Уся праўда ў тым... Як прапагандысты выкарыстоўваюць тэорыі змовы

20/04/2023 - 13:54

"Рэптылоідаў" і "сіняга кіта" насамрэч многае аб'ядноўвае / калаж Улада Рубанава, Еўрарадыё

Тэорыі змовы — рэч дваістая: з аднаго боку, з іх смяюцца, з іншага — успрымаюць сур'ёзна. З аднаго боку, яны з'яўляюцца спантанна, з іншага — часам іх "укідваюць" спецыяльна з мэтай прапаганды і маніпуляцый. Навошта і як? Расказваем у нашай міні-рубрыцы "Метадычка".

Падзяляй, уладар і стварай вобраз ворага

Адна з задач прапаганды — знакамітае "падзяляй і ўладар". Калі ўсе спрачаюцца паміж сабой ці хаця б настроеныя падазрона адно да аднаго, яны не могуць аб'яднацца супраць цябе. І вуаля!

Так, напрыклад, беларускія прапагандысты любяць запускаць у медыяполе інфармацыю пра "агентаў" у дэмакратычным руху, а на іншую аўдыторыю — пра "лялькаводаў" са спецслужбаў. Любыя падзеі тлумачацца ў выніку змовамі той ці іншай "групы". Цалкам дурныя, такія тэзісы працуюць на людзей з пэўным псіхатыпам і прымушаюць іх быць больш падазронымі, менш давяраць і менш схіляцца да кааперацыі і супрацоўніцтва.

Адна з самых папулярных цяпер у расійскай і беларускай прапагандах тэорый змовы — амерыканскія біялабараторыі ва Украіне і тая нібыта жудасная біялагічная зброя супраць славян, якая там распрацоўвалася. Чаго ўжо толькі не было: і качкі, якія разносяць смяротныя вірусы, і грашовыя купюры з вірусам туберкулёзу. "Укіды" такіх тэорый змовы дапамагаюць у іншай функцыі прапаганды — фармаваць вобраз ворага, супраць якога трэба згуртавацца.

Улічваючы адсутнасць навыкаў крытычнага мыслення ў вельмі многіх (сістэма абалваньвання працуе не толькі ў дзяржаўных медыя, але і з усёй сістэмай адукацыі), знаходзіцца немалая колькасць тых, на каго такія казкі дзейнічаюць. І біялабараторыі, і нібыта "гей-лобі", якое хоча выкрадаць дзяцей і чым апраўдваюцца новыя абсурдныя гамафобныя законы, і ўсё ў такім духу.

…і сей паніку

Яшчэ адна задача выкарыстання рознага кшталту канспіралогій, як гэта называюць спецыялісты, — пасеяць маральную паніку. Так называюць феномен, калі ў грамадстве спецыяльна падаграваецца істэрыя на нейкую тэму, што нібыта пагражае будучыні: сацыяльная з'ява гэта, тэндэнцыя або група людзей.

Тут, вядома, усё досыць складана, і выкарыстоўваюцца такія феномены па-рознаму: часам, напрыклад, не спецыяльна для прапаганды, але і проста для прыцягвання ўвагі і павелічэння колькасці наведнікаў, "клікбэйту". Але нават у такім выпадку маральная паніка часта працуе на прапагандысцкія мэты.