Што такое законная ваенная цэль і калі абстрэлы — (не) злачынствы

24/11/2022 - 14:41

Вёска Аляксандраўка пасля вызвалення ад расійскай акупацыі / Еўрарадыё

Вёска Аляксандраўка пасля вызвалення ад расійскай акупацыі / Еўрарадыё

"Гэта законная ваенная цэль", — могуць адказаць экспэрты пра ўдар па вайсковай казарме, тым самым аргументуючы, што гэта не ваеннае злачынства. Але калі з самімі вайскоўцамі або са складамі зброі, напрыклад, усё зразумела, то як зразумець, што наогул такое "законная ваенная цэль"? Еўрарадыё спрабуе разабрацца ў тонкасцях міжнароднага права.

Пачнем з вызначэння. Законная ваенная цэль — аб'ект, збудаванне або чалавек, які з'яўляецца дапушчальнай цэллю — для нападу падчас ваенных дзеянняў.

Як напісана ў дадатковым пратаколе да Жэнеўскіх канвенцый ад 12 жніўня 1949 года, "Ваенныя аб'екты абмяжоўваюцца тымі аб'ектамі, якія ў сілу свайго характару, размяшчэння, прызначэння або выкарыстання ўносяць эфектыўны ўклад у ваенныя дзеянні і поўнае або частковае разбурэнне, захоп або нейтралізацыя якіх пры існых у дадзены момант абставінах дае відавочную ваенную перавагу" (Артыкул 52).

Такім чынам, аб'ект становіцца законнай ваеннай цэллю ў той момант, калі становіцца важным (і прыносіць перавагу) адному з праціўнікаў. У тэорыі гэта можа быць і школа — зразумела, калі яна не працуе, а ў ёй кватаруюцца вайскоўцы.

Аднак, піша Акампа, ваенным злачынствам ёсць наўмысны напад на грамадзянскія цэлі і яўна празмерны ў параўнанні з ваеннай перавагай урон.

Наўмысны ўдар па жылых дамах або, напрыклад, бальніцы, відавочна можа быць расцэнены як ваеннае злачынства. Але што наконт інфраструктуры? Расія цяпер актыўна атакуе аб'екты энэргетычнай інфраструктуры Украіны — гэта ваеннае злачынства? А падрыў пралёта Крымскага моста?

Галоўнае — ваеннае значэнне

Як пісаў у міжнародным праекце Crimes of War Габі Радо, да законных ваенных цэляў могуць быць аднесены лініі і сродкі сувязі, чыгунка, масты, тунэлі і каналы — увага — якія маюць фундаментальнае ваеннае значэнне.

Тут важны прынцып суразмернасці, аб якім згадвалася вышэй — калі ўдаецца пазбегнуць або мінімізаваць ахвяры сярод цывільных і пры гэтым атрымаць перавагу (напрыклад, парушыць лінію забеспячэння праціўніка падрывам моста) — гэта лічыцца законным.

А што наконт удараў па ўкраінскіх ЦЭЦ і іншых аб'ектах энергасістэмы?

"Да законных энергетычных цэляў адносяць устаноўкі, якія забяспечваюць энергіяй у асноўным нацыянальную абарону, такія як вугаль і іншыя віды паліва, а таксама ўстаноўкі, якія вырабляюць газ або электраэнергію ў асноўным для ваеннага спажывання. Атакі на атамныя электрастанцыі і плаціны гідраэлектрастанцый звычайна, але не заўсёды, забароненыя законамі вайны", — адзначаў Радо.

Что такое законная военная цель и когда обстрелы — (не) преступления

Кіеў без электрычнасці пасля расійскага абстрэлу / Reuters / Scanpix / LETA

Дык злачынства ці не?

Радо пісаў: гэта ваеннае злачынства — наўмысна атакаваць усё, што не з'яўляецца законнай ваеннай цэллю. Галоўнае — наўмысна, бо выпадковае прычыненне шкоды грамадзянскім асобам ці аб'ектам не заўсёды можа быць злачынствам.

У любым выпадку, ці з'яўляецца законнай тая ці іншая ваенная цэль, можа ацэньваць у будучыні толькі суд, так сама як і вызначаць, што было ваенным злачынствам, а што не. Аднак можна казаць, што, хутчэй за ўсё, аб'екты энэргетычнай інфраструктуры, якія зараз паражае Расія, — незаконныя вайсковыя цэлі, гэта значыць іх абстрэл — ваеннае злачынства.