Дзеці — гэта як тавар: эканаміст пра тое, як выратаваць беларусаў ад вымірання

Беларусы выміраюць апошнія 30 гадоў. Калі так будзе працягвацца, то да 2100 года людзей у краіне застанецца ўсяго 4,38 млн чалавек пры базавым сцэнары, але калі дадому вернуцца эмігранты. А калі не вернуцца, то 4,28 млн чалавек. Пры аптымістычным сцэнары ў Беларусі будзе 6,19 млн чалавек. Такія лічбы прыводзіць акадэмічны дырэктар BEROC Леў Львоўскі. Паводле перапісу 2019 года, беларусаў было 9,41 млн чалавек.

Сітуацыю можна змяніць, але старыя метады падтрымкі сем'яў накшталт дзіцячых дапамог і льготных крэдытаў на жыллё больш не працуюць. Расказваем, чаму беларусы не хочуць заводзіць дзяцей і як гэта выправіць.

Топ-3 дэмаграфічных бедаў

Леў Львоўскі вылучае тры асноўныя праблемы беларускай дэмаграфіі. Першая — людзі проста выміраюць натуральным чынам. Другая — насельніцтва старэе.

— У нас не проста скарачаецца колькасць людзей. Значна хутчэйшымі тэмпамі скарачаецца колькасць працоўных рук, то-бок колькасць людзей у працаздольным узросце, — адзначае эксперт.

І трэцяя — дэмаграфічныя хвалі.

— Скарачэнне насельніцтва адбываецца хвалямі. Праходзіць адно пакаленне, якое большае, наступнае — меншае, трэцяе — крыху большае. Гэта дадатковая праблема для эканомікі. Самае простае, што яна выклікае, — гэта пастаянны недахоп ці перарасход рэсурсаў. Напрыклад, калі вам трэба мець столькі і столькі садкоў на сто тысяч нованароджаных, то праз дэмаграфічныя праблемы то ўтвараюцца лішнія дзіцячыя садкі, то праз дзесяць гадоў вам не хапае дзіцячых садкоў, бо яны перапоўненыя. Праз пастаянныя змены попыту на рэсурсы яны ўвесь час становяцца даражэйшымі.

Патрэбныя дзеці, але гэта няпроста

З пункту гледжання эканомікі дзіця — гэта даброта, якую людзі могуць ці не могуць сабе дазволіць. У адрозненне ад машыны або іншых дабротаў, на дзіця недастаткова выдаткоўваць толькі грошы. Яшчэ адна цана, якую бацькам трэба "плаціць" за дзіця, — гэта час.

— Дзіцяці трэба чытаць казкі, катацца на ровары і гэтак далей. І асаблівасць дзіцяці як даброты ў тым, што каштоўнасць для грамадства новага чалавека большая, чым каштоўнасць проста для бацькоў. Зразумела, што бацькі радыя. Але пасля таго як дзіця вырасце, яно будзе ствараць тавары, паслугі, спажываць, плаціць падаткі і гэтак далей. Праз гэтую ўласцівасць узнікае тая праблема, што людзі заводзяць недастаткова дзяцей з пункту гледжання эканомікі.

Як стымуляваць нараджальнасць, калі грошы не дапамагаюць?

Цяпер ва ўсіх развітых краінах нараджальнасць ніжэйшая за ўзровень, які дазваляў бы насельніцтву расці. То-бок адна жанчына ў сярэднім нараджае менш за 2,1 дзіцяці.

— У Беларусі лакальны максімум складаў прыкладна 1,7 дзіцяці на жанчыну. Цяпер мы апусціліся моцна ніжэй за 1,4 дзіцяці на жанчыну, — працягвае Леў Львоўскі.

Што ж рабіць? Калі зыходзіць з таго, што дзіця — гэта даброта, за якую трэба плаціць грашыма і часам, то дзяржаве трэба прыдумаць, як кампенсаваць людзям і тое, і тое.

— Пакуль што большая частка палітыкі беларускай дзяржавы палягала на тым, каб субсідыяваць грашовы кошт утрымання дзіцяці. Гэта розныя дапамогі, ільготныя крэдыты на кватэру, іпатэкі і гэтак далей. Гэтыя меры дапамагалі нейкі час, але, здаецца, сістэма зламалася ў 2017 годзе.

У Беларусі ўсё яшчэ шчодрыя дапамогі на дзяцей, калі глядзець адносна сярэдніх заробкаў. Але гэтыя дапамогі больш не працуюць. Відавочна, сучасным беларусам і беларускам неабходна субсідыяваць другі від кошту дзіцяці, то-бок часавыя выдаткі.

Зрабіць гэта вельмі проста, кажа эксперт.

— Трэба паглядзець на месца, дзе бацькоўства пачынае змагацца, напрыклад, з кар'ернымі перспектывамі маці ці бацькі. Вядома, тут у першую чаргу гаворка пра маці. Самае простае рашэнне — розныя сістэмы дадатковай адукацыі. Гэта яслі, садкі.

Дзіцячых садкоў у Беларусі шмат, але звычайна яны сканцэнтраваныя ў цэнтрах буйных гарадоў, працягвае эксперт.