкарыстанне праверкі на паліграфе падчас прыняцця на працу яшчэ больш складанае, паколькі падчас яе трэба зрабіць высновы пра будучыя паводзіны чалавека на падставе інфармацыі аб мінулых паводзінах, якія могуць быць зусім іншымі (напрыклад, ужыванне забароненых наркотыкаў у мінулым ці хлусня аб такім ўжыванні на паліграфе).

P.S.: “Іх права — спрабаваць даведацца пра нас усю праўду, нашае права — пасылаць іх усіх куды-небудзь падалей…”

Праверка на дэтэктары хлусні — працэдура вельмі спрэчная. Падчас яе чалавеку задаюць мноства самых розных пытанняў. Чалавек можа адмовіцца ад гэтай працэдуры не толькі таму што ён "нячысты", але і праз тое, што не хоча ўмяшання ў сваю асабістую прастору.

“У кожнага чалавека ёсць свой асабісты ўнутраны свет, які ён імкнецца засцерагчы ад чужога ўмяшання, і дапускаць у які ён нікога не абавязаны, — нагадвае Віктар Сарачэнка. — У кожнага з нас ёсць асабістыя матывы, інтарэсы і таемныя жаданні, якія мы не хочам і не абавязаныя паведамляць чужым людзям. У англа-амерыканскай прававой сістэме існуе нават спецыяльная катэгорыя privacy, якая азначае права на таямніцу і недатыкальнасць прыватнага жыцця, інтымную сферу чалавека. Тэставанне на паліграфе з'яўляецца прамым уварваннем на вашу інтымную тэрыторыю”.

Спецыяліст рэкамендуе наведаць англамоўны сайт ідэйных змагароў з паліграфам Antipolygraph.org.

“Крэда гэтага сайта многім вельмі імпануе. У вольным перакладзе яно гучыць прыблізна так: "Іх права — спрабаваць даведацца пра нас усю праўду, нашае права — пасылаць іх усіх куды-небудзь падалей... У гэтым і заключаецца дэмакратыя". На гэтым сайце маецца цікавая праца "The Lie Behind the Lie Detector". У ёй праціўнікі дэтэктараў прапануюць уласныя метады барацьбы з "ненавуковымі спосабамі дачы паказанняў, разлічанымі на ідыётаў і якія працуюць толькі ў неправавой краіне”.