Дэфіцыт бюджэту становіцца хранічным: браць даўгі і прадаваць прадпрыемствы?
![Чым даўжэй у Беларусі дэфіцыт бюджэту, тым складаней з яго выбірацца / pexels.com](/sites/default/files/styles/gallery_main/public/2023-08/glavnaya_140.jpg.webp?itok=wjDCPS6l)
Чым даўжэй у Беларусі дэфіцыт бюджэту, тым складаней з яго выбірацца / pexels.com
У Беларусі вялікія праблемы з фінансамі і добрых варыянтаў вырашэння праблем няма. Дзяржаўны бюджэт у 2022 годзе зноў плануецца з дэфіцытам. Гэта будзе ўжо трэці дэфіцытны год.
Тут "няма нічога катастрафічнага", проста "не ўсе ведаюць прынцыпы работы дзяржаўных фінансаў", заявіў прэм'ер Раман Галоўчанка ў эфіры дзяржТБ.
Мы папрасілі аналітыка "Кошту Урада" расказаць, як жа працуюць дзяржфінансы і чаму залатваць дзіркі давядзецца за кошт крэдытаў, спаду эканамічнага росту або растрат рэзерваў.
Дэфіцыт і прафіцыт небяспечныя інфляцыяй
У ідэале бюджэт дзяржавы павінен быць збалансаваны, гэта значыць расходы павінны раўняцца даходам. Калі расходы большыя за даходы, то атрымліваецца дэфіцыт бюджэту. Калі наадварот, то выходзіць прафіцыт.
![Дефицит бюджета становится хроническим: брать долги и продавать госпредприятия?](/sites/default/files/paragraphs/image/1_92.jpg)
Занадта вялікі дэфіцыт або прафіцыт — гэта дрэнна.
— Разгледзім, здавалася б, самы добры варыянт, калі мы зарабляем больш, чым трацім. З'яўляюцца свабодныя грошы. Але ва ўмовах эфектыўнай эканомікі грошы павінны працаваць, а для гэтага расходавацца. Калі мы ўводзім грошы ў абарот, ствараем актывы, плацім заработныя платы. Гэта больш карысныя расходы для эканомікі, чым невыкарыстоўваныя даходы, якія ляжаць мёртвым грузам, — расказвае аналітык "Кошту Урада".
Калі ўліваць грошай у эканоміку занадта шмат, то расце інфляцыя. Яна расце і пры вялікім дэфіцыце бюджэту, як у Беларусі.
![Дефицит бюджета становится хроническим: брать долги и продавать госпредприятия?](/sites/default/files/paragraphs/image/2_108.jpg)
Праблема ў тым, што некаторыя краіны могуць сабе дазволіць жыць з высокім дэфіцытам бюджэту, напрыклад ЗША, Японія ці многія краіны Еўропы. Беларусь не можа. Калі ўлады спрабуюць вырашыць пытанне дэфіцыту бюджэту, з'яўляюцца сур'ёзныя праблемы.
— Часовы дэфіцыт бюджэту эканоміка пераварыць больш-менш нармальна. Калі ён перарастае ў хранічны, пачынаецца абсалютна іншая гісторыя. Пытанне ў тым, як кіраваць бюджэтным дэфіцытам. Можна элементарна надрукаваць грошы. Але вырашаючы бягучую праблему дэфіцыту, мы атрымліваем іншую — больш высокую інфляцыю.
Нацбанк можа ўліць у эканоміку пэўны аб'ём сродкаў, каб гэта не моцна паўплывала на рост цэн, што мы цяпер і бачым.
Цалкам пакрываць дэфіцыт бюджэту надрукаванымі грашыма азначае зрабіць інфляцыю непрадказальнай.
— Другі спосаб — пакрыць дэфіцыт за кошт росту даходаў. Напрыклад, падаткаў. Дзяржава імкнецца адшукваць любыя магчымасці падвысіць падаткі. Прыгожа гэта называюць, напрыклад, "падвышэннем ступені ўдзелу прадпрымальнікаў у эканоміцы" або "выраўноўваннем умоў падаткаабкладання". Але як ні называй такія дзеянні, яны ўсё роўна робяць толькі больш важкім і без таго немалы падатковы цяжар для бізнесу і насельніцтва, — кажа эксперт.
Трэці варыянт — прапарцыйнае зніжэнне ўсіх расходаў.
![Дефицит бюджета становится хроническим: брать долги и продавать госпредприятия?](/sites/default/files/paragraphs/image/mediki_1.jpg)
— Гэтага не будзе ў Беларусі, таму што многія артыкулы бюджэту нельга рэзка скараціць. Напрыклад, сацыялка — вельмі балючая рэч. На зніжэнне расходаў тут можна пайсці, але гэта крайні выпадак. Гэта выклікае сацыяльнае напружанне. Таму пакуль дзяржава імкнецца адначасова выкарыстоўваць любыя іншыя спосабы эканоміі і падвышэння даходаў бюджэту: трошкі надрукаваць грошы ці павялічыць падаткі.
Крэдыты занадта дарагія і яшчэ больш абцяжарваюць бюджэт
Можна прафінансаваць дэфіцыт бюджэту за кошт даўгоў. Гэта значыць, пазычыць унутры краіны або на знешнім рынку. І тое, і другое для Беларусі балючае.
— Калі вам упэўнена пазычаюць і вашы крэдыторы лічаць, што вы вернеце доўг, вам можа стаць выгадна жыць у доўг. Таму што адсоткавыя стаўкі для вас будуць нізкія, — працягвае эксперт "Кошту Урада".
Тады можна ўкладваць пазыковыя грошы ў эканоміку, развіваць яе і зарабляць больш, чым адсоткі па даўгах.
— З нашай эканомікай гэта далёка не так. Нам пазычаюць даражэй, чым іншым краінам, таму што замежныя крэдыторы не ўпэўненыя ў нас.
Акрамя таго, цяпер Беларусь адрэзаная ад знешніх грашовых рынкаў, за выключэннем расійскага. Атрымаць грошы не ўдаецца нават у Кітаі, хоць улады вельмі хацелі б.
![Дефицит бюджета становится хроническим: брать долги и продавать госпредприятия?](/sites/default/files/paragraphs/image/3_83.jpg)
Па заяве Рамана Галоўчанкі, усё не так дрэнна, бо ёсць назапашаныя сродкі Мінфіна з тых гадоў, калі бюджэт быў прафіцытным.
— Гэтая заначка не такая ўжо і вялікая. Калі бюджэт становіцца хранічна дэфіцытным, яе надоўга не хопіць, — адзначае суразмоўнік. — Мінфін трымае грошы на рахунках у Нацбанку альбо ў дзяржбанках. Адпаведна, калі ён будзе іх выкарыстоўваць, ён адбірае грошы з банкаў і зніжае магчымасць апошніх даваць камусьці крэдыт. Калі зніжаецца магчымасць крэдытаваць эканоміку, пра які эканамічны рост можа ісці гаворка? Бізнес развіваецца ў асноўным на крэдытных грашах.
Каб аблегчыць нагрузку на бюджэт, можна выкарыстоўваць золатавалютныя рэзервы для выплат па дзярждоўгу, але Нацбанку стане складаней згладжваць ваганні валютных курсаў.
![Дефицит бюджета становится хроническим: брать долги и продавать госпредприятия?](/sites/default/files/paragraphs/image/nacbank_10.jpg)
— У ЗВР ёсць дастаткова вялікія сродкі ў валюце, якія можна хутка выкарыстоўваць. Бо яны не для таго, каб імі проста красавацца. Істотна адбіраць сродкі з ЗВР — значыць пахіснуць устойлівасць курсавой палітыкі. Гэта паўплывае на інфляцыю.
Крайні варыянт — продаж дзяржуласнасці. Улады Беларусі ўжо звярталіся да гэтага, калі справы з фінансамі былі дрэнныя. Напрыклад, прадалі "Белтрансгаз" і часткі пакетаў мабільных аператараў.
— Але вялікае пытанне, хто цяпер купіць нават прамысловыя флагманы і па якой цане? Паводле ацэнак розных экспертаў, гэта не такія велізарныя грошы, нават у выпадку такога гіганта, як "Беларуськалій".
Фінансавы аналітык кампаніі Duff&Phelps Germany GmbH Максім Адаскевіч палічыў, што масавы продаж беларускіх дзяржпрадпрыемстваў прынёс бы ўсяго каля $10 млрд. Па выніках 2021 года плануецца дэфіцыт бюджэту 6,2 млрд рублёў. Гэта каля $ 2,4 млрд.
— Калі ў вас вельмі абмежаваны выбар тых, каму вы можаце прадаць дзяржуласнасць, а сродкі вельмі патрэбныя, гэта будзе рынак пакупнікоў. За колькі вам прапануюць, за столькі і прадасце. Зноў жа, гэта крайнасці, і пакуль да гэтага не дойдзе, — працягвае эксперт "Кошту Урада".
На найбліжэйшы час павінна хапіць заначкі, пра якую сказаў Раман Галоўчанка. Акрамя таго, улады не пакідаюць надзеі знайсці грошы ў Расіі ці ў падкантрольных ёй фондах. Аднак праблем дэфіцыту бюджэту гэта не вырашыць.
— Дэфіцыт з часовага становіцца хранічным, а гэта ўжо зусім іншая якасць бюджэту. Таму аргумент пра тое, што ёсць краіны, якія з гэтым жывуць гадамі, тут не працуе. Не відаць прычын, з якіх у будучыні сітуацыя з дэфіцытам бюджэту стане лепшай. Наадварот, відавочна, што нявызначанасці толькі нарастаюць. Давядзецца чымсьці ахвяраваць, дастаючы грошы з скарбонкі: затыкаць адны дзіркі, агаляючы пры гэтым іншыя, — робіць выснову суразмоўнік.
Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.
Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.