Чатырохдзённы працоўны тыдзень: ці магчыма гэта ў Беларусі?

Усё больш краін эксперыментуюць з чатырохдзённым працоўным тыднем замест звыклых пяці дзён. І пакуль у большасці выпадкаў вынікі аказваюцца станоўчымі. 

Днямі Ісландыя падвяла вынікі пераходу на скарочаны працоўны тыдзень. У 2020-2021 гадах на чатырохдзённы графік без зніжэння заробкаў перайшоў 51% жыхароў вострава. Прафесарка эканомікі Універсітэта Рэйк’явіка Катрын Олафсдоцір расказала, што першымі новую сістэму выпрабавалі дзяржаўныя ўстановы.

— Усё пачалося з урада і муніцыпалітэтаў. Яны паспрабавалі гэта ў некалькіх установах, і спрацавала вельмі добра. Людзі былі вельмі задаволеныя. Такім чынам, яны пачалі працаваць чатыры поўныя дні і палову пятага. І тады, напрыклад, калі чалавек ідзе да ўрача, ён не мусіць “уцякаць” з працы.

— Я веру, што гэтыя выдаткі вернуцца. Ёсць складанасці, і людзі былі не згодныя, але цяпер, здаецца, гэта выраўнялася. Як я ўжо казала, на некаторыя месцы гэта не паўплывала, у іншых давялося наняць больш людзей. Але я думаю, што доўгатэрміновым эфектам будзе тое, што людзі змогуць працаваць даўжэй.

Ці можна падобныя эксперыменты ўявіць у Беларусі?

Пра гэта Еўрарадыё запытала старшую навуковую супрацоўніцу аналітычнага цэнтра BEROC, эканамістку Анастасію Лузгіну. На яе думку, пакуль не ўсе галіны можна поўнасцю пераводзіць на чатырохдзёнку.

— Мы павінны разумець, што калі пры скарочаным працоўным тыдні ў людзей застаецца той жа аб'ём працы, то ім давядзецца працаваць больш эфектыўна — ці проста больш. Гэта не заўсёды магчыма.

У такіх складаных галінах, як, напрыклад, будаўніцтва, ці на нейкіх заводах цалкам магчыма, што чалавек робіць нейкую колькасць працы, вырабляе нейкую колькасць прадукту, але павялічыць у дзень вытворчасць адразу наўрад ці атрымаецца. Таму ўсё ж ёсць пытанні наконт  пераводу ў цэлым.

Паводле эксперткі, пытанне, ці можна пераводзіць беларускія прадпрыемствы і кампаніі ў такі рэжым, стаяць цяпер не можа.

— Гэта праблема для Беларусі: неэфектыўная вытворчасць, якая ідзе разам з вялікім дзяржаўным удзелам, напрыклад, немагчымасцю звольніць людзей, якія занятыя ў дзяржаўных кампаніях, каб захаваць працоўныя месцы. Не дай бог яны трапяць пад скарачэнне — гэта пагаршае менеджмент фірмы.

Калі б гэта была прыватная кампанія, то з улікам дзейнага заканадаўства яна магла б аптымізаваць штат людзей. На дзяржпрадпрыемствах гэта больш складана. Таму гэта таксама памяншае магчымасць кардынальна перабудаваць мадэль дзяржаўнага бізнесу.

Адзінае, як лічыць Анастасія Лузгіна, такое цалкам магчыма ўявіць у беларускіх IT-кампаніях. У выпадку з іншымі галінамі беларускай эканомікі зрабіць цяпер такое складана без дадатковай нагрузкі на чалавека на працягу рабочага дня або без шкоды для эканомікі.

Гэта адбываецца, калі з’яўляюцца неабходныя ўмовы. Па-першае, трэба, каб да гэтага прыйшлі самі кампаніі, дзе працуюць людзі, каб яны зразумелі, што ёсць такая магчымасць без шкоды для працы.

Для гэтага патрэбны эфектыўны менеджмент: дзесьці перабудаваць вытворчасць, дзесьці ўкараніць інвестыцыі, каб за меншую колькасць часу вырабляць той жа прадукт ці больш у разліку на аднаго чалавека.

Ізноў жа, гэта ўсё тэхналогіі і якасць менеджменту, каб не з-пад палкі ўсё рабілася — маўляў, увялі план і выконваем, — а каб, як у шэрагу еўрапейскіх краін, паступова. Там праводзяцца пілотныя праекты, і на аснове іх вынікаў робяцца высновы.

Калі падвышаецца эфектыўнасць, то, вядома, скараціць працоўны час магчыма. Але тут усё вельмі залежыць ад галіны. На мой погляд, з развіццём штучнага інтэлекту і тэхналогій гэта будзе ўсё больш рэалістычна.

— Пакуль кажуць, што ў выніку эксперыментаў прадуктыўнасць застаецца на тым жа ўзроўні, але якасць паляпшаецца, бо работнікі адчуваюць сябе лепш…

— Так, але ёсць розныя даследаванні, і гэта не заўжды так. Калі мы гаворым пра офісных работнікаў, айцішнікаў, выкладчыкаў, то іх аптымізаваць можна, павысіць прадукцыйнасць і якасць жыцця людзей. 

У выніку павысілася прадукцыйнасць, работнікі сталі лепш сябе адчуваць, наладзілі баланс паміж работай і жыццём, а выручка засталася на ранейшым узроўні. Чысты прыбытак пры гэтым павысіўся, бо скараціліся выдаткі на электраэнергію. Кампанія вырашыла пакінуць чатырохдзёнку.

Падобныя эксперыменты праводзіліся ў розных краінах Еўропы і свету: Германіі, Бельгіі, Ірландыі, ПАР, ЗША, Аўстраліі. Найбуйнейшы быў у Вялікабрытаніі ў 2022 годзе. Тады ў тэсце паўдзельнічалі 2900 супрацоўнікаў, занятыя ў фінансавым сектары, IT, інтэрнэт-крамах, студыях камп’ютарнай анімацыі, закусачных і ў сферы маркетынгу.

Паводле звестак даследнікаў з Кембрыджа і Бостана, пасля ўвядзення чатырохдзёнкі колькасць бальнічных дзён скарацілася прыкладна на дзве траціны, а амаль 40% супрацоўнікаў заявілі, што падчас эксперыменту адчувалі менш стрэсу, чым да яго.

Акрамя таго, колькасць тых, хто звольніўся з працы, скарацілася на 57%. Пры гэтым даследчыкі адзначылі сярэдняе павелічэнне прыбытку на прадпрыемствах, якія ўдзельнічалі ў эксперыменце, прыкладна на 1,4%.

56 з 61 кампаніі-ўдзельніцы заявілі, што хацелі б захаваць чатырохдзённы тыдзень і пасля заканчэння эксперыменту.